وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز شنبه هجدهم اکتبر (۲۶ مهر) با صدور بیانیه‌ای مدعی شد که «با پایان دوره ۱۰ساله قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، تمام مفاد این قطعنامه از جمله محدودیت‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران خاتمه‌یافته تلقی می‌شود».
این وزارتخانه اقدام سه کشور اروپایی برای فعال‌سازی سازوکار حل اختلاف در برجام را هم غیرقانونی خواند و ادعا کرد که شورای امنیت به دلیل مخالفت روسیه و چین، برای بازگرداندن تحریم‌ها تصمیمی نگرفته است.
این در حالی است که قدرت‌های غربی با تاکید بر اجرایی شدن اعمال مجدد تحریم‌های تحت‌حمایت سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران، آن را اقدامی ضروری برای ممانعت از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای ارزیابی کرده‌اند.
نشریه واشینگتن‌تایمز در گزارشی که روز یکشنبه منتشر کرد، نوشت که اگرچه فعال شدن مکانیسم ماشه گامی مهم ارزیابی می‌شود، مهم این است که غرب بداند در صورت نبود یک کارزار فشار چندجانبه، جمهوری اسلامی ممکن است از این تحریم‌ها فرار کند.
تحریم‌هایی که بازگردانده شده‌اند مربوط به تحریم‌های تسلیحاتی، محدودیت سفرهای دیپلماتیک، مسدود کردن دارایی‌ها و محدودیت‌های شدید بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران‌اند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با این حال، به نوشته واشینگتن‌تایمز، برخی معتقدند که تحریم‌های جدید بر محدود کردن فروش نفت جمهوری اسلامی ایران‌ــ منبع اصلی درآمد این کشور در سال‌های اخیر‌ــ تاثیر چندانی ندارد. پکن، یکی از متحدان کلیدی تهران، روزانه حدود ۱.۵ میلیون بشکه نفت از ایران وارد می‌کند و این صادرات میلیاردها دلار برای جمهوری اسلامی درآمد دارد که از آن‌ها برای تامین مالی پروژه‌های دفاعی و فعالیت‌های تروریستی برون‌مرزی استفاده می‌کند.
در این گزارش اشاره شده که ایالات متحده و متحدانش سال‌ها است که از تحریم‌ها برای کاهش درآمد نفتی جمهوری اسلامی استفاده کرده‌اند، اما این اقدام‌ها در مهار صادرات نفت تهران، تاثیر چشمگیری نداشته است و افزایش اخیر فروش نفت باعث شده است برخی درباره تاثیر بازگشت تحریم‌های مکانیسم ماشه ابراز تردید کنند.
بهنام بن طالب‌لو، مدیر ارشد برنامه ایران در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، به واشینگتن‌تایمز گفت: «در ماه سپتامبر افزایش شدید فروش نفت ایران را شاهد بودیم و صادرات نفت جمهوری اسلامی ایران به حدود دو میلیون بشکه در روز رسیده است. این به هیچ وجه نشانه موفقیت تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی نیست.»
او افزود که جمهوری اسلامی ایران به‌رغم افزایش فشار تحریم‌های سازمان ملل و ایالات متحده، برای تغییر راهبرد صادرات نفت خود هیچ تمایلی نشان نداده است.
طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، ایران در سال ۲۰۲۴، حدود ۵۸۷ میلیون بشکه نفت صادر کرد که نسبت به سال ۲۰۲۳ به میزان ۱۱ درصد افزایش داشت و ۴۳ میلیارد دلار هم درآمد کسب کرد.
وزارت خزانه‌داری ایالات متحده به‌عنوان بخشی از کارزار فشار حداکثری دونالد ترامپ علیه تهران، در ماه اکتبر تحریم‌های جدیدی را اعلام کرد که پالایشگاه‌های مستقر در چین و ناوگان‌های سایه بین‌المللی یا کشتی‌های ثبت‌نشده‌ای را که مواد غیرقانونی را برای کشورهای تحریم‌شده منتقل می‌کنند، هدف قرار می‌دهد.
اهمیت این موضوع آنجا است که درآمد حاصل از فروش نفت از طریق چین می‌تواند برای خرید سلاح و فناوری‌های دفاعی از روسیه، دیگر شریک اصلی جمهوری اسلامی، استفاده شود؛ آن هم در شرایطی که مکانیسم ماشه تحریم تسلیحاتی شدیدی را برقرار کرده است که کشورها را از فروش یا انتقال سلاح به کشورهای تحریم‌شده منع می‌کند. با این حال کارشناسان می‌گویند جنگ روسیه در اوکراین ممکن است باعث شود مسکو خود را از پیامدها مصون بداند.
جاناتان سایه، تحلیلگر پژوهشی در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، در این زمینه گفت: «روسیه باور دارد که می‌تواند این جنگ را ادامه دهد و از پس آن برآید. از نگاه آن‌ها، جنگ ادامه دارد. افزون بر این، در حال تحریک سایر متحدان ناتو هستند، بی‌آنکه با پیامد جدی روبرو شوند. در این شرایط، فروش چند نوع سلاح به تهران نگرانی اصلی اروپا نخواهد بود.»
نکته مهم اینجا است که نه تهران و نه مسکو، منکر همکاری‌هایی که با یکدیگر دارند نمی‌شوند. همکاری آینده روسیه و جمهوری اسلامی ایران در روز دوم اکتبر با فعال شدن پیمان مشارکت جامع استراتژیک تایید شد. این توافق حاوی بندهایی برای توسعه مشترک پروژه‌های دفاعی و برنامه‌های آموزشی نظامی مشترک است.
همکاری در توسعه فعالیت‌های هسته‌ای هم در این مشارکت لحاظ شده است؛ آنچه تحریم‌های مکانیسم ماشه به دنبال جلوگیری از آن‌اند. تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم جمهوری اسلامی در جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل و ایالات متحده در ماه ژوئن نابود شد، اما تهران وعده داده است که آن‌ها را بازسازی می‌کند اما تحریم‌های مکانیسم ماشه می‌تواند تامین قطعات لازم را برای تهران دشوار کند.
ریچارد نفیو، از کارشناسان مرکز سیاست انرژی جهانی دانشگاه کلمبیا، به واشینگتن‌تایمز گفت که اگر آمریکا و اروپا واقعا می‌خواهند مانع از تبدیل جمهوری اسلامی به یک کشور دارای توان هسته‌ای شوند، باید در راهبرد‌های تحریمی با یکدیگر هماهنگ باشند.
نفیو تاکید کرد: «تاثیر اصلی تحریم‌های جدید احتمالا در محدود کردن دسترسی تهران به فناوری و قطعات مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای خواهد بود. با این حال، چون آن سازوکار قدرتمند و منسجم سازمان ملل برای اجرای تحریم‌ها دیگر وجود ندارد، بعید است این اقدام‌ها به نتایج چشمگیری بینجامد، مگر آنکه آمریکا و متحدان اروپایی‌اش در اجرای آن‌ها هماهنگی و قاطعیت بیشتری نشان دهند.»
ایالات متحده و اسرائیل مدت‌ها است که می‌گویند جمهوری اسلامی ایران هرگز نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد و هر دو به‌صراحت اعلام کرده‌اند که اگر تهران برنامه هسته‌ای خود را از سر بگیرد، دور تازه‌ای از بمباران‌ها را آغاز خواهند کرد.
در سوی دیگر، جمهوری اسلامی مدعی است که قصد ساخت بمب هسته‌ای را ندارد و برنامه هسته‌ای خود را صرفا برای اهداف غیرنظامی پیش خواهد برد.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، روز جمعه با انتشار متنی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ایران به عنوان یکی از امضاکنندگان پیمان ان‌پی‌تی، صرفا به حقوق و تعهداتش ذیل این معاهده پایبند خواهد ماند. این تعهد شامل هیچ محدودیتی در مقیاس برنامه هسته‌ای و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نمی‌شود و این همکاری تنها در چارچوب توافقنامه جامع پادمان و مطابق با قانون اخیر مصوب مجلس شورای اسلامی ایران اجرا می‌شود.»
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، هم روز دوشنبه ۲۸ مهر، دو روز پس از پایان «برجام»، ادعا کرد با توجه به مخالفت روسیه و چین با فعال شدن مکانیسم ماشه در شورای امنیت، بازگشت تحریم‌های پیشین سازمان ملل علیه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، وجاهت قانونی ندارد.
او در نشست خبری خود تاکید کرد که تهران از حق «استفاده صلح‌آمیز» از انرژی هسته‌ای برخوردار است و این حق نیاز به رسمیت شناختن ندارد.
ادعای بقایی و تاکید او بر مخالفت کشورهای جنبش عدم تعهد با بازگشت تحریم‌ها در حالی اعلام می‌شود که تنها یک روز پس از اجرای مکانیسم ماشه، ترکیه، یکی از مهم‌ترین شرکای اقتصادی ایران و عضو جنبش عدم تعهد، پایبندی خود را به این تصمیم «شورای امنیت» اعلام کرد. اتحادیه اروپا نیز اعلام کرده است که ۹ کشور غیرعضو اتحادیه به اعمال تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران پیوسته‌اند.
