آتشفشان تفتان در جنوب ایران که تصور می‌شد حدود ۷۱۰ هزار سال است خاموش شده، نشانه‌هایی از فعالیت دوباره نشان داده است.
به گزارش لایو ساینس، پژوهش جدیدی که به‌تازگی در منتشر شده است، نشان می‌دهد که سطح زمین در نزدیکی قله آتشفشان تفتان طی ۱۰ ماه، از ژوییه ۲۰۲۳ تا مه ۲۰۲۴، حدود ۹ سانتی‌متر بالا آمده است. این برآمدگی هنوز فرونشست نکرده و این امر حاکی از افزایش فشار گاز زیر سطح آتشفشان است.
این یافته‌ها نشان می‌دهد این آتشفشان که پیش‌تر هرگز تهدیدی برای ساکنان منطقه محسوب نمی‌شد، اکنون نیازمند نظارت دقیق‌تر است.
پابلو گونسالس، آتشفشان‌شناس و نویسنده ارشد این پژوهش، می‌گوید آتشفشان‌ها در صورتی «خاموش» تلقی می‌شوند که از آغاز دوره هولوسن (۱۱ هزار و ۷۰۰ سال پیش) هیچ فورانی نداشته باشند. به گفته گونسالس، با توجه به فعالیت اخیر، تفتان را باید «خفته» دانست، نه خاموش.
او در گفت‌وگو با لایو ساینس گفت: «این فشار در آینده باید به‌نحوی آزاد شود، خواه با شدت و خشونت و خواه آرام‌تر.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
او افزود فعلا دلیلی برای ترس از فوران قریب‌الوقوع وجود ندارد، اما لازم است این آتشفشان تحت نظارت دقیق‌تری قرار گیرد.
آتشفشان تفتان با ارتفاع ۳۹۴۰ متر در جنوب‌شرقی ایران واقع شده است و میان رشته‌کوه‌هایی قرار دارد که از فرورانش پوسته دریای عرب زیر قاره اوراسیا ایجاد شده‌اند. در حال حاضر، این آتشفشان دارای سامانه هیدروترمال فعال و دهانه‌های بخار گوگردی (دودخان) است که بوی تند گوگرد از آن‌ها متصاعد می‌شود، اما اطلاعاتی در دست نیست که در تاریخ پیدایش بشر فوران کرده باشد.
در سال ۲۰۲۰، هنگامی که محمدحسین محمدنیا، دانشجوی دکتری که زیر نظر گونسالس پژوهش می‌کند، نخستین بار تصاویر ماهواره‌ای تفتان را بررسی کرد، هیچ نشانه‌ای از فعالیت در آن ندید. اما در سال ۲۰۲۳، گزارش‌هایی در رسانه‌های اجتماعی درباره انتشار گاز از دهانه آتشفشان منتشر شد. بوی این گاز حتی در شهر خاش، در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری، به مشام می‌رسید.
محمدنیا دوباره تصاویر ماهواره‌ای ماموریت سنتینل‌ـ۱ (Sentinel-1) متعلق به سازمان فضایی اروپا را بررسی کرد. این سامانه به‌صورت مداوم از سطح زمین تصویربرداری می‌کند. از آن‌جا که تفتان در منطقه‌ای دورافتاده قرار دارد، هیچ سامانه جی‌پی‌اس نظارتی مانند آتشفشان‌های فعال‌تر (مانند کوه سنت هلن) ندارد. علاوه بر این، به‌دلیل فعالیت گروه‌های شورشی و درگیری‌های مرزی ایران و پاکستان، انجام تحقیق میدانی خطرناک است.
اما تصاویر ماهواره‌ای افزایش جزئی ارتفاع زمین در نزدیکی قله را نشان داد که حاکی از افزایش فشار در زیر سطح است.
محمدنیا برآورد کرد که منشا این بالا‌آمدگی در عمق حدود ۴۹۰ تا ۶۳۰ متری زمین قرار دارد. او در گفت‌وگو با لایو ساینس توضیح داد که هنوز مشخص نیست دقیقا چه اتفاقی در حال رخ دادن است، اما پژوهشگران عوامل بیرونی مانند زلزله‌های نزدیک یا بارندگی را منتفی دانستند. مخزن ماگمای آتشفشان در عمق بیش از ۳.۵ کیلومتری زمین قرار دارد، یعنی بسیار عمیق‌تر از منبع احتمالی این برآمدگی است.
احتمال می‌رود این پدیده ناشی از تغییر در سامانه هیدروترمال زیر آتشفشان باشد که باعث تجمع گاز می‌شود، یا ممکن است مقدار کمی ماگما زیر زمین جابه‌جا شده و اجازه داده باشد گازها به سنگ‌های بالایی نفوذ کنند و فشار در منافذ و شکاف‌های سنگی افزایش پیدا کند، که در نتیجه باعث برآمدگی سطح زمین شده است.
به گفته گونسالس، مرحله‌ی بعدی این تحقیق همکاری با دانشمندانی است که در زمینه پایش گازهای آتشفشانی تخصص دارند.
او افزود: «هدف این پژوهش ایجاد ترس در مردم نیست، بلکه زنگ خطری است برای مسئولان منطقه تا منابع لازم را برای بررسی این پدیده اختصاص دهند.»
