انتشار گزارش تازه انجمن تجارت الکترونیک تهران در یکشنبه ۱۲ مرداد، علاوه بر آنکه تصویری روشن و نگران‌کننده از وضعیت اینترنت ایران ترسیم کرد، بار دیگر نشان داد که بخش عمده‌ای از سیاست‌های سرکوبگرانه جمهوری اسلامی در زمینه سانسور و محدودسازی دسترسی به اینترنت آزاد، شکست خورده است.

این گزارش بر پایه داده‌های فنی، تحلیل‌های تخصصی و نظرسنجی مرکز ایسپا تهیه شده و نشان می‌دهد ایران با رتبه ۹۷ در میان ۱۰۰ اقتصاد برتر جهان، یکی از بدترین کیفیت‌های اینترنت را دارد. شاخص‌های سرعت، اختلال و محدودیت به ترتیب ۸۴، ۹۲ و ۹۹ از ۱۰۰ ارزیابی شده‌اند که ثابت می‌کند اینترنت جهانی برای کاربران ایرانی هم کند، هم پراختلال و هم به‌شدت محدود است.

نتایج این مطالعه نشان می‌دهد وابستگی کاربران به فیلترشکن به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. بیش از ۸۶ درصد کاربران اینترنت و حدود ۹۴ درصد جوانان زیر ۳۰ سال از فیلترشکن استفاده می‌کنند، در حالی که پیش از فیلترینگ گسترده سال ۱۴۰۱، کمتر از ۴۰ درصد کاربران به چنین ابزارهایی نیاز داشتند.

این تغییر به‌خوبی نشان می‌دهد سیاست‌های فیلترینگ نه‌تنها موفق نبوده، که عملا اکثریت کاربران را به سمت استفاده از ابزارهای ناامن و بعضا آلوده سوق داده است. اینستاگرام همچنان پرطرفدارترین شبکه اجتماعی در میان ایرانی‌هاست و بخش بزرگی از کسب‌وکارهای کوچک و خانگی برای فروش و بازاریابی به آن وابسته‌اند. در گزارش آمده است که بسته یا محدود شدن این شبکه اجتماعی، عملا درآمد صدها هزار خانواده را تهدید می‌کند.

همچنین محدودیت‌های مداوم باعث شده حتی پروتکل‌های حیاتی مانند HTTP/3 (پروتکل انتقال ابرمتن نسخه۳) و IPv6 (نسخه ششم پروتکل اینترنت) با انسداد و اختلال‌های متعدد روبه‌رو باشند و شاخص RTT یا زمان رفت و برگشت داده‌ها به ۲۹۵ میلی‌ثانیه برسد، عددی که تنها در چند کشور جنگ‌زده دیده می‌شود. این موضوع به‌طور مستقیم بر نحوه استفاده کاربران، کیفیت تماس‌های تصویری، آموزش آنلاین، بازی‌های اینترنتی و حتی خدمات بانکی اثر گذاشته است. 

بسیاری از کسب و کارهای نوپا و شرکت‌های فناوری هم گزارش داده‌اند که به دلیل کیفیت پایین و قطع و وصل‌های دائمی اینترنت، قادر به ارائه خدمات پایدار نیستند و این مسئله به مهاجرت نیروهای متخصص دامن زده است.

کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک تهران، همچنین به رشد استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک اشاره دارد. این انجمن می‌گوید همزمان با جنگ ۱۲ روزه جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل و تشدید اختلال‌های اینترنتی، تعداد قابل توجهی از کاربران به استفاده ار استارلینک روی آوردند تا ارتباط خود را با دیگران و جهان حفظ کنند.

به‌رغم هزینه‌های بسیار و دشواری‌های فنی، استقبال از این سرویس در ایران رو به افزایش است و این نشان می‌دهد که سیاست‌های محدودکننده داخلی نتوانسته نیاز واقعی کاربران به اینترنت آزاد را مهار کند.

یکی دیگر از محورهای این گزارش، نقد سیاست «ایران‌اکسس» (Iran Access) است؛ محدودیتی که دسترسی کاربران خارج از کشور به وبسایت‌های داخلی را مسدود کرده است. اکنون حدود ۸۰ درصد وبسایت‌های دولتی و بانکی در خارج ایران قابل دسترسی نیستند. انجمن تجارت الکترونیک تهران می‌گوید این سیاست، که به بهانه امنیت سایبری اجرا شده، عملا هیچ منفعتی نداشته و حتی هک‌های بزرگ سامانه‌های مالی ایران هم از داخل ایران و از سرورهای داخلی انجام شده است.

کمیسیون اینترنت و زیرساخت تاکید می‌کند که ادامه این رویکرد تنها به انزوا و عقب‌ماندگی اقتصاد دیجیتال ایران منجر خواهد شد و فرصت‌های ارتباطی با جهان را بیش از پیش محدود می‌کند.

همزمان بیش از صد شرکت فناوری ایرانی با امضای بیانیه‌ای خواستار تغییر فوری سیاست‌های اینترنتی کشور شده‌اند. آنها تاکید کرده‌اند که رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی و وبسایت‌های آموزشی، افزایش پهنای باند بین‌الملل و حذف محدودیت‌های تحمیلی بر پروتکل‌های نوین، ضروری‌ترین اقدام برای جلوگیری از فروپاشی اقتصاد دیجیتال ایران است. این شرکت‌ها هشدار داده‌اند که فیلترینگ گسترده نه‌تنها از نظر امنیتی کارآمد نیست، که باعث رشد بازار فیلترشکن‌های ناشناخته، افزایش خطر بدافزارها و خروج میلیاردها تومان ارز از کشور شده است.

این گزارش همچنین به بعد اجتماعی و سیاسی محدودیت اینترنت اشاره می‌کند. پس از اعتراضات ۱۴۰۱، و به‌ویژه در جریان جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل، حکومت ایران از قطع و اختلال گسترده اینترنت همچون ابزار کنترل اجتماعی استفاده کرد. این اقدام، دسترسی میلیون‌ها شهروند به اطلاعات و شبکه‌های اجتماعی را مختل و بسیاری از خبرنگاران و فعالان مدنی را از فعالیت آزادانه محروم کرد. در همان دوره، میلیون‌ها کاربر برای دور زدن محدودیت‌ها به استارلینک یا فیلترشکن‌های ناشناخته روی آوردند- اقدامی که خود تهدیدات امنیتی و اقتصادی جدیدی به همراه داشت.

کمیسیون اینترنت و زیرساخت هشدار می‌دهد که نظام جمهوری اسلامی ایران در یک چرخه معیوب گرفتار است و فیلترینگ گسترده، مقاومت و دور زدن فیلترینگ از سوی شهروندان، و ارائه راه‌حل‌های نمایشی مانند اینترنت طبقاتی، که هیچ‌گاه مشکل اصلی را حل نکرده‌اند، بی‌اعتمادی عمومی، تضعیف اقتصاد دیجیتال و افزایش هزینه‌های امنیتی را به همراه داشته است.