طالبان روند آب‌گیری سد پاشدان در استان هرات را آغاز کرده‌اند- اقدامی که بر سد دوستی در مرز ایران و ترکمنستان تاثیر مستقیم می‌گذارد.  

به گزارش خبرگزاری فارس، براساس اعلام شرکت مدیریت منابع آب ایران، مهم‌ترین منبع تامین آب شرب مشهد یعنی سد دوستی به «حجم مرده» رسیده است و تنها نیمی از ذخیره پارسال را در اختیار دارد.  

در این گزارش آمده است که انحراف و مسدود کردن مسیر رودخانه هریرود در منطقه سد پاشدان، باعث شده است که سد دوستی در پایین‌‌دست این رودخانه تقریبا خشک شود.  

سد دوستی در مرز ایران و ترکمنستان قرار دارد و از رودخانه‌های افغانستان ازجمله هریرود تغذیه می‌شود. اما افغانستان در مسیر این رودخانه سدهای بزرگی چون سلما و پاشدان را احداث کرده است که موجب کاهش ورودی آب به ایران شده‌اند. رود هریرود پس از عبور از خاک افغانستان وارد استان خراسان رضوی می‌شود و منبع اصلی تامین آب بیش از دو میلیون نفر از ساکنان این منطقه به شمار می‌رود.  

با این حال، طالبان همچنان بر اجرای سیاست‌های سدسازی در مسیر رودخانه هریرود تاکید دارد. آنان اعلام کرده‌اند که به ساخت دو سد دیگر به نام‌های «تیرپل و کبگان» در مسیر رودخانه هریرود در استان هرات مبادرت خواهند کرد. اجرای این پروژه‌ها موجب خواهد شد که میزان بسیار کمی آب از رودخانه هریرود به ایران و ترکمنستان برسد. 

سد پاشدان با ظرفیت ذخیره‌‌سازی ۴۵ میلیون مترمکعب، توانایی آبیاری ۱۳ هزار هکتار زمین کشاورزی و تولید دو مگاوات برق را دارد. این سازه در ۱۵ کیلومتری شرق شهر هرات واقع شده و پس از سد سلما دومین سد بزرگ این استان است. پیش از احداث این سد، آب این منابع طبیعی از طریق هریرود به سوی ایران جریان می‌یافت، اما اکنون با تکمیل روند آب‌گیری، احتمال کاهش جدی جریان آب ورودی به ایران وجود دارد.  

سد سلما یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های آبی افغانستان به‌ شمار می‌رود. این سد در خرداد ۱۳۹۵ با حضور محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهوری وقت افغانستان، و نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، افتتاح شد. دولت هند حدود ۲۹۰ میلیون دلار برای ساخت آن هزینه کرد. این سد در بالادست رودخانه هریرود، در نزدیکی شهرستان چشت در استان هرات، واقع شده و با ۱۰۷ متر ارتفاع و ۵۵۰ متر طول، ظرفیت ذخیره ۶۳۳ میلیون مترمکعب آب را دارد. سد سلما علاوه بر تولید ۴۲ مگاوات ساعت برق، توانایی آبیاری حدود ۸۰ هزار هکتار زمین کشاورزی را دارد. قبل از ساخت این سد، آب هریرود به ایران سرازیر می‌شد.  

رودخانه هریرود از مناطق مرتفع شهرستان لعل و سرجنگل در استان غور سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از استان هرات، وارد ایران و سپس ترکمنستان می‌شود. بخشی از آب این رودخانه به سد دوستی، واقع در مرز ایران و ترکمنستان، سرازیر می‌شود. سد دوستی بزرگ‌ترین سد مخزنی در شرق ایران است که ساخت آن در سال ۱۳۷۹ آغاز شد و در سال ۱۳۸۴ به پایان رسید. این سد ۷۸ متر ارتفاع دارد، طول تاج آن ۶۵۰ متر است و ظرفیت ذخیره آن به یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسد. ساخت سد سلما و نیز خشکسالی‌های متوالی در افغانستان، باعث کاهش جدی آب ورودی به سد دوستی شده است.  

در حالی که ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ درباره تقسیم آب رود هیرمند معاهده‌ای امضا کرده‌اند که براساس آن حقابه ایران سالانه ۸۱۷ میلیون مترمکعب تعیین شده است، در خصوص رودخانه‌های دیگر ازجمله هریرود هیچ توافق‌نامه رسمی وجود ندارد.  

طرح ساخت سد بخش‌آباد در استان فراه به‌دلیل ناامنی‌های گسترده در دوران حکومت پیشین افغانستان، متوقف شده بود، اما طالبان اعلام کرده‌اند که روند ساخت این سد، ازجمله دو تونل انحرافی آن، دوباره آغاز شده است. پیش‌تر وزارت انرژی و آب دولت طالبان اعلام کرده بود که ساخت این سد حدود ۸۰ درصد پیشرفت داشته است.  

با بهره‌برداری کامل از این پروژه، جریان آب فراه‌رود به سمت ایران نیز به‌شدت کاهش خواهد یافت. حکومت طالبان اعلام کرده است که با تکمیل سد بخش‌آباد، بیش از ۱۰۴ هزار هکتار زمین کشاورزی آبیاری خواهد شد و این سد توانایی تولید ۲۷ مگاوات برق را دارد. همچنین، ظرفیت ذخیره آب این سد به یک‌هزار و ۳۶۹ میلیون مترمکعب خواهد رسید. 

سد کمال‌خان نیز در فروردین ۱۴۰۰ با حضور اشرف غنی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، به بهره‌برداری رسید. این سد در شهرستان چهاربرجک، در ۹۵ کیلومتری جنوب شهر زرنج، مرکز استان نیمروز، قرار دارد و با هزینه‌ای بیش از ۲۰۰ میلیون دلار ساخته شده است.  

با بهره‌برداری از این مجموعه سدها در استان‌های غربی و جنوبی افغانستان، جریان آب رودخانه‌های مرزی به میزان محسوسی کاهش یافته و استان‌های مرزی ایران را با بحران کم‌آبی روبه‌رو کرده است. 

در حالی‌که رژیم طالبان بر مدیریت منابع آبی در غرب افغانستان، به‌‌ویژه در مناطق هم‌‌مرز با ایران، تاکید دارد، رابطه میان تهران و این گروه توجه‌برانگیز است. برخی گزارش‌ها در سال‌ها گذشته از ارتباط جمهوری اسلامی ایران با بخشی از طالبان در دوران جمهوری افغانستان حکایت داشت و اتهام‌هایی مبنی بر ارائه کمک‌های مالی، تسلیحاتی، آموزشی و مشاوره به این گروه را مطرح می‌کرد. با این حال، تهران همواره این اتهام‌ها را رد کرده است. 

جمهوری اسلامی ایران پس از بازگشت طالبان به قدرت، امیدوار بود که با این گروه در راستای تامین منافع مشترک، به‌‌ویژه در موضوع آب‌های مرزی و حقابه ایران، همکاری مثبتی داشته باشد، اما برخلاف انتظار تهران، طالبان نه‌تنها در این زمینه اقدامی موثر انجام نداد، بلکه سیاستش را بر توسعه سدها و کانال‌های انحرافی متمرکز کرد- پروژه‌هایی که هدف آشکار آن کاهش جریان طبیعی آب به سمت ایران است.