دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، برای نخستین بار در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش، عازم منطقه خلیج فارس خواهد شد و در این چارچوب، به سه کشور عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر سفر خواهد کرد.

این سفر که برای هفته آینده برنامه‌ریزی شده، در سایه اظهارات پرابهام ترامپ درباره «اعلانی بی‌سابقه» که «تحولاتی بزرگ» در منطقه را نوید می‌دهد، از اهمیت و حساسیتی ویژه یافته است. آنچه بر اهمیت این سفر می‌افزاید، این است که مسائل موردبحث در این سفر ابعادی متعدد دارند که از چارچوب دیپلماسی سنتی فراتر می‌روند و حوزه‌هایی چون اقتصاد، امنیت و حتی ژئوپلیتیک را در برمی‌گیرند.

رئیس‌جمهوری آمریکا چند روز پیش از آغاز سفر به خاورمیانه، با اظهارنظری مبهم درباره یک «اعلامیه بسیار مهم» که قرار است در آستانه این سفر منتشر شود، کنجکاوی ناظران را برانگیخت و موجی از گمانه‌زنی‌ها را در محافل سیاسی و رسانه‌ای به راه انداخت. ترامپ این اعلامیه را «از مهم‌ترین بیانیه‌ها در سال‌های اخیر» توصیف کرد. هرچند رئیس‌جمهوری آمریکا در این زمینه توضیح کافی ارائه نکرد، گمانه‌زنی‌ها به چند احتمال عمده اشاره دارند که از جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:

سرمایه‌گذاری‌های چندتریلیون دلاری

گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه کشورهای حوزه خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی قصد دارند سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در آمریکا انجام دهند؛ سرمایه‌گذاری‌هایی که بنا بر برخی تخمین‌ها، ممکن است به سقف سه تریلیون دلار برسد و حوزه‌هایی مانند انرژی، فناوری‌های نوین، زیرساخت و صنایع دفاعی را در برگیرد. در صورت تحقق، این ارقام از توافق ۴۰۰ میلیارد دلاری سفر پیشین ترامپ به عربستان سعودی در سال ۲۰۱۷ نیز به‌مراتب فراتر خواهند رفت.

ابتکارهایی درباره مسئله فلسطین

در حالی که جنگ در نوار غزه ادامه دارد و وضعیت ساکنان این منطقه پیوسته به سمت فاجعه بیشتر می‌لغزد، ممکن است ترامپ در چارچوب تلاش‌هایش برای برچیدن بساط جنگ و خشونت در منطقه، در مسیر تحقق آتش‌بس و بهبود وضعیت انسانی در غزه، از ابتکارهایی مهم پرده بردارد. البته عربستان سعودی همچنان «راه‌حل دو کشوری» را پیش‌شرط اصلی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل می‌داند و اصرار دارد که منازعه زمانی پایان می‌یابد که از حقوق مسلم مردم فلسطین چشم‌پوشی نشود.

پرده‌برداری از تصمیم‌های تازه برای حفظ ثبات در منطقه

دولت ترامپ که مسائل اقتصادی را در اولویت قرار می‌دهد و به دنبال بهره‌برداری از منابع منطقه و جلب سرمایه‌گذاری‌های بزرگ به آمریکا است، تلاش خواهد کرد با اتخاذ تصمیم‌های تازه در قبال تحولات منطقه، راه را به سوی آرامش و امنیت باز کند. اعلام پایان حمله به شبه‌نظامیان حوثی در یمن را می‌توان بخشی از این راهبرد فراگیر به شمار آورد که پرونده‌های متعددی را دربر خواهد گرفت.

عربستان سعودی، محور اصلی سفر ترامپ به منطقه

۱ــ توافق‌های اقتصادی و نظامی بزرگ

عربستان سعودی به دلایلی متعدد و بنا بر تصمیم ریاض و واشینگتن برای توسعه روابط در عرصه‌های مختلف مهم‌ترین مقصد این سفر محسوب می‌شود. در حالی که روشن‌تر شدن ابعاد سفر ترامپ به منطقه، بر اهمیت آن می‌افزاید، عربستان سعودی در آستانه اعلام سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در ایالات متحده است که بر اساس گزارش «بلومبرگ» ممکن است در مجموع به یک تریلیون دلار برسد. همچنین انتظار می‌رود قراردادهای بزرگ تسلیحاتی میان دو کشور امضا شود؛ از جمله فروش موشک‌های پیشرفته به ارزش ۳.۵ میلیارد دلار که پنتاگون به‌تازگی با آن موافقت کرده است.

از سوی دیگر، «همایش تجاری عربستان‌ سعودی‌ــ‌آمریکا» شاهد حضور چهره‌های سرشناس دنیای تجارت همچون ایلان ماسک، مارک زاکربرگ و لری فینک (مدیرعامل بلک‌راک) خواهد بود؛ حضوری که بر اهمیت اقتصادی این سفر صحه می‌گذارد.

۲ــ یمن؛ زمینه‌سازی برای آتش‌بس

ترامپ همچنین در اقدامی قابل‌توجه و در پاسخ به تلاش‌های عربستان سعودی، دستور توقف حملات هوایی آمریکا به حوثی‌ها در یمن را صادر کرد. ریاض که همواره به دنبال یافتن راه‌حلی آبرومندانه برای بحران یمن بوده، با این گام در تلاش است راه را برای پایان مناقشه‌ای که امنیت کشتی‌رانی در دریای سرخ و منافع منطقه‌ای‌اش را تهدید می‌کند، هموار کند.

با این حال، منابع یمنی تاکید دارند که این توافق مقدماتی تنها میان آمریکا و حوثی‌ها بود و اسرائیل شامل آن نمی‌شود؛ مسئله‌ای که شاید علت حمله هوایی ارتش اسرائیل به فرودگاه صنعا در همان روز اعلام آتش‌بس باشد.

۳ــ پرونده عادی‌سازی روابط با اسرائیل

اگرچه عربستان سعودی به‌صراحت اعلام کرده که به گنجاندن موضوع عادی‌سازی روابط با اسرائیل در برنامه سفر ترامپ تمایلی ندارد، بعید نیست واشنگتن در این زمینه گام‌هایی نمادین بردارد تا پیش از فرا رسیدن زمان برگزاری انتخابات آینده در آمریکا، در این پرونده موفقیتی کسب کند.

البته با توجه به اصرار عربستان سعودی بر لزوم حل عادلانه مسئله فلسطین و حرکت به سمت راه‌حل دوکشوری، بعید است در این زمینه پیشرفتی حاصل شود.

سفری با پیام‌هایی فراتر از دیپلماسی

سفر ترامپ به عربستان سعودی فراتر از یک دیدار دیپلماتیک عادی است. این سفر در واقع بازتاب‌ تحولی راهبردی در سیاست آمریکا در قبال منطقه است. این سفر تاریخی در حالی صورت می‌گیرد که کشورهای عرب حوزه خلیج فارس قصد دارند با سرمایه‌گذاری‌های تریلیون دلاری در آمریکا، از یک سو روابط راهبردی خود را با واشینگتن گسترش دهند و از سوی دیگر جایگاهشان را در قبال چالش‌های ژئوپلیتیکی تقویت کنند. افزون بر آن، ایالات متحده هم با اتخاذ تصمیم‌های تازه و ابتکارهای جدید به دنبال بازتعریف ائتلاف‌هایش در منطقه است.