فیلیپین روز سه‌شنبه به درخواست دیوان کیفری بین‌المللی، رودریگو دوترته، رئیس‌جمهوری پیشین، را بازداشت کرد. این اقدام گامی مهم در تحقیق این نهاد بین‌المللی درباره هزاران قتل در «مبارزه‌ای خونین با مواد مخدر» است که اساس دوره ریاست‌جمهوری دوترته را تشکیل می‌داد.

به گزارش رویترز، دوترته که از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۲ بر کرسی ریاست‌جمهوری فیلیپین تکیه زده بود، هنگام بازگشت از هنگ‌کنگ، در فرودگاه اصلی مانیل با حکم دستگیری مواجه شد و اکنون، در بازداشت به سر می‌برد. دفتر فردیناند مارکوس جونیور، رئيس‌جمهوری فیلیپین و جانشین دوترته، با انتشار بیانیه‌ای این خبر را اعلام کرد.

مبارزه با مواد مخدر محور اصلی کارزار انتخاباتی دوترته بود که او را در سال ۲۰۱۶ به قدرت رساند. او به‌سرعت به وعده‌هایی که در سخنرانی‌های تندش داده بود عمل کرد و هزاران فروشنده و مصرف‌کننده مواد مخدر کشته شدند.

در صورتی که دوترته به لاهه منتقل شود، او اولین رئیس‌جمهوری پیشین کشوری آسیایی خواهد بود که در دیوان کیفری بین‌المللی محاکمه می‌شود.

دوترته همواره تاکید کرده است که به پلیس دستور داده بود فقط در دفاع از خود اقدام به کشتن کند و بارها از این سرکوب دفاع کرده، و گفته است اگر این اقدام به‌معنای ریشه‌کنی مواد مخدر در فیلیپین باشد، حاضر است «در زندان بپوسد».

در ویدیویی که ورونیکا دوترته از پدرش در پایگاه هوایی ویلامور در مانیل، محلی که دوترته در بازداشت به سر می‌برد، در اینستاگرام منتشر کرد، او دلیل بازداشتش را زیر سوال برد و گفت: «طبق کدام قانون و به چه جرمی؟» در این ویدیو مشخص نبود که او با چه کسی صحبت می‌کرد.

دوترته افزود: «من به خواست خودم اینجا نیامدم، این تصمیم شخص دیگری است. حالا شما باید پاسخگوی سلب آزادی من باشید.»

کشتارها در مناطق فقیرنشین

دفتر ریاست‌جمهوری هنوز توضیحی درباره مراحل بعدی پرونده دوترته ارائه نکرده است و مشخص نیست دیوان کیفری بین‌المللی دقیقا او را به چه جرمی متهم کرده است.

بر اساس گزارش پلیس، ۶ هزار و ۲۰۰ مظنون در جریان عملیات مبارزه با مواد مخدر، که به گفته مقام‌ها به تیراندازی و درگیری ختم شده بود، کشته شدند. اما فعالان حقوق بشر می‌گویند شمار واقعی قربانیان این سرکوب بسیار بیشتر بوده است و هزاران مصرف‌کننده مواد مخدر در مناطق فقیرنشین، از جمله افرادی که نامشان در فهرست‌های نظارتی محلی درج شده بود، در شرایطی مشکوک به قتل رسیدند.

دادستان دیوان کیفری بین‌المللی اعلام کرده است که ممکن است تا ۳۰ هزار نفر به‌دست پلیس یا افراد ناشناس کشته شده باشند.

پلیس اتهام‌های گروه‌های حقوق بشری مبنی بر اعدام‌های سازمان‌یافته و سرپوش‌گذاری بر این جنایت‌ها را رد کرده است.

دوترته در حالی بازداشت شد که سال‌ها بود دیوان کیفری بین‌المللی را آماج انتقاد و تمسخر قرار داده بود. او در سال ۲۰۱۹، پس از آغاز تحقیق این دادگاه درباره قتل‌های سازمان‌یافته فروشندگان مواد مخدر در دوران ریاست‌جمهوری‌اش، فیلیپین را به‌صورت یک‌جانبه از معاهده تاسیس دیوان خارج کرد.

دیوان کیفری بین‌المللی در حال تحقیق درباره اتهام‌های جنایت علیه بشریت است و می‌گوید صلاحیت بررسی جرایمی را دارد که کشوری در زمان عضویت در این دیوان مرتکب شده باشد. فیلیپین پیش‌تر از همکاری سر باز زده بود، اما دولت مارکوس در نوامبر سال گذشته تغییر رویکرد داد و شروع به ارسال پیام‌هایی کرد که در صورت صدور حکم بازداشت، همکاری خواهد کرد.

این تغییر رویکرد تنها چند ساعت پس از سخنان دوترته در یک جلسه تحقیقاتی قضایی صورت گرفت، که او از دیوان کیفری بین‌المللی خواست تحقیقش را «سریع‌تر» پیش ببرد.

دوترته گفت: «من دیگر پیر شده‌ام، ممکن است به‌زودی بمیرم. شاید فرصت دیدن من مقابل دادگاه و شنیدن حکم، هرچه که باشد، را از دست بدهید.» او همچنین تاکید کرد مسئولیت کامل آنچه را که رخ داده است بر عهده می‌گیرد.

بازداشت «غیرقانونی»

رسانه‌های خبری روز سه‌شنبه تصاویری ویدیویی از دوترته منتشر کردند که در بازگشت از هنگ‌کنگ، با حالتی عادی در راهروی فرودگاه قدم می‌زند، در حالی که چند مامور پلیس پشت سرش حرکت می‌کنند.

سالوادور پانلو، مشاور حقوقی پیشین دوترته، بازداشت او را غیرقانونی خواند و گفت پلیس حق داشتن وکیل را از رئیس‌جمهوری سابق سلب کرده است.

گروه‌های حقوق بشری بازداشت دوترته را اقدامی کلیدی در مسیر پاسخگویی به کشتار هزاران نفر در فیلیپین دانستند.

رندی دلوس سانتوس، عموی دانش‌آموزی دبیرستانی به نام کیان دلوس سانتوس، که قتل او به‌دست پلیس توجه افکار عمومی را جلب کرد، این بازداشت را «عدالت واقعی» خواند.

او درباره دوترته گفت: «برخلاف قربانیان مبارزه دوترته با مواد مخدر، دست‌کم او فرصت دفاع از خود را دارد.»

لیلا دلیما، سناتور پیشین که چند ماه پس از آغاز تحقیقش درباره قتل‌های مرتبط با مواد مخدر در دوران دوترته زندانی شد، گفت خانواده‌های قربانیان برای اجرای عدالت شجاعانه جنگیدند.

او گفت: «دوترته مجبور به پاسخگویی شده است‌ــ نه به من، بلکه به قربانیان، به خانواده‌هایشان، و به جهانی که حاضر نیست فراموش کند.»