در حالی که مقام‌ها و دستگاه‌های حکومتی در ایران «بحران آلودگی هوا و ریزگردها» را رها کرده‌اند و هیچ راهکاری برای کنترل و کاهش آن ارائه نمی‌کنند، متخصصان پزشکی و شماری از کارشناسان بهداشت و درمان هشدار دادند که تشدید آلودگی هوا سبب افزایش شدید «سقط‌جنین ناخواسته و مرده‌زایی» شده است و همزمان، «تغییر در ظاهر و تحرک اسپرم‌» مردان، به ویژه در کلانشهرها و مناطقی مختلف ایران، رخ داده است.

پریسا طاهرزاده، جراح و متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ نازایی، در مصاحبه با روزنامه شرق، شماره یکشنبه، ۸ بهمن ۱۴۰۲ (۱۸ ژانویه)، درباره آثار آلودگی هوا بر بارداری، با اشاره به پژوهش‌های منتشر‌شده و تاکید بر اینکه «آلودگی هوا موجب نقص و ناهنجاری‌هایی در جنین می‌شود»، گفت: «ما هم به تجربه با این موضوع مواجه بودیم و چند سال است که سقط‌جنین و مرگ جنینی [در ایران] زیاد شده است.»

این پزشک دارای فوق‌تخصص نازایی ضمن اشاره به اینکه «نمی‌دانیم علت دقیق افزایش سقط‌جنین و مرگ جنینی چیست»، گفت: «چون آلودگی هوا در این زمینه موثر است، می‌تواند یکی از علل آن باشد.»

 طاهرزاده در این مصاحبه با اشاره به گازهایی که بیشتر بر سلامت جنین تاثیرگذارند، با استناد به تحقیقات انجام‌شده و نیز «کتاب رفرنس ویلیامز، اکسید نیتروژن، آفتکش‌ها و حتی آلودگی هوای ناشی از ترافیک» را در این زمینه موثر دانست.

او در ادامه با استناد به پژوهش‌ها و مقاله‌های جدید در مراکز علمی معتبر جهان، گفت که «در یکی از مقالات معتبری که امسال (۲۰۲۴) چاپ شده، به ارتباط آلودگی هوا و ذخیره تخمدان زنان پرداخته شده» است و در حالی که «تا پیش از این، تاثیر آلودگی هوا بر ذخیره تخمدان زنان به لحاظ آماری معنی‌دار نبود»، در این مقاله «به ارتباط آلودگی هوا و کاهش ذخیره تخمدان اشاره شده است» و می‌توان نتیجه گرفت که «آلودگی هوا، هم می‌تواند روی حاملگی و کیفیت جنین تاثیر منفی بگذارد و هم اینکه اساسا با نازایی مرتبط باشد».

دست‌کم یک دهه است که متخصصان و شماری از رسانه‌ها در ایران درباره افزایش سقط‌جنین ناخواسته و مرده‌زایی در اثر بحران آلودگی هوا و ریزگردها هشدار می‌دهند.

پیش‌تر، روزنامه نصف جهان در شماره ۲۹ آبان ۱۳۹۳ از افزایش «مرگ جنین» در اصفهان گزارش داد و دلیل آن را به نقل از متخصصان، افزایش «آلودگی هوا» اعلام کرد، و از جمله افزایش «ذرات شامل كادميوم، سرب و مـواد سمی» ناشی از آلودگی هوا و ریزگردها را عامل مرگ شماری از جنین‌ها و همچنین نوزادان در اصفهان دانست.

بنا به این گزارش، در سال ۹۰ خورشیدی در اصفهان ۴۳۹ جنین مرده به دنیا آمدند، اما این تعداد در سال ۹۲ به ۵۲۰ جنین افزایش یافت و در شش ماه نخست ۹۳ نیز «مرگ ناخواسته ۳۳۲ جنین» در اصفهان ثبت شد.

محمد درویش، فعال محیط زیست، نیز سال گذشته گفت که «به دلیل آلودگی هوا ۱۰ تا ۱۲ درصد مرده‌زایی در کشور وجود دارد» و نوزادان «به دلیل آلودگی هوا مرده به دنیا می‌آیند». درویش سپس در آذر سال جاری نیز به سایت خبری دیده‌بان ایران گفت که «هشت درصد مرده‌زایی جنین در کشور» ناشی از تاثیر مستقیم آلودگی هوا است و ایران «یکی از بالاترین نرخ‌های مرده‌زایی جنین» را دارد.

با این حال، دستگاه‌های حکومتی، از جمله وزارت بهداشت، حاضر به اعلام تعداد واقعی و آمار کشوری «سقط‌جنین ناخواسته و مرده‌زایی» نیستند.

با گذشت نزدیک به یک دهه از انتشار آخرین آمارها درباره افزایش «مرگ جنین» در اصفهان، برخی متخصصان در ایران از افزایش «مرگ جنین و مرده‌زایی» در شهرهای مختلف و گسترش آن به کلانشهرهایی چون تهران خبر می‌دهند.

پریسا طاهرزاده، جراح و متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ نازایی، یکشنبه، ۸ بهمن سال جاری، درباره تاثیر آلودگی هوا بر فرایند بارداری، با اشاره به اشتغال همزمان خود در دو شهر مختلف تهران (که غرق آلودگی هوا است) و جزیره کیش (که آب‌وهوای تمیزی دارد)، گفت: «در این دو شهر [نتیجه] آزمایش اسپرم مردان با همدیگر تفاوت مشخصی دارد»، و افزود: «از زمان شیوع کرونا، متوجه شدیم که مورفولوژی و ظاهر اسپرم مردان ایرانی با تغییرات و مشکلاتی همراه شده است.»

او در ادامه گفت: «دو سه سال پیش وضعیت اسپرم مردان در آزمایش‌ها بسیار بهتر بود، اما الان مردانی که این آزمایش را انجام می‌دهند، به‌ویژه در تهران، می‌بینیم که در دو مقوله مورفولوژی یا ظاهر و تحرک اسپرم‌های آنان مشکلاتی وجود دارد. برای این مردان چند ماه داروهای مکمل تجویز می‌کنیم و وضعیت آن‌ها بهتر می‌شود.»

طاهرزاده تاکید کرد که «آلودگی هوا، شامل آلودگی‌های ناشی از ترافیک، آلاینده‌های محیطی یا کارخانه‌ها است که بیشتر حاوی اکسید نیتروژن و دودهای دست‌دوم و آفتکش‌ها هستند که موجب عوارضی در نقص ژنتیکی دی‌ان‌ای در اسپرم‌ها می‌شود».

به گفته این متخصص زنان و زایمان و نازایی، قابلیت اندازه‌گیری «دی‌اف‌آی» یا «شاخص شکست دی‌ان‌ای اسپرم» در همه آزمایشگاه‌های نازایی انجام‌پذیر است و «کسانی که در معرض آلودگی هوا قرار دارند، بروز آسیب در دی‌ان‌ای اسپرم‌ آن‌ها محتمل است»، و هنگامی که «شاخص شکست دی‌ان‌ای اسپرم» افزایش یابد، «هم باعث نازایی می‌شود و هم احتمال سقط‌جنین» افزایش می‌یابد.

طاهرزاده همچنین گفت که برخلاف تهران، «آزمایش‌های اسپرم در کیش [نشان می‌دهد که اسپرم‌ها] به صورت عجیبی تقریبا سالم هستند»، و افزود که البته «این موضوع می‌تواند ناشی از این خطا باشد که آزمایشگاه‌ها با همدیگر فرق دارند، چون در کیش مرکز جنین‌شناسی وجود ندارد، جنین‌شناس اسپرم‌ها را بررسی نمی‌کند و نتایج آزمایش‌ها می‌تواند به صورت کاذب بهتر باشد»، اما «به هر حال، وضعیت در کیش بهتر است».

به گفته او، «دلیل قطعی آسیب اسپرم‌ها» روشن نیست و هنوز تشخیص داده نشده است که «ناشی از ویروس کرونا است یا سوء‌تغذیه یا آلودگی هوا»، اما در هر‌ حال، «آلودگی هوا بر آسیب دی‌ان‌ای اسپرم اثرگذار است».

روزنامه شرق در بخشی از گزارش خود به نقل از متخصصان هشدار داده است که «وقتی آلودگی هوا بر اسپرم اثرگذار است، طبیعتا می‌تواند در آینده سرطان و بیماری‌های دیگری هم ایجاد کند، اما چون اسپرم بسیار حساس است، نسبت به بقیه سلول‌های بدن زودتر واکنش نشان می‌دهد».

پریسا طاهرزاده همچنین با بیان اینکه «آلودگی هوا همان‌گونه که روی اسپرم‌ها اثرگذار است، می‌تواند روی سلول‌های جنینی هم تاثیر منفی داشته باشد»، گفت که تاثیر آلودگی هوا «بیشتر روی نقایص تولد ذکر شده که می‌تواند ناهنجاری‌هایی ایجاد ‌کند» و مشخص است که «آلودگی هوا آنومالی‌هایی روی تولد خواهد داشت».

طاهرزاده در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «موضوع آلودگی و تاثیرات آن می‌تواند بر نگرش افراد اثرگذار باشد و به کمتر‌شدن بارداری یا ترس از به سرانجام نرسیدن حاملگی‌ها منجر شود» و در صورتی که «آلودگی هوا برطرف شود، زایایی هم بیشتر می‌شود، چون به هر حال همه حاضر به انجام آزمایش نازایی نیستند. اگر آزمایش هم بدهند، مصرف مکمل‌ها هزینه زیادی دارد و عده‌ای از عهده تامین هزینه آن برنمی‌آیند.»

او توصیه کرد که «زوج‌هایی که قصد فرزندآوری دارند، حتما پیش از بارداری آزمایش‌های روتین، از‌جمله آزمایش اسپرم، را انجام دهند و بعد حاملگی داشته باشند»، و افزود که در این شرایط آلودگی هوا، زنان بهتر است پس از باردار شدن «از خانه خارج نشوند، یا دستگاه تصفیه هوا در خانه داشته باشند».

او در ادامه با اشاره به اینکه اجرای این توصیه‌های پزشکی هزینه‌بر است و همه از عهده آن برنمی‌آیند، گفت: «می‌بینم که خیلی از بیمارانم دغدغه این مسئله را دارند و می‌گویند با این وضعیت آلودگی هوا تمایلی به بچه‌دار‌شدن ندارند. می‌گویند نمی‌شود دوران بارداری و حتی نوزادی کودک را دائم در خانه بمانند»، و افزود که آلودگی هوا بر افزایش افسردگی هم اثر دارد و «طبیعتا وقتی افراد افسرده باشند، میل آن‌ها به ازدواج و فرزندآوری هم کمتر می‌شود».

مقام‌های حکومتی و وزیران بهداشت در دولت‌های مختلف فاجعه ناشی از آلودگی هوا را در ایران پنهان می‌کنند، اما متخصصان در بدنه کارشناسی دانشگاه‌های علوم پزشکی و شبکه بهداشت ایران در سال‌های گذشته نیز بارها درباره آثار مرگبار بحران آلودگی هوا هشدار داده‌اند.

حمید ترک‌زاده، مدير وقت مرکز بهداشت شماره یک اصفهان، ۱۳۹۳، نزدیک به یک دهه پیش، گفت که «خشك شدن زاينده‌رود و تالاب گاوخونی، از عوامل افزايش ريزگردها در هوای اصفهان» است و «ريزگردها خاموش و بی‌سر و صدا سلامت جنين‌ها را نشانه رفته‌اند».

به گفته او، انواع آلودگی‌ها، از جمله «فلزات سنگینی كه در زمان جریان داشتن زاینده‌رود، از صنایع به رودخانه وارد شده‌» و در نهایت به تالاب گاوخونی راه‌یافته‌اند، با خشک شدن اين تالاب، همراه با طوفان‌های ریزگردها «راه اصفهان را در پيش گرفتند» و این روند «از جمله به افزایش مرگ جنین و مرده‌زایی» منجر شد.

محبوبه والیانی، از مسئولان جمعیت مامایی اصفهان، نیز در همان سال با تایید «افزایش سقط ناخواسته جنین در اصفهان»، گفت، با اينكه بسیاری از مادران «مـراقبت‌های پيش از زايمان را دارند، باز هم دچار مشكلات عديده‌ای می‌شوند كه نمی‌گذارد باروری اتفاق بيفتد یا منجر به سقط جنين» می‌شود، و «اين‌ها همه سوغات خـشک شدن تالاب گاوخونی» است.

 علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی بهشتی، نیز آذر سال جاری در قبال آثار آلودگی هوا و تاثیر آن بر افزایش موارد ابتلا به «بیماری اندومتریوز»، گونه‌ای اختلال رحمی اغلب دردناک، هشدار داد.

زالی تاکید کرد که «آلاینده‌های هوا نیز از‌جمله عوامل پرخطر ابتلا و تشدید بیماری اندومتریوز است»، و افزود که میزان آلاینده‌های موجود در هوا با ابتلا به اندومتریوز «رابطه مستقیم» دارد و «دی‌اکسین‌ها، ترکیبات موجود سمی موجود در آلاینده‌ها که حتی ممکن است از طریق مصرف چربی اشباع در مواد غذایی گوشتی نیز وارد چرخه غذایی افراد شود، در بروز بیماری تاثیر بسزایی دارد».

در گزارش شماره یکشنبه روزنامه شرق نیز با اشاره به اینکه «اندومتریوز در ایران بسیار شایع شده است»، به نقل از متخصصان زنان و نازایی در ایران، بر «ارتباط میان آلودگی هوا و بیماری اندومتریوز» تاکید شده است.

اهمیت این هشدارها هنگامی بیش از پیش آشکار می‌شود که به گفته علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست، «طوفان‌های ریزگردها ۲۶ استان ایران را درگیر کرده‌اند».

دو روز پیش، جمعه، ۶ بهمن (۲۶ ژانویه)، نیز محسن پیرهادی، رئیس فراکسیون مدیریت شهری مجلس شورای اسلامی، گفت که «نیمی از جمعیت کشور، یعنی بیش از ۴۰ میلیون ایرانی، در معرض آلودگی هوا قرار دارند و آلودگی هوا مستقیم و غیرمستقیم »جان شهروندان را تهدید می‌کند، و شاخص اثر گذاری در سنجش سلامت جسمی و روانی شهروندان است.

به گفته پیرهادی، استمرار آلودگی هوا به «معضلی فرسایشی و منزجرکننده» برای شهروندان بدل شده که اثر آن بر زندگی روزمره مردم ملموس است، اما «اجرای قانون هوای پاک از سوی هیچ دولتی جدی تلقی نشده» است.