در حالی که جنگ اسرائیل و حماس در غزه به دومین ماه خود می‌رسد، یک پرسش مهم مطرح می‌شود: در پایان این نبرد با چه تصویری روبرو خواهیم بود؟

اگر به جنگ‌های گذشته اسرائیل با همسایگان عرب بنگریم، خواهیم دید که جنگ جاری نیز مانند جنگ‌های گذشته دو طرف ممکن است بدون نتیجه نهایی به پایان برسد و اگر چنین شود، می‌باید در انتظار جنگ‌های دیگری در آینده باشیم. 

می‌پرسید چرا؟ در طول تاریخ جهان جنگ همواره حضور داشته است و احتمالا تا زمانی که آدمیان وجود دارند، حضور خواهد داشت. جنگ وسیله‌ای بوده است برای بازسازی مناسبات واحدهای احتماعی با یکدیگر و همواره با پیروزی یک سو در صحنه نبرد و شکست سوی دیگر پایان یافته و شکل دادن به مناسبات تازه‌ای را ممکن ساخته است. به عبارت دیگر، جنگ یک مقوله ثنوی بوده است با یک برنده و یک بازنده. 

مسئله بحق یا ناحق بودن این برد و باخت مسئله‌‌ای است در قلمرو اخلاقیات و ربطی به خود جنگ، جنون برهم زننده‌ وضع موجود و ایجاد وضع موجودی تازه ندارد. جنگی که نتواند این وظیفه را انجام دهد، چه بحق و چه به ناحق، حتی در متن فرااخلاقی دشمن توجیه‌پذیر نخواهد بود.

اما این سرنوشت همه جنگ‌های اسرائیل با همسایگان عرب آن بوده است. همه آن جنگ‌ها را همسایگان عرب آغاز کردند. در همه آن جنگ‌ها اسرائیل در صحنه نبرد پیروز شد، اما در نتیجه هر جنگ مقدمه‌ای شد برای جنگ بعدی و حلقه‌ای از زنجیری شیطانی.

در ۱۹۴۸ میلادی اتحادیه عرب، که تازه با حمایت انگلستان تشکیل شده بود، به دولت نوبنیاد اسرائیل حمله کرد و از فلسطینیان خواست که روستاها و شهرهای خود را ترک کنند تا پس از نابودی اسرائیل همراه با ارتش‌های پیروزمند عرب به وطن عربی برگردند. در آن جنگ، اعراب شکست‌خوردگان صحنه نبرد بودند، اما با دخالت سازمان ملل متحد از پذیرفتن شکست خود سرباز زدند. این نخستین بار در طول تاریخ بود که طرف شکست‌خورده در یک جنگ، با تکیه به عامل سومی که در جنگ نقشی نداشت، از پذیرفتن شکست خودداری می‌کرد.

در ۱۹۵۶ جنگ سوئز به رهبری بریتانیا و فرانسه با شرکت اسرائیل نیز با پیروزی نظامی مثلث مهاجم بر مصر پایان یافت، اما با دخالت ایالات متحده بازهم بی‌نتیجه ماند. مصر با حمایت آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی توانست از پذیرفتن شکست خودداری کند و درنتیجه استخوان لای زخم باقی ماند.

جنگ شش روزه ۱۹۶۷ را مصر آغاز کرد و این بار نیز اسرائیل ازنظر نظامی به پیروزی رسید. اما این بار هم دخالت سازمان ملل متحد و قدرت‌های بزرگ مانع از آن شد که برنده جنگ، یعنی اسرائیل، پیروزی خود را در وجه سیاسی  نقد کند.

جنگ ۱۹۷۳، که با حمله مصر آغاز شد نیز به همان سرنوشت دچار شد. نیروهای اسرائیلی پس از چند روز توانستند ورق را به سوی خود برگردانند. اما این بار نیز دخالت سازمان ملل متحد و قدرت‌های بزرگ مانع از آن شد که وضع موجود تازه‌ای به سود برنده در صحنه نبرد شکل گیرد. البته پس از سال‌ها تلاش دیپلماتیک، مصر سرانجام اسرائیل را به رسمیت شناخت و یک حالت صلح سرد میان دو همسایه برقرار شد. با این حال ریشه واقعی جنگ، یعنی دشواری پذیرفتن موجودیت اسرائیل از سوی اعراب، همچنان باقی ماند.

پس از آن اسرائیل در جنگ‌های کوچک با حزب‌الله در لبنان و حماس در غزه، البته با حمایت مالی‌، سیاسی و تسلیحاتی جمهوری اسلامی در ایران، پیروز در صحنه نبرد بوده است، اما همچنان با دخالت سازمان ملل متحد و قدرت‌های بزرگ اجازه نیافته است که پیروزی خود را با استقرار وضع موجودی تازه به سود خود مسجل سازد. 

در طول تاریخ، جنگ همواره یک رابطه نزدیک و خصوصی میان دو طرف نبرد بوده است، رابطه‌ای که دیگران را حذف می‌کند. در بهترین شکل، دیگران یعنی ناظران جنگ هورا بکشند یا نفرین کنند، اما اجازه تعیین سرنوشت نبرد را ندارند. در مورد اسرائیل و اعراب این قاعده چندهزار ساله، به‌طور استثنایی شکسته شده است.

در هشت دهه‌ایی که از پیدایش اسرائیل به‌عنوان یک دولت می‌گذرد، جهان شاهد جنگ‌های بسیاری بوده است. در کره و ویتنام، ایالات متحده و متفقان آن کنترل تعیین نتیجه را داشتند. اتحاد شوروی در حمله به افغانستان و اشغال آن کشور برای ۲۰ سال، توجهی به ناظران یعنی سازمان ملل و افکار عمومی جهان نداشت. بریتانیا در جنگ با آرژانتین، پیروزی کامل خود را بی‌توجه به سازمان ملل و افکار عمومی جهانی تثبیت کرد. ایالات متحده و متفقان آن با حمله به افغانستان و عراق، وضع موجودی را که می‌پنداشتند به سودشان خواهد بود برقرار کردند.

روسیه ولادیمیر پوتین در حمله به گرجستان و اشغال ۲۰ درصد از خاک آن کشور، توجهی به ناظران یا کنار گودنشینان نداشت، همین بی‌توجهی روسیه را در جنگ جاری در اوکراین می‌توان دید.

جنگ هشت ساله ایران و عراق نیز، که با حمله عراق آغاز شد، بی‌توجه به کنار گودنشینان ادامه یافت و بدون تعیین برنده و بازنده نهایی پایان یافت. 

در جنگ جاری در غزه، اسرائیل بی‌تردید خواهد توانست که به هدف اعلام شده خود، یعنی درهم کوبیدن ماشین نظامی حماس، برسد. اما از هم‌اکنون می توان دید که کنار گودنشینان‌، به‌ویژه سازمان ملل، ایالات متحده‌، اتحادیه اروپا و آنچه افکار عمومی جهان خوانده می‌شود، مانع از آن خواهد شد که اسرائیل پیروزی نظامی خود را در وجه سیاسی درازمدت شکل دهد. بار دیگر، با وضعی روبرو خواهیم بود که در آن برنده و بازنده، از نظر سیاسی، هم‌تراز تلقی خواهند شد.

تظاهرات گسترده ضد‌اسرائیلی در دمکراسی‌های غربی نشان می‌دهد که بخش رو به گسترش از افکار عمومی جهانی، به دلایل مختلف، اسرائیل را یک استثنا تلقی می‌کند- یعنی تنها کشوری که نباید اجازه یابد که به‌عنوان پیروز یک جنگ، خواسته‌های سیاسی خود را برآورده کند.

در لندن هفته گذشته در چند گردهمایی ضد‌جنگ در غزه، به‌عنوان خبرنگار شرکت کردم. همه این گردهمایی‌ها به دعوت ائتلاف «‌نه به جنگ» و با حمایت جناح چپ حزب کارگر، گرو‌ه‌های ضد یهود راست و چپ و هواداران اخوان‌المسلمین شکل گرفت.

در یکی از گردهمایی‌ها در ایستگاه راه‌آهن واترلو، چند تن از تظاهرکنندگان کوشیدند تا ترن‌ها را به رنگ‌های پرچم فلسطین رنگ‌آمیزی کنند، اما با دخالت پلیس موفق نشدند.

از میان تظاهرکنندگان خشمگین، کسانی که در نگاه نخست، نیازمند به درمان روانی «‌مدیریت خشم» به نظر می‌رسیدند، چهره یک خانم میانسال به خاطر آرامش ملکوتی‌اش توجه را جلب می‌کرد. چرا زنی که به نظر می‌رسید آرام و آسوده است باید در نمایش نیمه‌چریکی « نه به جنگ» شرکت کند؟

این پرسش را با او در میان گذاشتم. پاسخ او این بود: من مخالف جنگ هستم! اما آیا او علیه دیگر جنگ‌هایی که در دوران زندگی‌اش رخ داده بود نیز به تظاهرات رفته بود؟ پاسخ او: نه! اما این جنگ باید پایان بگیرد. آتش‌بس لازم است.

پس از چند دقیقه، چند ضد‌جنگ جوان و رگ گردن سیخ‌شده دور ما جمع شدند. یکی از آنان گفت یعنی شما با آتش‌بس مخالفید؟ پاسخ من: نه، مخالف نیستم. اما فراموش نکنید که آتش از هر دو طرف می‌آید.‌ آیا نباید از حماس نیز بخواهیم که از پرتاب موشک و راکت به هدف‌های غیرنظامی در اسرائیل خودداری کند.

یک خشمگین دیگر به بحث پیوست: اما حماس برای تامین حقوق ملت خود می‌جنگد. پاسخ من: اسرائیل هم برای حفظ جان مردم خود می‌جنگد.

خوشبختانه کل جریان با دخالت پلیس پایان یافت. اما معلوم بود که برای بسیاری از شرکت‌کنندگان، جنگ جاری در غزه بین ظالم، یعنی اسرائیل، و مظلوم یعنی حماس بود و در نتیجه، صرف مظلوم بودن جوازی بود برای ظالم شدن.

ضدیت با اسرائیل و در بعضی موارد ضدیت با یهودیان به‌طور کلی، وسیله‌ایی شده است برای ابراز عقده‌ها، نارضایتی‌ها، تعصبات و سوء‌تفاهم‌هایی که غالبا نه ربطی به اسرائیل دارند و نه به یهود به‌طور کلی.

بدین سبب است که نمی‌توان امیدوار بود جنگ جاری در غزه آخرین حلقه زنجیری باشد که بخش بزرگی از خاورمیانه را در طی چندین دهه به لبه پرتگاه کشانده است.