بناهای تاریخی ایران در بیش از چهار دهه گذشته به‌طور فزاینده‌ای با خطر تخریب و از دست دادن هویت تاریخی‌شان مواجه بوده‌اند. مسئولان جمهوری اسلامی گاه با انکار ارزش تاریخی این بناها اقدام به تخریب آنها کردند و گاه نیز به نام مرمت تیشه بر ریشه هویت تاریخی‌شان زدند. با روی کار آمدن دولت منصوب علی خامنه‌ای، تعارض جمهوری اسلامی با میراث ملی و تاریخی ایران بیش از هر زمان دیگری آشکار شد و طی دو سال گذشته بارها تصاویر و اخبار مربوط به تخریب آثار ملی و تاریخی ایران در رسانه‌های رسمی و اجتماعی فراگیر شد.
در روزهای اخیر، نیز انتشار تصاویر مسجد پامنار سنگسر در استان کرمان و سازه‌های آبی شوشتر پس از مرمت بازتاب فراوانی داشت. این تصاویر نشان می‌دهند که نمای خشتی مسجد پامنار با گچ و سیمان مرمت و نوسازی شده است و سازه‌های آبی شوشتر نیز با سیمان بازسازی شده‌اند.
پیشینه هر دو بنا به ایران باستان بازمی‌گردد و اولی یادگار دوران ساسانیان و دومی اثری به‌جامانده از دوران هخامنشیان است.
بنای اصلی مسجد پامنار در مهدی‌شهر استان سمنان چنانچه گفته شد از آثار دوران ساسانیان است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این بنا پرستشگاه و آتشکده بوده که پس از ورود اسلام به ایران تبدیل به مسجد شده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
مناره مسجد سنگسر که اینک در اثر مرمت با گچ به‌طور کامل هویت تاریخی‌اش را از دست داده است، پس از اسلام ساخته شد. برخی آن را میراث به جامانده از دوران افشاریه می‌دانند و برخی می‌گویند مناره مسجد سنگسر در میانه دوره صفویه ساخته شده است.
پس از فراگیر شدن تصویر مسجد پامنار در شبکه‌های اجتماعی و انتقاد شدید کنشگران میراث فرهنگی به مرمت‌های غیراصولی، اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که مرمت مناره مسجد در سال ۱۳۹۹ انجام شده و ماهیت اصلی آن «گچی» بوده است. اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان همچنین مدعی شد که نمای بیرونی مناره مسجد «به شکل نامتعارف و ناهمگون» با سیمان ساخته شده بود و «اصالت و هویت تاریخی» نداشت.
پس از فراگیر شدن تصویر مربوط به مرمت غیراصولی دیواره غربی سازه‌های آبی شوشتر نیز خبرگزاری دولتی ایرنا به نقل از امین مهدوی‌کیا، مدیر پایگاه جهانی شوشتر، نوشت که جداره سیمانی موقت است و پس از اتمام استحکام‌بخشی، یک لایه نانو همچون جداره‌های سنگی پیرامون روی سطح دیواره بتنی تثبیت‌شده پاشیده می‌شود.
رئیس پایگاه جهانی شوشتر در توجیه دیوارکشی سیمانی سازه‌های آبی شوشتر نیز گفت که این دیوار به حرکت درآمده بود و در حال رانش بود و هر لحظه امکان ریزش آن وجود داشت.
سازه‌های آبی شوشتر مجموعه‌ای از ۱۳ اثر تاریخی شامل پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، کانال‌ها، آبشارها و تونل‌های هدایت آب‌اند که به‌صورت یک سیستم به‌هم‌پیوسته هیدرولیکی کار می‌کنند. این سازه‌ها در واقع ابتکار عمل ایرانیان دوران هخامنشیان را در بهره‌گیری و بهره‌وری مناسب آب نشان می‌دهند.
سازه‌های آبی شوشتر تاکنون تحسین بسیاری از گردشگران اروپایی را برانگیخته است. هر ۱۳ اثر که در فاصله کمی از یکدیگر در شهر شوشتر واقع‌اند، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند.
دستکاری و دخالت در هویت تاریخی و اصالت میراث تاریخی که اینک به شکلی نظام‌مند در جمهوری اسلامی ادامه دارد، خطر حذف این آثار از فهرست جهانی یونسکو را نیز در پی دارد.
سازه‌های آبی شوشتر و منار مسجد سنگسر تنها بناهای تاریخی ایران نیستند که به نام مرمت و نوسازی به تخریب و از دست دادن اصالت تاریخی نزدیک شده‌اند. پیش‌تر تخریب بخش‌هایی از امامزاده سلیمان البرز، عصارخانه کاشان، مسجد شاه ورامین و مسجد شاه اصفهان به نام مرمت هم خبرساز شده بود.
تیرماه سال جاری، رسانه‌های داخلی ایران خبر دادند که در پی خاکبرداری غیراصولی، بخشی از بنای تاریخی امامزاده سلیمان البرز تخریب شده است. نکته قابل‌توجه این بود که خاکبرداری محیط پیرامون این اثر تاریخی در روز تعطیل و بدون حضور ناظر اداره کل میراث فرهنگی انجام شد.
در همان تیرماه، تصاویر جدیدی از مسجد تاریخی ورامین بیرون آمد که نشان می‌داد این بنای تاریخی نیز به شکل فاجعه‌آمیزی مرمت شده است.
مرمت مسجد جامع ورامین با اعتباری بالغ بر ۶۰۰ میلیون تومان انجام شد. با این حال تصاویر آشکار می‌کرد که رطوبت همه جای مسجد را گرفته و باران به همه‌جای آن نفوذ کرده است. روی دیوار ۸۰۰ ساله شوره به‌وضوح دیده می‌شد، خشت‌ها و آجرها لق شده بودند و به‌راحتی از بدنه جدا می‌شدند. بندکشی بین آجرهای تاریخی نیز به شکلی ناشیانه و با سیمان انجام شده بود.
مسجد جامع ورامین از بناهای تاریخی دوره ایلخانی در ورامین است. این مسجد تنها نمونه کامل مساجد چهار ایوانی در ایران محسوب می‌شود که نه‌تنها از لحاظ ساختمان عظیم و گنبد آجری عالی اهمیت دارد، بلکه به دلیل تزیینات فراوان، کاشی‌کاری‌های معرق، گچبری، کتیبه‌های تاریخی و انواع خطوط مختلف جزو آثار مهم هنری ایران به شمار می‌رود.
ساخت مسجد جامع ورامین در دوره سلطان محمد خدابنده ایلخانی آغاز شد و در دوره پسرش، ابوسعید بهادرخان، به پایان رسید. این بنای تاریخی در دی ۱۳۱۰ ثبت ملی شد.
در شهریورماه، نیز ویدیویی از مرمت بام عصارخانه تاریخی کاشان در شبکه‌های اجتماعی فراگیر شد که نشان می‌داد سبک‌سازی بام این اثر تاریخی خشتی بدون مقاوم‌سازی دیوارهای فرسوده در حال اجرا است.
عصارخانه کاشان از معدود کارخانه‌های تاریخی و سنتی ایران در زمینه تولید روغن از دانه‌های گیاهی است و پیشینه آن به دوران قاجاریه بازمی‌گردد. این کارخانه در زمان اوج رونقش در اقتصاد و صنعت شهر کاشان نقشی بسزا داشت.
مرمت فاجعه‌آمیز مسجد شاه اصفهان نیز سال گذشته در کانون توجه رسانه‌ها و فعالان فرهنگی قرار گرفت. تیرماه ۱۴۰۱، هنگامی که داربست‌های این بنای تاریخی پس از ۱۱ سال برچیده شد، علاقه‌مندان میراث فرهنگی با صحنه‌هایی مواجه شدند که از بروز یک فاجعه بر این یادگار به‌جامانده از دوران صفوی حکایت داشت. در این تصاویر که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، تغییر شکل، دورنگ شدن، تخریب نقوش، اعوجاج و فرورفتگی بخشی از کمان گنبد و نیز جابه‌جایی نقش کاشی‌ها مشهود بود.
مسجد شاه اصفهان که پس از وقوع انقلاب اسلامی نام آن به «مسجد امام» تغییر کرد، بنایی به یادگار مانده از دوران شاه‌عباس صفوی است که چون نگینی فیروزه‌ای در میدان نقش‌جهان اصفهان می‌درخشد. این مسجد یکی از مهم‌ترین آثار معماری ایرانی و اسلامی است و کارشناسان آن را شاهکار کاشی‌کاری ایران در قرن یازدهم می‌دانند.
کارشناسان بارها تاکید کرده‌اند که هدف اصلی مرمت محافظت از یک اثر با پیشینه تاریخی و خوانا کردن تاریخ آن برای بازدیدکنندگان است. این کار تنها از کسانی برمی‌آید که علاوه بر مهارت فنی، دانش تاریخی نیز دارند. ضمن اینکه پژوهش پیش‌نیاز فرایند مرمت است. به‌رغم این ضرورت‌ها از مجموع سخنان و انتقادهای کارشناسان میراث فرهنگی و مرمت چنین برمی‌آید که بسیاری مواقع، مرمت آثار تاریخی به پیمانکارانی سپرده می‌شود که دانش و تخصص کافی ندارند.
پیش‌تر کاوه منصوری، متخصص مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، گفته بود که امروز «جعل‌سازی» بخش مهمی از دنیای مرمت شده است و عده‌ای سوداگر که در بدنه‌های بالای سطوح مدیریتی رفت‌وآمد دارند، نبض بازار را شناخته‌اند و با جعل آثار تاریخی برای خود درآمدزایی می‌کنند.
