در دوره سلطه دوباره رژیم طالبان در افغانستان، آموزش دینی در مرکز توجه این گروه قرار گرفته است. طالبان برای رسیدن به هدف‌های ایدئولوژیک و گسترش نفوذشان اقدام به احداث یا گسترش مسجدها و مدرسه‌های دینی کرده‌اند تا کودکان و نوجوانان و جوانان را با ایده‌های افراطی‌شان همراه سازند. طالبان بیشتر ملاهای مسجدها و امام‌جمعه‌ها را از کارشان برکنار کرده‌اند و به‌جای آن‌ها افراد معتمد خود را گمارده‌اند. این روند همچنان ادامه دارد. بیشتر رهبران و فرماندهان طالبان در مدرسه‌های دینی آموزش دیده‌اند و با دانش امروزی آشنایی ندارند. به همین دلیل، تاکید آن‌ها بیشتر بر گسترش علوم دینی در جامعه افغانستان است.  

طالبان در دو دهه جنگ و شورشگری علیه حکومت پیشین افغانستان و متحدان غربی‌اش بخش عمده‌ای از نیروی جنگی‌شان را از برخی از مسجدها و مدرسه‌های دینی افغانستان یا از آن سوی مرز، در مناطق قبیله‌ای پاکستان، به‌ویژه ایالت خیبر پختونخوا، تامین می‌کردند. شمار دقیق مدرسه‌های دینی در نزدیکی مرز افغانستان در پاکستان مشخص نیست، اما سربازگیری طالبان از میان طلبه‌های این مدرسه‌های دینی صورت می‌گرفت.

مدرسه واژه‌ای عربی است و در افغانستان اصطلاحی است که به مراکز آموزش علوم دینی اشاره دارد. مدرسه‌های دینی افغانستان نقشی عمده در آموزش، به‌ویژه آموزش کودکان در مناطق فقیر و روستایی، دارند. در برخی نقاط افغانستان، مدرسه‌های دینی برای کودکان و نوجوانان سرپناه و غذا و پوشاک فراهم می‌کنند و در ازای دادن این امتیازها، این کودکان باید علوم دینی را فرا گیرند. در مدرسه‌های دینی بیشتر قرآن، حدیث، شریعت اسلامی، و دیگر موضوع‌های دینی آموزش داده می‌شود.  

تلویزیون ملی افغانستان زیر نظارت طالبان جمعه ۲۶ آبان اعلام کرد که ۴۲ طلبه، شامل ۲۰ دختر، از یک مدرسه دینی در استان بادغیس در شمال‌غرب افغانستان فارغ‌التحصیل شدند. این طلبه‌ها حفظ قرآن و حدیث و شریعت اسلامی را فرا گرفته‌اند. در حالی این دختران از این مدرسه دینی فارغ شده‌اند که طالبان آموزش دختران فراتر از دبستان را ممنوع اعلام کرده‌اند. 

در دوران نظام جمهوری مورد حمایت کشورهای غربی، برخی از مدرسه‌ها و مسجدها ثبت رسمی شده بودند و حکومت می‌کوشید بر فعالیت و برنامه آموزشی آن‌ها نظارت کند. اما بیشتر مدرسه‌های دینی در افغانستان ثبت دولتی نشده بودند. به همین دلیل، بیم آن بود که طالبان و گروه‌های تروریستی از این مدرسه‌ها و مسجدها برای مقاصد «جهادی»شان استفاده کنند. حکومت پیشین افغانستان پنج هزار مدرسه را ثبت کرده بود که از این میان ۲۵۰ مدرسه در کابل بود. وزارت حج و اوقاف حکومت پیشین بر فعالیت این مدرسه‌های دینی نظارت می‌کرد تا جلوی رشد تندروی اسلامی را بگیرد. اما آن حکومت نتوانست در مقابل فعالیت تبلیغاتی طالبان بایستد و جلوی سربازگیری طالبان و گروه‌های تروریستی از این مدرسه‌ها را بگیرد.

فقر و بیکاری در مناطق روستانشین افغانستان زیاد است. با وجود این، برخی از خانواده‌ها می‌کوشند کودکان و جوانانشان را به مدرسه‌های دینی، حتی در کشورهای پاکستان و ایران، بفرستند تا در آینده عالم دین شوند. علاقه‌مندی به فراگیری آموزش‌های دینی در مناطق روستایی و دوردست در قیاس با کلان‌‌شهرهای افغانستان بیشتر است، زیرا تبلیغ علمای دینی در آن مناطق بیشتر است و آن‌ها مرتب از خانواده‌ها می‌خواهند که فرزندانشان را برای تحصیل علوم دینی به مدرسه‌های دینی بفرستند.

برخی از مدرسه‌های دینی در افغانستان را متنفذان قومی و بزرگان محل حمایت مالی می‌کنند. این مدرسه‌ها بیشتر در خانه‌های شخصی یا مسجدها هستند، اما مدرسه‌های دینی فعالی نیز وجود دارد که نهادها و افراد خارجی مدیریت و حمایت مالی از آن‌ها می‌کنند. در مواردی دیده شده است که در این مدرسه‌ها محتوای تندروانه به طلبه‌های دینی آموزش داده شده است. طالبان نیز نگران فعالیت مدرسه‌های دینی‌اند که خود آن‌ها یا هوادارانشان مدیریت نمی‌کنند. به همین دلیل، کارزار گسترده‌ای را برای از بین بردن یا کاهش نفوذ سلفی‌ها در مدرسه‌های دینی آغاز کرده‌اند.

طالبان ظنین‌اند که سلفی‌ها با شاخه خراسان دولت اسلامی (داعش) همسو هستند و احتمالا از ظرفیت ‏مدرسه‌های دینی علیه رژیم آن‌ها استفاده می‌کنند. گفته می‌شود که طالبان فعالیت ده‌ها مسجد و مدرسه دینی مربوط به سلفی‌ها را مسدود کرده‌اند. شماری از علمای سلفی در رویدادهای متعدد در رژیم طالبان کشته شده‌اند. طالبان مواردی از دستگیری عاملان قتل این علمای سلفی را اعلام نکرده‌اند.

رژیم طالبان نیز در تلاش جدی برای ترویج آموزش‌های دینی بر اساس روایت‌هایشان از اسلام است. در آوریل ۲۰۲۲، نورالله منیر، وزیر معارف وقت طالبان، گفته بود که مدرسه‌های دینی بیشتر در شهرستان‌های افغانستان احداث می‌شود. او تاکید کرده بود که علوم دینی باید در سراسر جامعه افغانستان بیشتر تدریس شود و از آموزگاران مدرسه‌ها خواسته بود که «ارزش‌های اسلامی» به دانش‌آموزان آموزش دهند.

شتاب طالبان برای گسترش آموزش علوم دینی باعث شده است که طالبان ساختمان‌های مدرسه‌ها، رسانه‌ها، و انستیتوهای آموزش آموزگار را به مراکز آموزش علوم دینی تغییر دهند.

طالبان مدرسه‌های جهادی را در سراسر افغانستان فعال می‌کنند. هدف این مدرسه‌ها آموزش «جهاد اسلامی» به تعبیر طالبان به دانش‌آموزان است. طالبان جهاد را مبارزه‌ای نظامی و سیاسی علیه «دشمنان اسلام» مهم می‌دانند. طالبان با شعار «جهاد» علیه «کفار» شهروندان زیادی را علیه حکومت پیشین و متحدان غربی‌اش بسیج کردند و از این ظرفیت برای سلطه دوباره‌شان بر افغانستان استفاده کردند.

طالبان به برخی از نیروهایشان گفته بودند که در کلان‌شهرهای افغانستان «فساد اخلاقی» در بالاترین سطح است و به همین خاطر باید به صفوف آن‌ها بپیوندند و علیه حکومت پیشین بجنگند. اما وقتی که طالبان در اوت ۲۰۲۱ به افغانستان مسلط شدند، نیروهای طالبان با ورود به شهرها مشاهده کردند که بخش زیادی از تبلیغات علیه ساکنان شهرها «غیرواقعی» بوده است. در نخستین روزهای تسلط طالبان بر استان هرات در غرب افغانستان، چند جنگجوی طالبان در مصاحبه با من گفته بودند که مردم شهر «مذهبی»اند و به اعتقاد دینی‌شان پایبندند و برای نماز خواندن به مسجد می‌روند و زنان هرات نیز پوشش حجاب را رعایت می‌کنند. برخی از این جنگجویان گفتند که دیگر نیازی نیست در صفوف طالبان باشند و به مناطق روستایی‌شان بازمی‌گردند و به زندگی عادی می‌پردازند.

رژیم طالبان نگران است که نیروهای جداشده از این گروه در دام گروه‌های ستیزه‌جو و تروریستی همچون داعش بیفتند و خطر جدی امنیتی برای آن‌ها ایجاد کنند. به همین دلیل، تبلیغات وسیعی را برای جذب نیروی تازه نفس از مدرسه‌های دینی در دستور کار قرار داده‌اند.

طالبان روی تغییر محتوای آموزشی مدرسه‌ها و دانشگاه‌های افغانستان کار می‌کنند. هدف طالبان از این کار کاهش آموزش‌های سکولار در نظام آموزشی و تحصیلی این کشور است. در گزارش ۲۹ مهر بازرس ویژه آمریکا در امور بازسازی افغانستان (سی‌گار) آمد بود که آموزش‌های دینی جایگزین آموزش سکولار در تمام سطوح آموزشی در حکومت طالبان شده است و سیاست‌‌های آموزشی طالبان، با محدود کردن برنامه‌های درسی دانش‌آموزان افغان، کیفیت کلی آموزش را کاهش می‌دهد. 

منتقدان طالبان می‌گویند که هدف از کاهش ساعت‌های آموزش سکولار در مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها رشد افراط‌گرایی دینی و همسوتر کردن مردم با دیدگاه‌های این گروه و سربازگیری است. طالبان در دوره جنگ و شورشگری در مقابل حکومت پیشین افغانستان، بخش زیادی از نیروهای جنگی‌شان را از مسجدها و مدرسه‌های دینی در افغانستان و پاکستان تامین می‌کردند. بیم آن وجود دارد که طالبان با افزایش آموزش‌های دینی بار دیگر به‌طور گسترده‌ای از نیروی جوان افغانستان سربازگیری کنند.