مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی آیاپیر در استان خوزستان، با گلایه از توقف کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه از سال ۱۳۹۶ تاکنون، گفت: «با وجود آنکه مشکل خاصی برای ثبت جهانی ایذه وجود ندارد اما مسئولان استانی و کشوری برای تحقق آن عزم جدی ندارند.»
ایذه در دوره عیلام نو، آیاپیر نامیده می‌شد و پادشاهان آن به صورت مستقل زیر نظر سوخالماهو، وزیر اعظم عیلام حکومت می‌کردند. شهر ایذه از روزگار باستان تا امروز به نام‌های ایزج، ایذه، اوجا، آیاپیر، آنزان، انشان، ایگه، اریگ، ایج، مالمیر و مال امیر خوانده شده است. به عقیده برخی از محققان، این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد، «انزان» نامیده می‌شد و مرکز ایالت انزان بوده و می‌توان نام «ایذه» را شکل تغییریافته «انزان» عیلامی تعبیر کرد؛ منطقه‌ای باستانی و تاریخی که مانند بسیاری از آثار دیگر از ایران باستان، با بی‌مهری و محافظت نشدن از طرف مقام‌های جمهوری اسلامی مواجه شده است.
اکنون مهدی فرجی، مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی آیاپیر، می‌گوید: «آثار این منطقه همچون تخت جمشید یا چغازنبیل، به صورت متمرکز نیستند و به شکل کوهستانی، تپه، گورستان و بناهای تک پراکنده‌اند که نیاز داریم تا نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی تجهیز شوند و حتما تعداد نیروی انسانی برای محافظت از بافت تاریخی آیاپیر افزایش یابد.»
در سال ۲۰۰۸، شهر ایذه با عنوان «چشم‌انداز فرهنگی طبیعی ایذه» در حافظه موقت سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسید، اما هنوز به‌دلیل اهمال مقام‌های ایرانی و بی‌توجهی به استانداردهای یونسکو، به‌عنوان شهری تاریخی به ثبت جهانی نرسیده است.
مهدی فرجی به ایلنا گفت: «ثبت جهانی، یک فرآیند تخصصی است و این‌گونه نیست که فقط با خواست چند نفر محقق شود، بلکه نیازمند عزمی استانی و ملی است. با توجه به آنکه ایذه از سال ۱۳۸۶ در فهرست موقت یونسکو قرار گرفته، باید امور لازم را برای ثبت دائمی آن تسهیل کنیم و نیاز است تا کارهای اصولی زیادی در محوطه و شهر، به‌خصوص شهر ایذه انجام شود. وضعیت ایذه باید ارتقا پیدا کند؛ مانند منظر و فاضلاب‌ها و نمای ساختمان‌ها و ... باید متحول شوند. همچنین نیازمند تملک اراضی هستیم که در عرصه و حریم آثار تاریخی قرار دارند. باید فکر عاجل شود و نیازمند اعتبارات هستیم.»
کمبوجیه اول، حاکم سرزمین «انشان» که اکنون ایذه نام دارد، بوده که با ماندانا، شاهدخت مادها ازدواج کرد و حاصل این ازدواج به‌دنیا آمدن فرزندی به نام «کوروش» بود، که بعدها بر بخش بزرگی از جهان شناخته‌شده در آن زمان فرمانروایی کرد.
اکنون می‌توان از سنگ‌نگاره‌های کول‌فرح که مربوط به دوره عیلامیان-ساسانیان است، خونگ اژدر یا تنگ نوروزی که شامل دو نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان و اشکانیان است، نقش برجسته خنگ کمالوند، اشکفت سلمان (نیایشگاه تاریشا) که شامل چهار نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان و بقایای یک ساختمان متعلق به اتابکان است، در کنار محل پرستشگاه تاریشا، از خدایان ایلامی، به‌عنوان بخشی از آثار و جاذبه‌های تاریخی ایذه یاد کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
مدیر پایگاه ملی میراث‌فرهنگی آیاپیر که بیش از ۲۰ سال است در محوطه باستانی ایذه فعال است، در مورد انجام فعالیت‌های باستان‌شناسی در این پایگاه ملی و تاریخی گفت: «از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۹ هیئت مشترک باستان‌شناسان ایران و ایتالیا در آیاپیر فعال بودند و در شمی کار کردند. از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶ نیز فعالیت‌هایی صورت گرفت و از آنجایی که محوطه بسیار گسترده است، نمی‌توان در چند فصل کاوش به نتایج دلخواه رسید. هدف آن نیست که کل آثار از خاک بیرون بیاید بلکه هدف دست‌یابی به اطلاعات لازم و روشنگری تاریخ گذشته یک منطقه است. از سال ۱۳۹۶ تاکنون کاوشی انجام نشده اما شاید امسال یا سال آینده با حضور هیئت باستان‌شناسان ایتالیایی بتوانیم کار کاوش را از سر بگیریم.»
به گفته فرجی، درحال حاضر آثار کشف‌شده در ایذه، در موزه باستان‌شناسی این شهر نگهداری می‌شود و این موزه نیز نیازمند نیروی متخصص، به‌خصوص در حوزه مرمت و حراست است.
او همچنین خبر داد که در محوطه باستان‌شناسی شمی در ۹ کیلومتری روستای شمی که جزو دهستان سوسن در شمال ایذه محسوب می‌شود، تاکنون آثار باستانی متعلق به دوره الیمائیه (۱۷۱.۱۳۸ قبل از میلاد)، مشتمل بر مجسمه معرف سردار پارتی، سنگ‌های مرمری و گورستانی باستانی کشف شده است. مجسمه سردار پارتی، تمام‌قد و به ارتفاع ۲۸۵ و عرض ۷۰ سانتی‌متر، با جنس برنز است و اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.
مقام‌های نظام جمهوری اسلامی و روحانیون شیعه، از ابتدای وقوع انقلاب اسلامی با تفکراتی نزدیک به گروه طالبان، درصدد نابودی آثار تمدنی و میراث ایران باستان بوده‌اند. از مهم‌ترین این تلاش‌ها نیز می‌توان به برنامه‌ریزی صادق خلخالی، حاکم شرع در بهار ۱۳۵۸ برای تخریب پارسه یا تخت جمشید، میراث به‌جامانده از دوران باشکوه هخامنشیان و مقبره کورش کبیر اشاره کرد که در سال ۱۳۵۸ با دخالت و مقاومت نصرت‌الله امینی، استاندار وقت استان فارس، ناکام ماند.
در تازه‌ترین مورد نیز تیرماه امسال، خبر تخریب محوطه تاریخی حسین‌آباد در محل احداث پتروشیمی میانکاله در مازندران، در رسانه‌های ایران منتشر شده بود.
در خردادماه امسال نیز اعلام شد که باستان‌شناسان در محوطه پیش از تاریخ چپرآباد (تپه گرگرو) در استان آذربایجان غربی، روستایی کوچک کشف کرده‌اند که قدمت آن به نیمه دوم هزاره پنجم قبل از میلاد یعنی حدود هفت هزار سال پیش می‌رسد، اما این محوطه باستانی ممکن است به سرنوشت محوطه‌های باستانی حوضه آبگیر سد چم‌شیر در خوزستان دچار شود؛ زیرا آن‌طور که کارشناسان می‌گویند با آبگیری سد چپرآباد زیر آب می‌رود.
