سال جاری مصادف با هفتادمین سالگرد پایان جنگ کره و آغاز اتحاد نزدیک آمریکا و کره جنوبی است؛ دو کشوری که نزدیکی‌ نظامی و دیپلماتیک‌شان نقش مهمی در برپایی شالوده نظم حاکم جهانی داشته است. اما رابطه واشنگتن و سئول پیچیدگی‌های تاریخی هم دارد و این سالگردها معمولا فرصتی برای پرداختن به آن‌ها به‌حساب می‌آید؛ حتی اگر کاوش در این تاریخ بر روابط امروز نیز سایه بیافکند.

از جمله این پیچیدگی‌‌ها پشتیبانی آمریکا از دیکتاتورهای کره جنوبی پیش از انتقال این کشور به نظام دموکراتیک کنونی است. یکی دیگر از موضوعات بغرنج نقش کره جنوبی در جنگ ویتنام است. بر این اساس، رادیو «ان پی آر» آمریکا روز چهارشنبه در گزارشی به یک پرونده قضایی مربوط به بیش از نیم قرن پیش پرداخت که بر روابط دو کشور سایه انداخته و پای کشور سومی را هم وسط کشیده است.

دو ماه پیش بود که دادگاهی در کره جنوبی حکمی بی‌سابقه در موضوعی که به زمان جنگ ویتنام بازمی‌گشت صادر کرد. این حکم به نفع زنی ویتنامی صادر شد که از دولت کره جنوبی به‌دلیل قتل‌عامی که سربازان کره جنوبی ۵۵ سال پیش در روستای او مرتکب شدند شکایت کرده بود. رئیس‌جمهوری کره جنوبی در آن روزها پارک چونگ هیِ نظامی بود که در پی کودتایی در سال ۱۹۶۱ به قدرت رسید. پارک در کره امروز چهره‌ای مورد مناقشه است که از یک سو به‌علت حکومت استبدادی نکوهش می‌شود و از سوی دیگر به‌دلیل رشد اقتصادی چشمگیری که در دوران او زمامداری او پا گرفت مورد تحسین قرار می‌گیرد. دختر چونگ‌هی نیز از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ رئیس‌جمهوری کره بود اما به‌دلیل دست داشتن در فساد اقتصادی استیضاح و برکنار شد. اما مهمترین تصمیم پارک چونگ‌هی در زمینه سیاست، خارجه اعزام ۳۲۰ هزار سرباز به جنگ ویتنام بود تا کره جنوبی بزرگترین حامی آمریکا در آن جنگ طولانی باشد.

جنگی گرم در میانه جنگ سرد

ویتنام در جریان جنگ ویتنام به دو کشور تقسیم شده بود: ویتنام شمالی به مرکزیت هانوی دولتی کمونیستی داشت و ویتنام جنوبی به مرکزیت سایگون دولتی نزدیک به ایالات متحده آمریکا. سایگون به همراه نیروهای آمریکا و سایر متحدین از یک سو با هانوی می‌جنگید و از سوی دیگر با نیروهای مخالف خود در ویتنام جنوبی که موسوم به «ویت کنگ» بودند و نزدیک به هانوی محسوب می‌شدند.
در فضای جنگ سرد، هر دو طرف حامیان بسیاری داشتند. شوروی، چین، کره شمالی و نیروهای کمونیستی کامبوج و لائوس از هانوی پشتیبانی می‌کردند. در مقابل سایگون از پشتیبانی متحدین آمریکا همچون کره جنوبی، استرالیا، نیوزلند، فیلیپین، تایلند، لائوس و کامبوج برخوردار بود. ایران، تحت حکمرانی  محمدرضا شاه پهلوی،‌ به سایگون کمک غیرنظامی و پزشکی ارائه می‌کرد که به موجب آن صدها پزشک و پرستار ایرانی به ویتنام اعزام شدند. تهران البته در سال‌های پایان جنگ با هر دو طرف روابط دیپلماتیک برقرار کرد و یکی از چهار کشوری بود که با اعزام نیروی نظامی حافظ صلح وظیفه اجرای توافق صلح پاریس ۱۹۷۳ را بر عهده داشت.

اما واقعه‌ای که اخیرا موضوع دادگاهی در سئول شد به بهار سال ۱۹۶۸ بازمی‌گردد. در ۳۰ ژانویه سال ۱۹۶۸، همزمان با آغاز سال نوی قمری در تقویم ویتنام، ویت کنگ‌ها به همراه ارتش ویتنام شمالی دست به تهاجمی گسترده زدند که به «حمله عید تِت» معروف شد. کمتر از دو هفته بعد، در ۱۲ فوریه ۱۹۶۸، نیروهای کره جنوبی وارد روستای فونگ نی در استان «کوآنگ نام» واقع در ویتنام جنوبی شدند. قصدشان پیدا کردن ویت کنگ‌های ساکن روستا بود.

 پرچم ویتنام بر فراز روستای مای لای، نوامبر ۱۹۶۹ـ-DAVID LAMB / AFP

یکی از ساکنین روستا در آن روز دخترکی ۸ ساله به نام «نوین تی تان» بود. او در شکایت خود تعریف می‌کند که سربازان کره‌ای پس از ورود به روستا تمام مردم محل را به رگبار بستند. او و خانواده‌اش پس از یورش سربازان به پناهگاه زیرزمینی رفتند که برای محافظت در مقابل بمباران هوایی ساخته شده بود. خانم نوین که امروز ۶۳ ساله است و همچنان در ویتنام زندگی می‌کند به «ان پی آر» می‌گوید: «سربازان کره‌ای پیدایمان کردند و مجبورمان کردند بیاییم بیرون. اگر بیرون نیامده بودیم به درون پناهگاه نارنجک پرتاب می‌کردند. اوضاع ترسناکی بود».

طبق روایت او، افراد پس از بیرون آمدن از پناهگاه به ضرب گلوله کره‌ای‌ها از پای در آمدند. نوین می‌گوید کره‌ای‌ها آن روز بیش از ۷۰ نفر را در روستای او و روستای همسایه کشتند. این دختر خردسال در آن روز مادر، دو برادر، یک خواهر و یکی دیگر از اقوام نزدیک خود را از دست داد. تیری به پشت خودش هم اصابت کرد اما نجات یافت. خودش می‌گوید: «آرزو داشتم همراه با مادرم کشته می‌شدم چون باعث شده مساله به وسواس وحشتناکی برایم بدل شود».

جنبش دادخواهی

این وسواس باعث شد او سه سال پیش از دولت کره جنوبی شکایت کند. از مزایای دموکراتیک بودن امروز کره جنوبی جنب و جوش جامعه مدنی، جنبش دادخواهی و استقلال قوه قضاییه در این کشور است. بسیاری از گروه‌های مدنی در کره جنوبی این کشور پشتیبان نوین بود؛ از جمله وکلا و روزنامه‌نگارانی که اولین بار در سال ۱۹۹۹ پرده از جزئیات این ماجرا برداشتند. نوین اولین بار در سال ۲۰۱۵ به دعوت گروه‌های مدنی به سئول سفر کرد و در سال جاری نیز با پشتیبانی همین گروه‌ها به کره بازگشت تا در دادگاه شهادت دهد.

یکی از افرادی که در دادگاه شهادت داد در آن روز تلخ جزو صف مرتکبین بود. ریو جین سونگ جزو نیروهای ویژه ارتش کره جنوبی بود که در ۱۲ فوریه ۱۹۶۸ وارد روستای فونگ نی شدند. به روایت او، کره‌ای‌ها هنگام ورود با آتش روبرو شدند و یکی از آن‌ها زخمی شد. ریو می‌گوید در شرایط جنگ چریکی تفاوت قائل شدن بین نیروهای پیکارجو و غیرنظامی سخت است. او در دفتر خود در سئول با «ان پی آر» گفتگو کرده و می‌گوید: «معلوم نیست که فرد مورد نظر شهروند غیرنظامی بی‌گناه است یا جاسوس دشمن. ساده‌ترین راه این است که همگان کشته شوند».

در دادگاه اما مهمترین شهادت ریو تعریف چیزهایی بود که از دیگر سربازان شنیده بود. او گفت: «به پایگاه که برگشتیم، دیگر اعضای جوخه با جزئیات کامل از کشتار مردم می‌گفتند؛ انگار که قصه قهرمانی‌شان باشد».

نیروهای سپاه مارین آمریکا هم در منطقه بودند و چهار ساعت پس از کره‌ای‌ها وارد روستای فونگ نی شدند. آن‌ها دست به عکاسی از جسدها و زخمی‌ها زدند. گزارش ارتش آمریکا تاکید می‌کند که «احتمال وقوع جنایت جنگی» از سوی نیروهای کره‌ای موجود است.

یک ماه پس از این واقعه بود که نیروهای آمریکایی خود دست به یکی از معروف‌ترین جنایات جنگ ویتنام زدند: قتل‌عام بیش از ۵۰۰ شهروند غیرنظامی و غیرمسلح در روستای «سون می» (مای لای) که وقتی در نوامبر ۱۹۶۹ برملا شد باعث بهت مردم آمریکا و سایر کشورها گشت. در آن واقعه بعضی از زنان مورد تجاوز گروهی قرار گرفتند و جسدهایشان را تکه تکه کردند. برخی سربازان آمریکایی کودکانی را که کوچک‌ترین‌شان ۱۲ ساله بود مورد تجاوز و سپس کشتار قرار دادند. در پی آن جنایت ۲۶ سرباز در نظام قضایی آمریکا با اتهامات رسمی جنایی روبرو شدند اما فقط یک نفرشان محکوم شد: ستوان ویلیام کالی جونیور که سرپرست یک جوخه بود. او متهم به قتل ۲۲ روستایی ویتنامی شد و به حکم دادگاه به حبس ابد محکوم شد. اما تنها سه سال و نیم در حبس خانگی بود و سپس توسط رئیس‌جمهور وقت، ریچارد نیکسون، بخشیده شد.

رویارویی با تاریخ

برای کره‌ای‌ها معلوم شدن نقش داشتن ارتش‌شان در فاجعه‌ای در همان سال خونین واقعه‌ای بسیار دردناک است؛ به‌خصوص که مردم کره جنوبی خود تجربه طولانی قربانی جنایات نظامیان بودن را دارند: از دوران استعمار شبه‌جزیره کره به‌دست ژاپن (۱۹۱۰ تا ۱۹۴۵) و جنگ خونین کره‌های شمالی و جنوبی در سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۳.
کره‌ای‌ها خود سال‌ها است با ژاپن به‌دلیل جنایات ارتش این کشور و بهره‌گیری جنسی از زنان کره‌ای در جریان جنگ جهانی دوم درگیر هستند. از سوی دیگر ویتنام نیز لزوما میلی به پرداختن به این ماجرای تاریخی ندارد و ترجیح می‌دهد به روابط اقتصادی حسنه خود با کره جنوبی ادامه دهد که باعث رشد اقتصادی چشمگیر هر دو کشور شده است.

اما بسیاری از کنشگران جامعه مدنی کره جنوبی باور دارد که حکم دو ماه پیش دادگاه قدم مهمی برای پیشروی جنبش دادخواهی در این کشور بوده است؛ روندی که باعث می‌شود سایر قربانیان دوره ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۸ نیز پا پیش بگذارند. پارک تا گیون، تاریخدان دانشگاه ملی سئول، می‌گوید: «جامعه مدنی قویا معتقد است که ما باید با گذشته خود روبرو شویم. ما همیشه می‌گوییم که قربانی امپریالیسم ژاپن بوده‌ایم و خواهان معذرت‌خواهی این کشور هستیم. اما نگاهی به آسیب‌هایی که خودمان به باور آورده‌ایم نمی‌کنیم».

بیش از ۵ هزار سرباز کره جنوبی در جنگ ویتنام کشته شدند. شمار بسیار بیشتری زخمی شدند و آسیب‌های جسمی و روانی خود را به کشورشان بازگردانند. دکتر پارک می‌گوید این افراد از یک سو قربانی دولتی بودند که آن‌ها را به جنگ فرستاده بود و از سوی دیگر خودشان مرتکب جنایت شدند. این تاریخدان می‌گوید سئول با مشارکت در جنگ ویتنام می‌خواست از یک سو از آمریکا به‌دلیل کمکی که در جنگ کره به این کشور کرده بود تشکر کند و از سوی دیگر بیم آن‌ داشت که هزاران سرباز آمریکایی مستقر در کره جنوبی عازم ویتنام شوند و سئول را بی‌دفاع باقی بگذارند.

باید به یاد داشت که کره شمالی در آن روزها نیز مثل امروز همسایه جنوبی خود را تهدید می‌کرد و در سال ۱۹۶۸ تلاش کرده بود با حمله به کاخ آبی، مقر ریاست‌جمهوری در سئول، پارک را سرنگون کند.

آمریکا در بازه زمانی ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۳ به کره جنوبی حدود پنج میلیارد دلار دستمزد و کمک پرداخت کرد. در ضمن مشارکت در صنعت نظامی آمریکا نقش مهمی در رشد اقتصادی کره و عروج شرکت‌هایی همچون هیوندا داشت که هنوز نیز به همراه ال جی و سامسونگ نقش مهمی در اقتصاد جهانی دارند.

سال‌ها بعد که آمریکا به رهبری جرج دبلیو بوش به عراق حمله نظامی کرد، سئول، که حالا دیگر حکومتی دموکراتیک داشت، بار دیگر به کمک متحد قدیمی آمد. این بار بسیاری از مردم کره جنوبی با استفاده از حقوق مدنی خود دست به اعتراض به جنگ عراق و مشارکت کشورشان در آن زدند. رئیس‌جمهور وقت، رو مو هیون، ۸ هزار نیرو را تحت نام عربی و کردی «تیپ زیتون» به عراق فرستاد؛‌ نامی که این‌بار عامدانه انتخاب شده بود تا خبر از نقش متمایل به صلح کره‌ای‌ها بدهد. رو مو هیون، در فضای داخلی کره جنوبی تاکید داشت که این کار را انجام داد تا اعتبار سئول نزد واشنگتن بالا برود و این کشور را، در جریان بغرنج کره شمالی که آن روزها در آستانه دست یافتن به سلاح هسته‌ای بود، کمک کند. طبق برخی محاسبات، نیروهای کره‌ای از نظر تعداد نیرو پس از بریتانیا، دومین متحد بزرگ آمریکا در جنگ عراق بودند.

مساله همکاری نظامی آمریکا و کره جنوبی در مصاف‌های آینده نیز حائز اهمیت است؛ خاصه در صورتی که چین به تایوان حمله کند و آمریکا بخواهد در همکاری با کشورهای منطقه همچون ژاپن، کره جنوبی و فیلیپین از این جزیره دموکراتیک در مقابل ابرقدرت استبدادی دفاع کند.

البته این‌که عواقب سیاسی پرونده اخیر دادخواهی چه باشد، همچنان مشخص نیست. دادگاه در روز ۸ فوریه به دولت کره جنوبی حکم داد که ۲۴ هزار دلار به نوین پرداخت کند. دولت اما اعلام کرده که تقاضای تجدیدنظر خواهد کرد. لی جونگ سوپ، وزیر دفاع کره جنوبی،‌ تاکید کرد کشورش هیچ قتل‌عامی مرتکب نشده است. نوین حکم دادگاه را تشویق و دعاوی وزیر را محکوم کرد. او گفت: «ایشان که این حرف را می‌زند به نظر من انسانیتش را از دست داده. او باید به روستای من بیاید و داستان روستایی‌ها راجع به اعضای خانواده‌شان را که با گلوله سربازان کره جنوبی از پای در آمدند بشنود».

 ریو هم می‌گوید برخی سربازان و هم‌قطاران سابق، به دلیل شهادتی که در دادگاه داده است، به او حمله کرده‌اند. با این‌حال ریو می‌گوید: «خودم هم مطمئن نیستم کاری که انجام دادم برای کشورمان و برای جامعه‌مان صحیح بوده باشد. نمی‌دانم آیا کاری کردم که باید به آن افتخار کنم — یا شاید بهتر بود دهانم را بسته نگاه می‌داشتم».