جامعه جهانی اخیرا از احتمال بازگشت داعش در سال ۲۰۲۳ ابراز نگرانی شدید کرده است. این نگرانی پس از آن ابراز شد که داعش توانست در هفت ماه اخیر ۳۴ حمله نظامی انجام دهد و حدود ۵۱ نفر را به قتل برساند. هرچند درباره خطر داعش و فعالیت‌ برخی از هسته‌هایش در رقه و موصل، همواره نگرانی وجود داشته است، اما این بار نگرانی‌ها جدی‌تر و موجه‌تر به نظر می‌رسد، زیرا داعش در این اواخر صفوف خود را دوباره بازسازی کرده است و اکنون به نیرویی مبدل شده که نمی‌توان آن را دست‌کم گرفت یا از خطر آن غافل ماند. این در حالی است که جامعه جهانی در اختلاف و چند پارگی به سر می‌برد و به‌جای پرداختن به داعش، توجهش به جنگ جاری در اوکراین معطوف شده است.

در اصل جامعه جهانی ارزیابی درستی از سازماندهی داعش، چه بعد از تشکیل دولتش در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۴ و چه بعد از فروپاشی آن در ۲۲ مارس ۲۰۱۹، نداشت. از این جهت وقتی‌ که هسته‌های مخفی داعش پس از سه سال از سقوط آخرین پایگاهش در رقه، فعالیتش را در مواجهه با نیروهای امنیتی در عراق و سوریه آغاز کرد، همه غافلگیر شدند، ازجمله ایالات متحده آمریکا که در آزادسازی آخرین وجب از خاک رقه نقش داشت و در سال ۲۰۲۲ دو نفر از جانشینان داعش و ایمن الظواهری، رهبر القاعده را به قتل رساند.

افزون بر ارزیابی نادرست جامعه جهانی از قدرت داعش‌، این گروه نیز توانست همواره تصویر فریبنده‌ای از نیروهای خود ارائه دهد و دیگران را گمراه کند؛ به‌عنوان مثال داعش در جنگ موصل، با پخش تصویرهایی وحشتناک از کشتارها و سر بریدن‌ها، در میان جنگجویان عراقی ترس و رعب ایجاد کرد که در نتیجه سربازان عراقی به گمان اینکه در برابر هزاران نفر از جنگجویان ورزیده، مجهز و بی‌رحم قرار گرفته‌اند، پا به فرار گذاشتند و موصل به دست داعش افتاد، در حالی‌ که جنگجویان داعش از چند صد نفر بیشتر نبودند.

این یک تناقض شگفت‌آور است که آمریکا موفق شد در سال ۲۰۲۲ دو نفر از جانشینان رهبر داعش و ایمن الظواهری، رهبر القاعده را به قتل برساند، اما در ارزیابی درست از توانایی داعش ناکام ماند‌، چنانچه ظهور دوباره داعش در آغاز سال ۲۰۲۳ همه را غافلگیر کرد. در آغاز هم به‌دلیل همین ارزیابی نادرست آمریکا و جامعه جهانی از توانایی‌های بالقوه و بالفعل داعش بود که سرنگون کردن دولت خود‌خوانده داعش به دست ائتلاف بین‌المللی متشکل از ۸۰ کشور به رهبری آمریکا، پنج سال تمام طول کشید.

در حال حاضر اغلب گزارش‌های اطلاعاتی بیانگر این است که سازمان داعش هم‌اکنون ۱۰ هزار جنگجو در اختیار دارد و خطر اینکه بتواند دولتش را بار دیگر احیا کند، غیرممکن به نظر نمی‌رسد، اما با توجه به این‌که داعش مهارت ویژه‌ای در پنهان کردن ماهیت حقیقی خود دارد و به دست آوردن اطلاعات دقیق و مفصل درباره امکانات و توانایی‌ها و فعالیت‌هایش بسیار دشوار است، خطر بسی بزرگ‌تر از آن است که تصور می‌شود.

سازمانی که توانست با چند صد جنگجو موصل را اشغال کند، اکنون که نزدیک به ۱۰ هزار جنگجو دارد، می‌تواند دولت از دست رفته‌اش را بار دیگر احیا کند. افزون بر آن، شمار زیادی از کودکان داعشی در اردوگاه‌های الهول، روج و سایر اردوگاه‌ها در شمال سوریه زندگی می‌کنند که در حال حاضر ۱۶ و ۱۸ ساله شده‌اند، آن‌ها نیز جنگجویان احتمالی داعش به شمار می‌روند. اما جامعه بین‌المللی نه آگاهی درستی از این نیرو داشت و نه سازوکاری برای برخورد با آن در نظر گرفته بود تا اینکه گزارش خوفناک احتمال بازگشت داعش در سال ۲۰۲۳ منتشر شد.

حال این پرسش مطرح است که بازگشت احتمالی داعش در کجا اتفاق خواهد افتاد؟ در خاورمیانه یا در جای دیگری؟ در پاسخ به این پرسش و در نحوه بازگشت داعش، شاید اختلاف‌نظر وجود داشته باشد، اما همه درباره بازگشت آن متفق‌اند که به‌احتمال زیاد اتفاق خواهد افتاد، چراکه نشانه‌های آن در چارچوب عملیات‌های نظامی این سازمان در چند ماه اخیر، به‌روشنی نمایان شده است.

در حال حاضر قاره آفریقا مهم‌ترین جولانگاه داعش پس از سرنگونی دولتش در اوایل ۲۰۱۹ به شمار می‌رود. انتقال داعش به قاره سیاه دلایل سیاسی، امنیتی و اقتصادی دارد و نبود ثبات سیاسی، ضعف امنیتی و مشکل فقر و گرسنگی، زمینه را برای رفت‌وآمد جنگجویان داعش به این قاره آماده کرد. افزون بر آن، قدرت‌های بزرگ جهانی و برخی از کشورهای همسایه در منطقه که به غارت ثروت‌های این قاره چشم دوخته بودند، به‌جای این‌که کشورهای آفریقایی را در تامین امنیت و ثبات و توسعه اقتصادی و در غلبه بر چالش‌ها کمک کنند، همه در‌پی منافع خود بودند که در نتیجه کاری درباره تحرکات داعش در این قاره صورت نگرفت.

از این جهت، داعش موفق شد که حضور و نفوذش را در بسیاری از کشورهای آفریقایی بگستراند و با شماری از سازمان‌ها و گروه‌های جهادی محلی نیز بیعت کند. اگر چنانچه اعلام داعش مبنی بر تشکیل ولایت‌های جدید برای دولت اسلامی خود‌خوانده‌اش در اروپای شرقی و مرکزی را نیز در نظر بگیریم، می‌توانیم به این نتیجه برسیم که به‌احتمال قوی، داعش در آینده در آفریقا و خاورمیانه بار دیگر ظاهر می‌شود و امنیت و ثبات جهانی را با خطر جدی مواجه می‌کند. از‌این‌رو از ایالات متحده آمریکا و جامعه بین‌المللی می‌خواهیم که وقت را تلف نکنند و از همین حالا به‌طور جدی دست به‌کار شوند و جلوی این تهدید بزرگ را بگیرند. سر چشمه شاید گرفتن به بیل، چو پر شد نشاید گذشتن به پیل.

برگرفته از روزنامه النهار العربی