رئیس «گروه واگنر» که متشکل از نیروهای مسلح پیمانکار نزدیک به حکومت روسیه است، روز شنبه، ۲۱ ژانویه (اول بهمن‌ماه) با انتشار نامه کوتاهی خطاب به کاخ سفید، این سوال را مطرح کرد که این شرکت خصوصی چه جرمی مرتکب شده است. این نامه در پی آن منتشر شده است که واشنگتن به‌تازگی تحریم‌های شدیدی علیه این گروه اعمال کرد. 

دولت آمریکا روز جمعه «گروه واگنر» را یک «سازمان جنایی فراملیتی» اعلام کرد. جان کربی،‌ سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، روز جمعه گفت واگنر از نیروهای ارتش روسیه در اشغال اوکراین حمایت و به نقش خود در پیشروی‌های جنگی در این تخاصم افتخار کرده است. 

یوگنی پریگوژین، بنیان‌گذار گروه واگنر، نامه‌ای انگلیسی خطاب به کربی نوشت که در صفحه تلگرام روابط عمومی او منتشر شده است. در این نامه می‌خوانیم: «آقای کربی عزیز، لطفا می‌توانید با شفافیت اعلام کنید که گروه واگنر چه جرمی مرتکب شده است؟»

کربی گفته بود که واگنر «سازمانی جنایی است که مشغول ارتکاب جنایات و نقض گسترده حقوق بشر است.»

این درحالی است که کاخ سفید ماه گذشته واگنر را متهم کرده بود که تسلیحاتی را از کره شمالی گرفته و به‌دست نیروهای روسیه در اوکراین رسانده است. وزارت خارجه کره شمالی و آقای پریگوژین هر دو این ادعا را تکذیب کردند و بنیان‌گذار واگنر آن‌ را «شایعات و حدسیات» خواند. 

واشنگتن پنج سال پیش تحریم‌هایی علیه واگنر اعمال کرده بود و در ماه دسامبر نیز با تحریم‌های جدید کوشید خرید سلاح توسط این گروه را متوقف کند. اتحادیه اروپا هم در دسامبر ۲۰۲۱ تحریم‌هایی گسترده علیه این گروه اعمال کرد. 

اما گروه «واگنر» فعالیت‌هایی بسیار گسترده دارد و علاوه‌بر دولت روسیه، روابط نزدیکی نیز با دولت‌های سایر کشورها و از‌جمله شماری روزافزون از دولت‌های کشورهای آفریقایی برقرار کرده است که از نیروهای پیمانکار آن برای مقابله با نیروهای مسلح داخلی، از شبه‌نظامی‌های قومی تا داعش، استفاده می‌کنند. واگنر درحال‌حاضر در چندین کشور آفریقایی، ازجمله جمهوری آفریقای مرکزی، سودان، موزامبیک و مالی، حضور قاطع دارد. در خاورمیانه نیز نیروهای واگنر حضوری چشمگیر در سوریه و لیبی دارند.

پریگوژین واگنر را نیرویی کاملا مستقل می‌داند که نیروی هوایی، تانک، راکت‌‌ها و توپ‌های خود را دارد. این چهره ۶۱ ساله نزدیک به ولادیمیر پوتین، رئیس‌ جمهوری روسیه، به‌دلیل نقش‌داشتن در دخالت در انتخابات‌های آمریکا مورد تعقیب است. پریگوژین نه‌تنها چنین دخالتی را تکذیب نکرده، که در ماه نوامبر گفت این کار را انجام داده است و با افتخار به آن ادامه هم خواهد داد. 

واگنر اما منکر بسیاری از سایر اتهاماتی است که به آن زده می‌شود. این گروه مثلا روز جمعه منکر این ادعا شد که صرب‌ها را به خدمت می‌گیرد و برای جنگ به اوکراین می‌فرستد. این تکذیب یک روز پس از آن انجام شد که گروهی از کنشگران در بلگراد دعاوی جنایی علیه این سازمان مطرح کردند. از جمله افرادی که در این دعاوی از آن‌ها نام برده شده است، می‌توان به الکساندر بوتسان-خارچنکو، سفیر روسیه در صربستان، و الکساندر وولین، رئیس اداره امنیت و اطلاعات صربستان، اشاره کرد. 

پریگوژین در بیانیه‌ای اعلام کرد که تابه‌حال اسم وولین و بوتسان-خارچنکو را نشنیده و تاکید کرد: «من از صرب‌ها سربازگیری نمی‌کنم.»

الکساندر ووچیچ، رئیس‌ جمهوری صربستان، نیز چند روز پیش گفته بود روسیه باید از تلاش خود برای به‌خدمت گرفتن صرب‌‌ها به‌منظور جنگ در قالب نیروهای واگنر در اوکراین خودداری کند. آقای ووچیچ،‌ که خواهان پیوستن کشورش به اتحادیه اروپا است، گفته بود وب‌سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی روسیه تبلیغاتی به زبان صربی منتشر کرده‌اند که در آن گروه واگنر خواهان داوطلب می‌شود. 

در این میان، شاهد اختلاف‌هایی میان پریگوژین و وزارت دفاع روسیه نیز بوده‌ایم. اتاق فکر «موسسه مطالعه جنگ» در واشنگتن با تحلیل این اختلاف‌ها، اعلام کرد: «حملات شفاهی پریگوژین علیه وزارت دفاع روسیه مدام جسورانه‌تر می‌شوند.»

ارتش شخصی پوتین؟‌

گروه واگنر فعالیتش را از حدود سال ۲۰۱۴ آغاز کرد و با اینکه خود را سازمانی خصوصی می‌داند، مخالفانش آن‌ را «ارتش شخصی پوتین» می‌نامند. پریگوژین اما بارها از کرملین و به‌خصوص مقام‌های ارتش روسیه به‌دلیل عقب‌نشینی در جنگ اوکراین انتقاد کرده است. او در پاییز سال ۲۰۲۲ به‌دلیل انتقادهای تندش از وزارت دفاع و سرگئی شویگو، وزیر دفاع، تیتر رسانه‌ها شد. وزارت دفاع روسیه به‌تازگی تلاش کرده است تا نقش گروه واگنر در پیشرفت‌های تاکتیکی روس‌ها حول شهر سولدار در استان دونتسک اوکراین را کم‌اهمیت جلوه دهد. پریگوژین در روز چهارشنبه از وزارت دفاع به‌دلیل صدور فرمان‌هایی که «استفاده از برخی وسایل الکترونیک شخصی در مناطق نبرد را محدود می‌کنند» انتقاد کرد. او در ضمن از وزارتخانه انتقاد کرد که به برخی سربازان اجازه ریش و سبیل گذاشتن نمی‌دهد. پریگوژین گفت: «ریش‌داشتن برای بسیاری جنگجویان مسلمان و مسیحی ارتدوکس مرسوم است. جنگ عرصه نیروهای فعال و بی‌باک است و نه سه‌تیغه‌ای‌هایی که تلفن‌های همراهشان را تحویل انبارها داده‌اند.»

در مقابل، پوتین در سخنرانی روز ۱۳ ژانویه خود که از تلویزیون دولتی به‌طور زنده پخش شد، هیچ اشاره‌ای به نقش واگنر در پس‌گرفتن سولدار نکرد و در عوض، از وزارت دفاع تقدیر کرد. وزارت دفاع با این حال، در بیانیه‌های خود به نقش «داوطلبان جوخه‌های تهاجمی» اشاره کرد که اشاره‌ای به گروه واگنر به نظر می‌رسد. «موسسه مطالعه جنگ» در تحلیل خود نوشت: «وزارت دفاع روسیه پیش از این به‌دلیل اشاره‌نکردن به نقش گروه واگنر هنگام اعلام فتح سولدار، با انتقاداتی مواجه شده بود.»

با اینکه گروه واگنر عموما گرایش ایدئولوژیکی ندارد، برخی از عناصر آن با نیروهای راست افراطی و جنبش جهانی نئونازی‌ها که از پوتین به‌عنوان یک رهبر قدرتمند اروپایی دفاع می‌کنند، متصل بوده‌اند. نام این گروه اولین‌بار در جریان جنگ در منطقه دونباس اوکراین در سال ۲۰۱۴ مطرح شد، زمانی که نیروهای روس در دفاع از جمهوری‌های خودخوانده دونتسک و لوهانسک علیه دولت مرکزی اوکراین جنگیدند. اما از آن پس، نیروهای واگنر به نامی آشنا در بسیاری تخاصم‌ها در خاورمیانه و آفریقا بدل شدند. این گروه، با دولت‌هایی که معمولا در ازای پرداخت هزینه از خدمات آن بهره می‌برند، روابطی مستقل دارد، اما همچنان عموما همگام با سیاست‌های کلی مسکو عمل می‌کند. سربازان واگنر به ارتکاب گسترده جنایات جنگی، ازجمله تجاوز جنسی، سرقت از مردم و شکنجه نیروهای خودی درصورت سرپیچی از فرمان، متهم می‌شوند. در ضمن، شواهد نشان می‌دهد که ارتش روسیه تسلیحات گسترده‌ای در اختیار این گروه قرار می‌‌دهد. 

طبق برخی گزارش‌ها، واگنر سابقه فعالیت در ایران را نیز دارد. این گروه در ماه‌های اخیر کوشیده است تا آن دسته از سربازان ارتش افغانستان را که درپی سقوط دولت این کشور و افتادنش به دست طالبان، به ایران گریخته‌اند، به خدمت بگیرد. البته پریگوژین منکر این ادعا شده و آن‌ را «خزعبلات دیوانه‌وار» خوانده است. اما مشخص نیست که آیا واگنر نقشی هم در جریان اخیر ارسال تسلیحات ازسوی جمهوری اسلامی به روسیه داشته است، یا خیر.

پریگوژین پیش از آنکه به‌عنوان بنیان‌گذار واگنر معروف شود، لقب «آشپز پوتین» را داشت؛ چراکه شبکه‌ای از رستوران‌ها و خدمات آشپزی را در اختیار داشت که معمولا برای پوتین و مهمان‌های خارجی‌ مراسم شام برگزار می‌کردند. یوگنی پریگوژین متولد لنینگراد (سنت‌پترزبورگ کنونی) در سال ۱۹۶۱ است و در اواخر دوران اتحاد جماهیر شوروی، ۹ سال به جرم دزدی و جعلیات در زندان بود. پلیس فدرال آمریکا، ‌اف‌بی‌آی، برای اطلاعاتی که منجر به دستگیری او شود، ۲۵۰هزار دلار جایزه تعیین کرده است.