چند هفته‌ای است که هیچ حمله انتحاری، بمب‌گذاری بزرگ یا عملیات پیچیده‌ای که سال‌هاست با نام افغانستان گره خورده در شهرهای بزرگ کشور صورت نگرفته است. مردم افغانستان از بس که نگران ناامنی‌ هستند ناچار بی درنگ بعد از این جمله می‌گویند «گوش شیطان کر» تا مبادا حادثه‌ای رخ دهد. اما آیا این آرامش نسبی، نشانه‌ای از کاهش خشونتی است که زلمی خلیل‌زاد، فرستاده آمریکا در جریان مذاکرات طولانی‌اش با طالبان خواسته، یا با سرد شدن هوا در خواب زمستانی طالبان ریشه دارد و آرامش پیش از توفان است؟

وحید مژده، تحلیلگری که هفته جاری به دست افراد ناشناس در کابل ترور شد، همه این سال‌ها یک استدلال بنیادی داشت. او می‌گفت طالبان باور محکم دارند که چون آمریکا از آنها قدرت را به زور گرفته و باید آن‌را با رضایت پس بدهد. او که با طالبان از نزدیک کار کرده بود و اخیرا به‌عنوان کارشناس در تماس منظم با طالبان بود، باور داشت که شورشیان طالبان به هیچ چیز کمتر از بازگشت به ارگ ریاست جمهوری افغانستان اکتفا نمی‌کنند.

این دیدگاه او حتی در زمانی مطرح می شد که طالبان پس از سرنگونی امارت اسلامی‌شان، به یک گروه کوچک شورشی «تروریست» تقلیل داده شده بود و کمتر کسی تصور می‌کرد روزی برسد که شورشیان طالبان دوباره بر بیش از ۵۰ درصد خاک افغانستان حاکمیت داشته باشند، با نماینده ویژه آمریکا ماه‌ها پشت میز مذاکره بنشینند و در قطر و مسکو و پکن و تهران با مقام‌های منطقه و نمایندگان افغانستان خوش و بش کنند.

طالبان تا رسیدن به این جایگاه نظامی و دیپلماتیک ده‌ها هزار نفر از جمله شهروندان غیرنظامی افغان و نیروهای امنیتی کشور را کشته یا مجروح کرده‌اند. براساس گزارش سازمان ملل متحد تنها در ۹ ماه سال جاری میلادی ۸ هزار ۲۰۰ نفر از جنگ آسیب دیدند؛ ۲۵۶۳ کشته و ۵۶۷۶ نفر زخمی شدند. بیشترین قربانیان در بمب‌گذاری‌ها و حملات پیچیده انتحاری که تخصص شبکه حقانی است، جان خود را از دست داده‌اند.

یک مانع دیگر از سر راه حملات شبکه حقانی برداشته شده است. انس حقانی، برادر سراج الدین حقانی، رئیس این شبکه که سال‌ها در بازداشت دولت افغانستان قرار داشت هفته گذشته در ازای دو استاد آمریکایی و استرالیایی دانشگاه آمریکایی افغانستان آزاد و به قطر منتقل شد.

دونالد ترامپ، رئيس جمهور آمریکا با ستایش از مبادله زندانیان در توئیتی نوشت:‌«ما در جشن رهایی کوین کینگ و تیم ویکس که در اسارت طالبان بودند به خانواده‌های آنها می پیوندیم. با تشکر از پشتیبانی شجاعانه رئیس جمهور غنی. امیدواریم که این اقدام به موارد خوب بیشتر در زمینه صلح مانند آتش بس بیانجامد که به پایان جنگ کمک کند.»

آزادی مشروط انس حقانی از نظر مقام‌های افغان برای زمینه‌سازی گفتگوهای صلح، برقراری آتش بس، مذاکرات بین الافغانی و سرانجام توافق صلح مهم است. دولت مورد حمایت آمریکا در افغانستان انتظار دارد، طالبان با پذیرش مشروعیت دولت گفتگوهای مستقیم را کلید بزند.

اما تا این لحظه هیچ نشانه‌ای از تمایل طالبان به تغییر استراتژی و پذیرش مشروعیت دولت افغانستان دیده نمی‌شود، هرچند که سطح خشونت‌ها دست‌کم در شهرهای بزرگ کاهش یافته است.

تمیم عاصی، معاون پیشین وزارت دفاع افغانستان به ایندیپندنت فارسی درباره کاهش خشونت‌ها گفت:‌ «اصلا خشونت‌ها تنها در شهرها فروکش کرده. اما در یک ماه گذشته به‌طور میانگین روزانه ۶۵ حمله تهاجمی از طرف طالبان صورت می‌گیرد. با این‌حال چهار دلیل برای کاهش خشونت بزرگ وجود دارد. ۱. طالبان به آمریکایی‌ها و با پادرمیانی پاکستان به حکومت افغانستان گفته که آماده آتش بس اعلام نشده هستند. آمریکا و پاکستان می‌گویند در عمل ثابت کنید. می‌بینید که به همین خاطر در یک ماه اخیر خشونت‌های بزرگ کاهش یافته. ۲. فشارهای نظامی سر فرماندهان طالبان زیاد شده و اکثر فرماندهان رده‌های میانی‌شان کشته شده‌اند و این باعث شده که ماشین جنگی طالبان به رکود برود. ۳ دلیل سومش زمستان است. طالبان در زمستان صلح خواه می‌شوند و گپ‌های صلح آمیز می‌زنند. اما با گرم شدن هوا فصل جنگی‌شان شروع می‌شود. ۴. از نظر نظامی طالبان تمرکز خود را از دست داده‌اند و از نظر سیاسی هم به ۷ گروه تقسیم شده است.»

با این وجود، شورشیان برعکس از موضع قدرت از تحمل پذیری و ادغام سایر نیروهای سیاسی و گروه‌های قومی در امارت اسلامی حرف می‌زنند.

طالبان در تمام ده ماه مذاکره تلاش خود را برای تعیین جدول زمان برای خروج نیروهای آمریکایی سرمایه گذاری کردند. به این امید که در نبود حمایت مستقیم نظامی آمریکا از دولت افغانستان، زمینه بازگشت پیروزمندانه‌شان به کابل فراهم خواهد شد. آمریکا ۱۴۰۰۰ نیرو در افغانستان دارد که با ۸۶۰۰ هزار نیروی ناتو تقویت شده است که نقش حمایت قاطع مالی، تجهیزاتی، آموزشی و مشورتی را به نیروهای افغان ایفا می‌کنند.

در واقع تمام ارکان قدرت طالبان در داخل و خارج افغانستان بر این اصل پافشاری دارند که نیروهای آمریکایی از افغانستان خارج و «حکومت اسلامی» ایجاد شود. قانون اساسی افغانستان و جمهوری اسلامی کشور از نظر طالبان نتوانسته رنگ و رخ اسلام واقعی را به تصویر بکشد هرچند روحانیون افغان معتقدند که بند بند قانون اساسی بر بنیاد آموزه‌های دینی بنا شده است.

اکنون ظاهرا همه طرف‌های درگیر مساله افغانستان به ويژه آمریکا، پاکستان و طالبان، دولت افغانستان و رهبران سیاسی برای جان تازه بخشیدن به تلاش‌های صلح آماده می‌شوند. قرار است نشست مشورتی دیگری بین طالبان و رهبران سیاسی افغان در آینده نزدیک در پکن برگزار شود. اما طالبان بار دیگر گفته‌اند حاضر نیستند با دولت افغانستان مستقیم مذاکره کنند و هیات دولت را تنها به‌عنوان افرادی می‌پذیرند که در دولت کار می‌کنند و نماینده رسمی دولتی نیستند.

نشست پکن قرار است گام دیگری در راه مذاکرات بین الافغانی و در نتیجه مذاکرات مستقیم دولت با طالبان بردارد. طالبان اما تاکنون گام نخست را که پذیرش رسمیت دولت افغانستان است، برنداشته است.

با توجه به این تحولات، کم نیستند کارشناسانی که با آقای مژده هم نظرند اینکه هسته اصلی گروه طالبان به تقسیم قدرت و ایجاد دولت ائتلافی با اشرف غنی آماده نیستند و با وقت کشی به دنبال دلسرد کردن آمریکا و خروج‌شان از افغانستان هستند؛ امری که با گذشت زمستان می‌تواند بار دیگر بهار خونینی را برای مردم افغانستان رقم بزند.

آقای عاصی هم باور که طالبان آماده صلح نیستند و بهار پیشرو فصل گرم جنگ خواهد بود.

او می‌گوید:‌«هر سال دولت افغانستان عملیات‌هایی را برای مهار حملات طالبان انجام می‌دهد. به نظر من بدون در نظر داشت روند صلح، دولت باید آمادگی برای یک جنگ تمام عیار داشته باشد و قوای خود را مجددا احیا کند. چون این جنگ در فصل آینده فروکش نخواهد کرد.»