ورود استارلینک به ایران با شبهات فراوان همراه بود. اکنون پس از آنکه ایلان ماسک اعلام کرد حدود ۱۰۰ ترمینال استارلینک در ایران فعال است، بحث امنیت کاربران استارلینک در ایران و امکان ردیابی دستگاه‌ها مطرح شده است.

اسنادی که گروه هکری زن، زندگی، آزادی به‌تازگی منتشر کرد، نشان می‌دهد که وزارت ارتباطات به نمایندگی از قرارگاه ثارالله و سازمان پدافند غیرعامل به طور جدی دنبال ردیابی سیگنال‌های استارلینک است و برای پیشبرد این هدف، تجهیزاتی از شرکت ال‌اس‌تله‌کام در آلمان خریداری کرده است.

اینترنت ماهواره‌ای استارلینک چیست و چگونه کار می‌کند؟

به گفته ایلان ماسک، نام استارلینک از رمان مشهور «خطای ستارگان بخت ما» (The Fault in Our Stars) الهام گرفته شده است. استارلینک متشکل از مجموعه ماهواره‌هایی است که به آن‌ها به‌اصطلاح «صورت فلکی ماهواره‌ای» گفته می‌شود.

آنچه استارلینک را از دیگر سرویس‌های اینترنت ماهواره‌ای متمایز می‌کند، وجود هزاران ماهواره کوچک در مدار پایینی زمین است که در ترکیب با فرستنده‌ها و گیرنده‌های زمینی کار می‌کنند. استقرار این ماهواره‌ها در فاصله حدود ۵۵۰ کیلومتری زمین موجب می‌شود که تاخیر انتقال داده اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به حداقل برسد و حتی از فیبر نوری هم کمتر باشد.

برای استفاده از اینترنت استارلینک، وجود ارکان «کیت استارلینک» (ترمینال و روتر) و ماهواره ضروری است. تاکنون سه نسل از ماهواره‌های استارلینک به فضا پرتاب شده‌اند. در نسل اول این ماهواره‌ها که به چهار آنتن آرایه فازی‌ مجهزند، وجود ایستگاه زمینی ضروری است. در نسل ۱.۵، ماهواره‌ها با اتصال لیزری ارتباط برقرار می‌کنند و به نزدیک‌ترین ایستگاه زمینی متصل می‌شوند. وابستگی به ایستگاه‌های زمینی در این نسل ماهواره از بین رفته است و وجود ایستگاه زمینی در فاصله‌‌ای مشخص ضرورتی ندارد.

ماهواره‌های نسل ۲ استارلینک با قابلیت ارتباط لیزری نسبت به ماهواره‌های نسل‌های قبل سنگین‌ترند و ظرفیت آن‌ها ۸۰ گیگابایت بر ثانیه است و پهنای باند حداقل ۵۰۰ ترابیت در ثانیه ارائه می‌دهند. کمیسیون ارتباطات فدرال ایالات متحده ۱ دسامبر ۲۰۲۲ مجوز استقرار هفت هزار و ۵۰۰ ماهواره نسل ۲ را صادر کرد و قرار است این نسل از ماهواره‌های استارلینک هم به‌زودی در مدار مستقر شوند.

پروژه وزارت ارتباطات برای ردیابی کاربران استارلینک

گروه هکری زن، زندگی، آزادی به‌تازگی اسنادی از وزارت ارتباطات منتشر کرد که نشان می‌دهد حکومت ایران در تلاش است با روش‌های مختلف، امواج استارلینک را رصد کند. اگرچه روی کاغذ، رصد یا شناسایی هر دستگاهی که سیگنال ارسال می‌کند، ممکن است، در این بین، توجه به دو مولفه وجود تجهیزات لازم برای شناسایی و فناوری‌های به‌کاررفته در استارلینک برای جلوگیری از شناسایی حائز اهمیت است.

بر اساس اسناد منتشرشده، مهم‌ترین اقدام‌های وزارت ارتباطات برای رصد امواج استارلینک به شرح زیر است:

- طراحی، ایجاد و احداث ۱۶ سایت پایش و جهت‌یاب
- تامین، نصب و راه‌اندازی ۲۳ سامانه پایش و جهت‌یاب
- تامین نصب و راه‌اندازی ۱۰ سامانه پایش و جهت‌یاب فرکانس سیار
- پشتیبانی و راه‌اندازی چهار سایت پایش و جهت‌یاب در کرج، گردنه قوچک و خزرآباد
- تامین ۱۱ خودرو پایش عملیاتی
- خرید، نصب و راه‌اندازی چهار سامانه پایش باندهای MF–HF برای به‌روزرسانی سایت‌های شیراز، قزوین و مشهد
- تامین ۱۰ سامانه پایش و جهت‌یاب نیمه‌سیار خودرویی
- راه‌اندازی ۱۰ سامانه پرتابل اندازه‌گیری امواج تشعشع‌های رادیویی
- راه‌اندازی ۹ سامانه پایش و جهت‌یاب فرکانس با قابلیت نصب روی کوادکوپتر

در این پروژه برای جست‌وجو و شناسایی، طبقه‌بندی و دمدولاسیون و دی‌کدینگ به منظور آشکارسازی محتوای سیگنال یک سامانه از شرکت ال‌اس‌تله‌کام در آلمان خریداری شده است.

آیا تجهیزات جمهوری اسلامی برای شناسایی کاربران استارلینک کارامد است؟

حکومت ایران تمام توان خود را به کار گرفته است تا از ترویج استفاده از استارلینک در ایران جلوگیری و کاربران استارلینک را شناسایی کند. رئیس آزمایشگاه شبکه‌های اجتماعی دانشگاه تهران نیز اوایل ورود استارلینک به ایران اعلام کرده بود: «امکان ردیابی و قطع اینترنت استارلینک وجود دارد. همان‌طور که در جنگ اوکراین با روسیه با روش‌های مختلف توانستند فرایند سرویس‌دهی اینترنت استارلینک را مختل کنند.»

عظیم (Az_im)، کاربر نظامی‌نویس فعال در توییتر، درباره امکان رهگیری سیگنال‌های استارلینک می‌گوید: «به دلیل ویژگی‌های فنی سخت‌افزار استارلینک از جمله آنتن آرایه فازی تعبیه‌شده در بشقاب، رهگیری سیگنال‌های استارلینک بسیار سخت خواهد بود. برای رهگیری این سیگنال‌ها، لازم است یک حسگر شناسایی‌کننده بین آنتن استارلینک و ماهواره‌ها در هوا مستقر باشد. همچنین این سیستم باید به سیستم‌های پردازنده قابلی مجهز باشد تا بتواند سیگنال استارلینک را از سیگنال‌های پس‌زمینه محیطی مثل سیگنال‌های تلفن‌همراه در شهرهای بزرگ تشخیص دهد.»

 

در یکی از اسناد منتشرشده در پایش سرزمینی وزارت ارتباطات و قرارگاه پدافند غیرعامل، اطلاعاتی از مرزهای توانایی حکومت ایران در این زمینه را می‌بینیم. در این سند گزارش شده است که برای کاهش تداخلات سیگنال‌های پس‌زمینه، سایت پایش HF علی‌آباد در یک منطقه خالی از سکنه در اطراف قزوین بنا شده است. با توجه به این سند، به نظر می‌رسد حکومت ایران به دلیل فقدان توسعه توانمندی‌های پایه مانند صنایع الکترونیک، در پایش و تشخیص این سیگنال‌ها توانایی محدودی خواهد داشت.

در زمان ورود استارلینک به اوکراین نیز همواره درباره توانایی روسیه در شناسایی سیگنال‌های استارلینک و خطرات استفاده از آن هشدارهایی داده می‌شد. جان اسکات ریلتون، پژوهشگر ارشد موسسه سیتیزن لب، هم در همان ابتدای ورود استارلینک به اوکراین در توییتی عنوان کرد: «روسیه تجربه چند دهه رصد کردن مردم از طریق هدف گرفتن ارتباطات ماهواره‌ای را دارد و کاربران مراقب باشند.» ایلان ماسک نیز به طور ضمنی، اظهارات جان اسکات ریلتون را تایید کرد اما با گذشت نزدیک به یک سال، هنوز موردی جدی مبنی بر شناسایی کاربران اوکراینی از سوی حکومت روسیه گزارش نشده است.

عظیم در این باره می‌گوید: «تا امروز شواهد خاصی از موفقیت روسیه در برابر سیستم استارلینک وجود نداشته است. امروز پهپادهای اوکراینی در خط مقدم نبرد با استفاده از سیستم استارلینک کار شناسایی اهداف برای توپخانه را انجام می‌دهند؛ در حالی که پیش از ورود استارلینک به اوکراین، نیروهای توپخانه اوکراین برای دسترسی امن به اینترنت مشکلات خطرناکی پیش رو داشتند که در مواردی حتی به انهدام توپخانه اوکراین منجر شده بود.»

 

اوج موفقیت سیستم استارلینک در نبرد ماریوپول حاصل شد. در این حادثه، استارلینک امکان برقراری تماس گروهی از مدافعان اوکراینی را که صدها کیلومتر پشت خط نبرد بودند و در یک کارخانه کوچک محصور شده بودند، فراهم کرد. این موفقیت استارلینک تحسین وزارت دفاع آمریکا را برانگیخت و به انعقاد قراردادهای نظامی بین استارلینک و دولت آمریکا منجر شد.»

آیا حکومت ایران در عمل توانایی رهگیری سیگنال و پیدا کردن کاربران را دارد؟

عظیم در پاسخ به این سوال می‌گوید: «به نظر می‌رسد حکومت ایران در حال حاضر توان فنی شناسایی این سیگنال‌ها را ندارد. اما تلاش گسترده حکومت برای رسیدن به این توانایی را شاهدیم. اسناد منتشرشده نشان می‌دهند که وزارت ارتباطات به دنبال خرید پهپادهای آلمانی است تا برای پایش فرکانس‌های مورداستفاده استارلینک در آسمان از آن‌ها استفاده کند. این پهپادها ابزارهایی تجاری‌اند که برای شناسایی استارلینک توان محاسباتی پایینی دارند. در نهایت باید توجه داشت که سطح فناوری استارلینک، پهنای وسیع سرزمین ایران و شبکه درهم‌تنیده اطلاعات در ایران، مقابله با استارلینک از راه کشف سیگنال‌ها را به‌شدت محدود خواهد کرد. با وجود این، تهدید شناسایی تجهیزات استارلینک بر اثر خطای کاربران (برای مثال فقدان پوشش آنتن) همواره وجود دارد.»

با توجه به موارد ذکرشده، احتیاط در استفاده از استارلینک مهم است. پیشنهاد می‌شود دارندگان استارلینک تنها در موارد ضروری از آن استفاده کنند و بعد از آن، ترمینال و روتر را خاموش کنند. همچنین از آنجایی که برخی وب‌سایت‌ها از امکانات مختلفی برای شناسایی کاربران استفاده می‌کنند، توصیه می‌شود برای بازدید از سرویس‌های داخلی از استارلینک استفاده نشود. برای نمونه کوکی و اثر انگشت مرورگر در شناسایی کاربر نقش مهمی دارند. با استفاده از اثرانگشت مرورگر داده‌های خاص ارسال‌شده به سایت بررسی و طیف وسیعی از داده‌ها برای شناسایی کاربر جمع‌آوری می‌شود که با عوض کردن آی‌پی نیز تغییر نمی‌کند. از این رو، بازدید از سرویس‌های داخلی با استارلینک توصیه نمی‌شود.