حسین سلیمی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان هفته پیش در گفتگو با خبرگزاری فارس ابراز نگرانی کرد که ترکیه جای ایران را در بازار افغانستان گرفته است. او گفت دو همسایه ظرفیت بزرگ اقتصادی و فرهنگی برای گسترش مبادلات تجاری دارند و توصیه کرد از این فرصت استفاده شود. (۱)
اما چه شده است که وابستگی سنتی افغانستان به ایران و پاکستان کاهش یافته است؟
در پنج سالی که حکومت وحدت ملی افغانستان به رهبری اشرف غنی روی کار آمده است، تبدیل افغانستان به چهارراه تجارت منطقهای از شعارها و برنامههای اصلی او بوده است. او که از وابستگی اقتصادی و سیاسی و امنیتی کشورش به ایران و پاکستان دل خوشی ندارد، توجه فراوانی روی گسترش روابط اقتصادی کابل با کشورهای آسیای مرکزی و ترکیه به خرج داده است.
دسامبر پارسال بود که افغانستان برای توسعه صادراتش گام بلندی برداشت؛ این کشور پس از تلاشهای فراوان دیپلماتیک با همسایگان شمالی، «راه لاجورد» را گشایش داد که بندرهای آقینه در فاریاب و تورغندی در هرات را از راه ترکمنستان و آذربایجان به ترکیه و گرجستان وصل میکند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اشرف غنی هنگامی که اولین محمولههای اقتصادی را برای نخستین بار از راه این کشورها به ترکیه و اروپا ارسال میکرد در هرات گفت: «امروز یک مانع بزرگی از سر راه هدف ما که یک افغانستان صادراتی و متوصل است برداشته شد.» (۲)
این اما تنها بخشی از باز کردن درهای بازرگانی به روی کشاورزان، تاجران و صادرکنندگان افغانستان است.
وزارت تجارت با اشاره به اقلام صادراتی افغانستان، که دستکم گلیم، قالی، میوه خشک، نباتات طبی و تولیدات صنایع دستی، سنگ مرمر و چرم است، میگوید که ظرفیت رشد صادرات به وفور وجود دارد.
همزمان، مقامهای افغان با ایجاد مسیرهای هوایی برای پیشبرد صادرات از کشورهایی مانند ترکیه، هند و چین تا حد زیادی به اتکا انحصاریاش به همسایهها پایان داده است.
این مسیرها اکنون ظرفیت انتقال ۱۵ تن اموال صادراتی را دارد ولی در صورت افزایش تقاضا برای صادرات، پرواز اختصاصی چارتر نیز انجام خواهد شد که میتواند کالاهای بیشتری از تاجران افغان را به ترکیه انتقال دهد. (۳)
عتیقالله نصرت، از مسئولان اتاق تجارت و صنایع افغانستان چندی پیش در مراسم گشایش این مسیر هوایی گفت: «اگرچه در گذشته هم ما از طریق خطوط هوایی باربری ترکیه استفاده کردیم و صادرات خود را داشتیم اما این برنامه با تشویق و حمایت دولت صورت میگیرد و تاجر میتواند مال خود را با قیمت بسیار نازل به بازار ترکیه انتقال دهد.»
سفارت ترکیه در کابل میگوید ۱۲۷ شرکت ترکیهای در افغانستان سرگرم کار ساختمانی و قراردادی هستند. این شرکتها ۶۲۷ پروژه در افغانستان اجرا کردهاند که بالغ بر ۶ میلیارد دلار میشود. این شرکتها در بخش بهداشت، تدارکات، انرژی و معادن فعال هستند.
از سوی دیگر، تنش سیاسی افغانستان با پاکستان و فشار آمریکا برای کاهش هر نوع داد و ستد کابل با تهران کمکی به اوضاع نکرده است.
در افغانستانی که کار بیشتر سرمایه گذاران و تاجران بزرگ به نوعی به سفارت آمریکا و دیگر سرمایهگذاران کنندگان غربی گره میخورد، جمهوری اسلامی ایران نام چندان جذابی نیست. بسیاری از پیمانکاران افغان در صورتی میتوانند با نهادهای آمریکایی کار کنند که مواد ایرانی استفاده نکنند.
از این رو است که یکی از اصلیترین مشکلات ایران در رابطه با تجارت با افغانستان مشکلات ارتباطات بانکی است. انتقال دلار از افغانستان به ایران مثل گذر از هفت خان رستم سخت است و بسیاری از بازرگانان راههای سنتی مانند حواله را برای مبادلات خود انتخاب میکنند.
هرچند حجم مبادلات بازرگانی بین ایران و افغانستان حدود ۲.۷ میلیارد دلار است، اما رئیس اتاق مشترک دو کشور میگوید دو طرف از ظرفیت تجاری بسیار بالاتری برخوردار هستند.
یک مانع دیگر هم در راه گسترش روابط اقتصادی ایران با افغانستان وجود دارد. حسین سلیمی به سیاستگذاری محافظهکاران در ایران اشاره میکند و به خبرگزاری فارس میگوید:«با توجه به ممنوعیتهای وارداتی، به خصوص واردات محصولات کشاورزی که توسط وزارت جهاد کشاورزی برای حمایت از تولید داخلی وضع شده است، در صادرات به این کشور محدودیتهایی برای ما به وجود آمده، زیرا تجارت یک امری دو طرفه است. یکی از خواستههای افغانستان از ما اجازه واردات برخی از محصولات کشاورزی تولیدی مثل انار، گردو و چلغوز است.»
اما ایران بیشتر ترجیح میدهد که به افغانستانن صادارت کند و در مقابل ممانعت در اقدام مقابل از جانب کابل، به دلسردی تاجران افغان افزوده است و نتیجهاش در غیاب ایران باعث شده است که قدرتهای اقتصادی دیگر مانند ترکیه و هند و چین وارد عرصه شوند.
حجم صادرات افغانستان در سالهای اخیر به هند ۴۱۱ میلیون دلار، به چین ۵۳۲ دلار، به پاکستان ۳۹۲ میلیون، به ترکیه ۹ میلیون دلار، به آمریکا ۸.۳ میلیون دلار است و ایران جایگاه خاصی در جدول ندارد. در حالی که دو طرف أفغانستان و ایران به فرهنگ، سنت و ذائقه مشترک افغانها با ایرانیها اشاره میکنند و میگویند آنها خواهان مصرف مواد غذایی ایرانی هستند، اما با این وجود به دلیل محدودیتهای ذکر شده بسیاری از مواد غذایی خ ود را از ترکیه وارد میکنند. (۴)
منابع: