وب‌سایت شبکه خبری آمریکایی سی‌ان‌ان روز جمعه، چهارم نوامبر (۱۳ آبان)، در یک گزارش اختصاصی به برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و تازه‌ترین تحولات آن پرداخت. به گزارش این رسانه آمریکایی، مقام‌های اطلاعاتی ایالات متحده معتقدند که جمهوری اسلامی به‌دنبال کمک‌گرفتن از روسیه برای تقویت برنامه هسته‌ای خود است، زیرا تهران می‌خواهد که درصورت احیانشدن برجام، یک طرح پشتیبان در اختیار داشته باشد.

به گفته منابع مطلع، خبرها حاکی است که جمهوری اسلامی از روسیه برای دستیابی به مواد هسته‌ای بیشتر و ساخت سوخت هسته‌ای کمک خواسته است. این سوخت می‌تواند به ایران کمک کند که مواد مورد نیاز برای رآکتورهای هسته‌ای خود را تامین و به‌اصطلاح «زمان گریز» برای ساخت سلاح هسته‌ای را کوتاه‌تر کند.

با این حال، کارشناسان در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان تاکید کردند که خطر تولید سلاح‌های هسته‌ای، بسته به اینکه سوخت برای کدام رآکتور استفاده شود، متفاوت است و همچنین مشخص نیست که آیا روسیه با تقاضای ایران موافقت کرده یا خیر.

 کرملین مدت‌هاست که در ظاهر با دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای مخالفت کرده، اما پیشنهاد ایران در بحبوحه مشارکت این کشور با روسیه در جنگ علیه اوکراین مطرح شده است. در ماه‌های اخیر، همکاری تهران و مسکو شامل ارسال پهپادها و سایر تجهیزات به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین بوده است. به گفته مقام‌های آمریکایی، علاوه‌بر این همکاری، احتمالا مسکو به تهران درمورد چگونگی سرکوب جنبش اعتراضی که ایران را فراگرفته است، کمک می‌کند. 

مقام‌های جمهوری اسلامی ادعا می‌کنند که برنامه هسته‌ای‌ این کشور تنها در راستای مقاصد صلح‌آمیز است. آن‌ها می‌گویند که برنامه تسلیحاتی این کشور به‌طور رسمی متوقف شده، اما مقام‌های آمریکایی اعلام کرده‌اند که فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران بسیار فراتر از تعهدات مربوط به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بوده و زمان لازم برای تولید مواد مورد نیاز ساخت سلاح هسته‌ای به تنها چند ماه کاهش یافته است.

در ماه ژوئن، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده، به قانونگذاران این کشور هشدار داد که «برنامه هسته‌ای ایران در حال پیشروی است... هرچه این مدت طولانی‌تر شود، زمان گریز هسته‌ای کوتاه‌تر می‌شود... این زمان، طبق گزارش‌های عمومی، در بهترین حالت به چند ماه کاهش یافته و اگر این روند ادامه پیدا کند، به چند هفته کاهش خواهد یافت».

در چنین شرایطی، دولت بایدن با نگرانی هرگونه همکاری جدید بین ایران و روسیه را زیر نظر دارد. با توجه به عضویت روسیه در گروه ۱+۵ (کشورهایی که بخشی از مذاکرات برای جلوگیری از دستیابی ایران به برنامه هسته‌ای بوده‌اند)، هرگونه کمک پنهانی مسکو به ایران که بتواند تلاش‌ برای تولید سلاح هسته‌ای را تقویت کند، تغییر قابل توجهی در تعاملات بین‌المللی ایجاد خواهد کرد.

آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده، درباره توافق هسته‌ای با ایران به سی‌ان‌ان گفت: «همان‌طور که پیش‌تر هم اعلام کرده‌ایم، اکنون احیای برجام در دستور کار نیست. ما درحال همکاری با شرکای خودمانیم تا روابط روبه رشد ایران و روسیه را افشا و آن‌ها را پاسخگو کنیم. ما درمقابل هرگونه همکاری که با اهداف منع اشاعه در تضاد باشد، قاطع خواهیم ایستاد.»

اوکراین نیز مدعی شده است که ایران از روسیه کمک می‌گیرد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس ‌جمهوری اوکراین، هفته گذشته اعلام کرد که ایران در ازای کمک‌های نظامی ارائه‌شده به مسکو، به‌دنبال کمک روسیه برای تقویت برنامه هسته‌ای خود است. 

بنابه گفته منابع مطلع، به نظر می‌رسد که تلاش‌های ایران برای کمک‌گرفتن از روسیه، تاحدی ناشی‌از این باور در میان مقامات ارشد جمهوری اسلامی است که توافق هسته‌ای یا احیا نمی‌شود، یا درصورت احیا، دوام نخواهد داشت. با توجه به وضعیت فعلی، نگرانی‌های ایران شدیدتر از گذشته به نظر می‌رسد، بنابراین به‌دنبال یک توافق جانبی با روسیه است که به تهران اجازه دهد درصورت لزوم، برنامه هسته‌ای خود را به‌سرعت بازسازی کند.

یکی از مقام‌های ارشد دولت آمریکا در پاسخ به این سوال که آیا همکاری روبه‌رشد ایران و روسیه عاملی برای ازبین‌رفتن مذاکرات توافق هسته‌ای بوده است، گفت: «بدیهی است که تعامل جانبی ایران با روسیه که ساختار توافق ۲۰۱۵ را به‌طور اساسی تضعیف می‌کند، یک نگرانی جدی خواهد بود و باعث کاهش بیشتر احتمال بازگشت به برجام خواهد شد.» او از اظهارنظر بیشتر در مورد ارزیابی‌های اطلاعاتی درباره وضعیت مذاکرات آمریکا و ایران خودداری کرده است.

جیمز اکتون، یکی از مدیران برنامه سیاست هسته‌ای در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، گفت که فکر نمی‌کند ایران لزوما به کمک نیاز داشته باشد؛ با وجود این، به گفته او، «انگیزه‌ ایران، تولید سوخت سریع‌تر، ارزان‌تر و بیشتر در جدول زمانی کوتاه‌تر است».

اکتون گفت: «ایران انگیزه‌ روشنی برای درخواست کمک دارد، به‌ویژه درمورد سوخت. سه تا چهار سال پیش، زمانی که روابط آمریکا و روسیه بد بود، من درباره کمک مسکو به ایران شک داشتم، اما در شرایط امروزی که روابط آمریکا و روسیه به‌شدت بد است و روابط روسیه و ایران روبه بهبود رفته، این معادله برای روسیه کاملا متفاوت به‌نظر می‌رسد. خروج ایالات متحده از برجام نیز احتمالا تمایل مسکو را برای کمک به تهران افزایش داده، به‌ویژه اکنون که به‌نظر می‌رسد توافق جدید دور از دسترس است.»

روسیه در سال ۲۰۲۱ نقشی کلیدی در مذاکرات هسته‌ای داشت و حتی در شکل‌گرفتن برخی توافق‌ها نقش میانجی‌ را بازی کرد که به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه داد به بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران ادامه دهد و عملا مذاکرات را در مسیر خود نگه دارد؛ اما پس از تهاجم روسیه به اوکراین در ماه فوریه، مقام‌های روس کمتر در این معامله سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در ماه ژوئن، روسیه قطعنامه پیشنهادی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را رد کرد. این قطعنامه از ایران به‌دلیل همکاری‌نکردن برای توضیح منشا ذرات اورانیوم یافت‌شده در برخی مکان‌های هسته‌ای اعلام‌نشده، انتقاد می‌کرد. در همان ماه، یک هیئت روس به‌منظور بررسی پهپادهای با قابلیت حمل تسلیحات، از فرودگاهی در ایران بازدید کرد. اکنون مشخص شده که روسیه صدها فروند از آن‌ها را خریداری و در اوکراین استفاده کرده است.

مقام‌های آمریکایی در روزها و هفته‌های اخیر تاکید کرده‌اند که مذاکرات هسته‌ای درحال حاضر مرده است. سرکوب وحشیانه و خشونت‌آمیز رژیم ایران در برخورد با معترضان و همچنین حمایت از عملیات نظامی روسیه در اوکراین، تصور انعقاد توافق با تهران را برای مقام‌های ارشد دولت بایدن دشوار کرده است. مخالفان برجام معتقدند احیای این توافق، ضمن کاهش تحریم‌ها، درآمد هنگفتی را برای جمهوری اسلامی به‌همراه خواهد داشت.

رابرت مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران، روز دوشنبه گفت درحالی‌که ایالات متحده همچنان به دیپلماسی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران متعهد است، مقام‌های آمریکایی وقت خود را برای توافق هسته‌ای تلف نمی‌کنند. او گفت ایالات متحده اکنون روی نقاطی متمرکز شده است که می‌تواند «مفید» باشد، مانند حمایت از معترضان در ایران و جستجوی راه‌هایی برای توقف انتقال تسلیحات ایران به روسیه. 

مالی با تاکید بر این‌که ایالات متحده همچنان در برخورد با ایران «دیپلماسی را ارجح می‌داند»، گفت: «ما از ابزارهای دیگر و درصورت لزوم، از گزینه نظامی برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای استفاده خواهیم کرد.»