سینمای هند که از آن با عنوان هالیوود شرق یاد می‌شود و خود آن‌ها نیز نام «بالیوود» را بر سینمایشان نهاده‌اند تا طنین آن واژه را با تغییر یک حرف، در سپهر هنری کشورشان داشته باشند، مهم‌ترین و پررونق‌ترین کارخانه تولید فیلم در دنیای شرق به شمار می‌آید؛ در کشوری که جمعیت آن برابر آخرین آمار (۲۰۲۲) یک میلیارد و ۴۲۰ میلیون نفر است و در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۱۵۰ فیلم در آن با متوسط بودجه ۲۳ میلیون دلار تولید شده است.
بسیاری از افراد این جمعیت عظیم، به سینما عشق می‌ورزند. طبیعی است که در طی دهه‌های مختلف، هنرپیشگانی آمدند و رفتند و نقش خود را در صحنه سینما بر جای نهادند، اما در این میان کمتر بازیگری بود که بتواند در نزدیک به شش دهه، همچنان محبوبیتی خیره‌کننده داشته باشد و آثارش با اقبال مخاطبان روبه‌رو شود. آمیتا باچان که ۱۱ اکتبر امسال هشتادمین سال تولدش را جشن گرفت، استثنایی در این قاعده است؛ بازیگری که از سال ۱۹۶۹ که کار بازیگری‌اش را آغاز کرد، تا به امروز همچنان مورد اقبال مخاطبانش، نه تنها در هند، که در بسیاری از کشورهای دیگر، از جمله ایران، است.
در ویدیوی بسیار کوتاهی که از او در جلو منزلش گرفته شده و در فضای مجازی قرار داده شده است، آقای باچان به میان مردم می‌آید و از ابراز احساسات آن‌ها قدردانی می‌کند. در اینستاگرام او هم که بالای ۳۰ میلیون دنبال‌کننده دارد، فرسته (پست) بسیار کوتاه ۲۵ثانیه‌ای گذاشته شده که جشن تولد او، در چند فیلمش که نقش پدربزرگ‌ها را ایفا می‌کند و نوه‌ها و فرزندان گردش را گرفته‌اند و با کیک و وسایل جشن، به او تبریک می‌گویند، نمایش داده شده است.
از پدری شاعر تا فرزندی بازیگر
آمیتا باچان ۱۱ اکتبر ۱۹۴۲ در خانواده‌ای فرهنگی به دنیا آمد. پدرش شاعر بود و او از سر حادثه وارد سینما شد. با قدی ۱۸۵ سانتی، و به‌رغم آنکه در چند فیلم نخستش از منظر فن بازیگری تحسین شد و چند جایزه ملی را به دست آورد، با بازی در فیلم «زنجیر» شهرتی بین مردم هند کسب کرد و سپس با فیلم‌های «شعله»، «دیوار»، «تریشول»، و «دان» که در فاصله سال‌های ۷۳ تا ۸۰ میلادی تولید شدند، به شهرتی رسید که تا امروز همچنان ادامه دارد. او بازیگری است که چه در نقش‌های جوان‌پسند و عاشقانه و چه در نقش‌های میانسالگی و حتی پیری، خوش درخشیده و توانسته است مخاطبان را همه گاه با خود و نقش‌هایش همراه کند.
باچان در دوره‌ای کوتاه وارد کارزار سیاست هم شد؛ زمانی که با راجیو گاندی (فرزند ایندیرا گاندی- نخست وزیر فقید هند) دوستی و رفاقتی داشت. ورود او به عالم سیاست در سال ۱۹۸۴ و پس از ترور ایندیرا گاندی و کمک به دوست خانوادگی‌اش، راجیوگاندی، سبب شد که با اقبال بالای شهروندان روبه‌رو شود، به نحوی که ۶۸ درصد آرا را به دست آورد و بر کرسی پارلمان نشست. اما این ورود چندان پایدار نماند و پس از سه سال، به عشق همیشگی‌اش سینما بازگشت؛ اگرچه، همسرش به پارلمان رفت و به فعالیت سیاسی پرداخت. در تمامی این سال‌ها، آمیتا باچان که در کارنامه کاری خود در بیش از ۱۵۰ فیلم بازی کرده است، پای ثابت برخی از پرفروش‌ترین فیلم‌های سینمای هند بوده است.
«گتسبی بزرگ» و نقشی در هالیوود
بازیگران هندی عموما فرصت ابرازوجود در سینمای رقیب آن‌سوی آب خود (هالیوود) را پیدا نکردند؛ هرچند، در نسخه‌برداری از فیلم‌نامه‌ها و سوژه‌های فیلم‌های هالیوودی و حتی تقلید پلان به پلان از آن‌ها، دستی چیره و سابقه‌ای طولانی دارند. برخی از آن‌ها هم که فرصتی برای حضور در هالیوود پیدا کردند، عموما به نقش‌های درجه اول دست نیافتند. این قاعده شامل حال آمیتا باچان هم شد. او ده سال قبل توانست در نقشی در فیلم «گتسبی بزرگ» (به کارگردانی باز لورمن) با لئونارد دی‌کاپریو و بن کینزگلی همبازی شود و نقش قماربازی را به نام مایر ولفشیم و با گریمی پرزرق‌و‌برق بازی کرد که مسیرهای مشترکی را با گتسبی طی می‌کرد و شریک تجاری او شد.
اقبال به فیلم‌های آمیتا باچان در ایران؛ از «شعله» تا «قانون» و «باغبان»
آمیتا باچان در ایران با فیلم «شعله» شناخته شد. این فیلم، همچنانکه در ایران با اقبال روبه‌رو شد، در سینمای هند نیز به اقبالی شگفت دست یافت. در گزارشی که سایت فارسی «بی‌بی‌سی» از چهل سالگی این فیلم در اوت ۲۰۱۵ پخش کرد، به نمایش بی‌وقفه آن به مدت پنج سال در سالن ۱۵۰۰ نفری سینمای شهر بمبئی اشاره کرده است و علاوه بر آن، آورده است که این فیلم «در سال ۲۰۰۵ بهترین فیلم پنجاه سال گذشته هند شد» و در نظرسنجی‌ای که مجله تایم‌اوت در ژانویه ۲۰۱۵ برای انتخاب صد فیلم برتر بالیوود انجام داد، بهترین فیلم انتخاب شد.
فیلم «شعله» پس از فیلم «سنگام» اقبال به سینمای هند را دو چندان کرد. از بختیاری‌های این فیلم، این بود که در سال‌های اولیه پس از انقلاب ۵۷ هم فرصت اکران یافت.
در گزارشی که روزنامه‌ها از اکران این فیلم در مهر ۱۳۵۸ در سینما حافظ تهران (خیابان شاه‌آباد سابق- جمهوری فعلی، بین مخبر‌الدوله و میدان بهارستان) منتشر کرده‌‌اند، آمده است: «یک فیلم سه‌ساعته هندی این روزها با چنان فروش فوق‌العاده‌ای در تهران روبه‌رو است که حتی رکورد فیلم معروف سنگام را نیز شکسته است.»
در همان گزارش اشاره شده است که در سینمای نزدیک میدان انقلاب هم صفی کشیده شده بود که تا آن‌طرف‌تر از نماز جمعه ادامه داشت و برای همین، دستور دادند که سینماها تا ساعتی بعد از نماز جمعه، حق نمایش فیلم ندارند؛ سنتی که تا سال‌ها پابرجا بود و سینماها در روزهای جمعه از ساعت دو به بعد اجازه نمایش فیلم داشتند.
اما نمایش فیلم «شعله» و اصولا فیلم‌های هندی، چندی بعد که ستون‌های سانسور و ممیزی فیلم‌ها مستقر شد، از گیشه‌ها حذف شد، یا نسخه‌های بسیار قیچی‌خورده‌ای به نمایش درآمد که نتوانست اقبالی برای تماشا برانگیزد. در مقابل، نمایش یک فیلم در تلویزیون، نگاه‌ها را مجددا به سینمای هند جلب کرد؛ فیلم «قانون، که باز نقش اول آن را آمیتا باچان ایفا می‌کرد. این فیلم به محض نمایش در سال ۶۳ از تلویزیون، با چنان اقبالی روبه‌رو شد که مسئولان تلویزیون یک هفته بعد تکرار آن را در دستور کار قرار دادند.
آمیتا باچان و قد و قامت بلند و رعنای او و حتی نوع پوشش او در این فیلم، نماد و الگویی برای نسلی از جوانان ایرانی شد. این البته به ایران منحصر نماند و جوانان هندی نیز که همه گاه الگوهای خود را در بازیگران سفیدپوست سینمای غرب و بریتانیا جست‌‌و‌جو می‌کردند، یکباره جوانی خوش‌قیافه وسبزه‌رو را دیدند که برای الگو شدن، از بازیگران غربی کم ندارد.
در سال‌های اخیر نیز فیلم «باغبان» با بازی آمیتا باچان، چه در نسخه‌های «دی‌وی‌دی» و ویدیویی و چه در اکران سینمایی و نمایش چندباره در تلویزیون، و به رغم سانسور گسترده، با اقبال مخاطبان روبه‌رو شده بود. در این فیلم آمیتا باچان نقش پدر یک خانواده را بازی می‌کند.
زمزمه آمدن باچان به ایران و … حضوری که محقق نشد
در سال‌های پس از انقلاب، زمزمه آمدن آمیتا باچان به ایران قوت گرفت. به خصوص در دولت اول احمدی‌نژاد که به دنبال تبلیغاتی از این دست بودند، اعلام شد که جایزه «یک عمر فعالیت سینمایی» را به آمیتا باچان خواهند داد. آنگونه که خبرگزاری مهر به نقل از وبلاگ آمیتا باچان نقل کرده بود، این بازیگر هندی ضمن استقبال از این رخداد، نوشت که احتمال رفتنش در بهمن ۱۳۸۷ به ایران بسیار اندک است، چون با سفرش به کنفرانس اقتصادی داووس سوئیس همزمان شده است.
پیش از آن هم روزنامه ایران در خبری در چهارم مهر ۱۳۸۶، از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد که برای رونق گردشگری، از این بازیگر و بازیگر «یانگوم» (سریالی کره‌ای) دعوت شده است که به ایران بیایند. یک سال بعد، در تیر ۱۳۸۷، خبرگزاری مهر از ابراز آمادگی آمیتا باچان برای بازی در فیلمی به کارگردانی ایرج قادری خبر داد، و در همان خبر، از مذاکره علی شاه‌حاتمی با این هنرپیشه هندی و نیز سلمان خان برای بازی در فیلم جدیدش سخن گفت. خبری هم از ابراز علاقه تهمینه میلانی برای به خدمت گرفتن آمیتا باچان در فیلم تازه‌اش منتشر شد که باز هم به سرا و سرانجامی نرسید.
این اشتیاق به آمیتا باچان به اندازه‌ای بود که فردی در ایران خود را به شکل این هنرپیشه نامی در‌آورد و مردم نیز به جای آنکه نام حقیقی‌اش را خطاب قرار دهند، به او آمیتا باچان می‌گفتند. حتی در سال ۹۳ پای این عاشق و شیفته آمیتا باچان به تلویزیون هم باز شد و احسان علیخانی با او به گفت‌وگو پرداخت تا نشان دهد که شعله توجه به این هنرپیشه نامدار هندی، همچنان فروزان است و خواستار دارد.
