برگزاری مراسم اربعین سال ۱۴۰۱ برای جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این اهمیت تا آنجا است که در جریان اعتراض‌های مردمی در عراق، هم‌زمان با فرارسیدن ایام برگزاری این برنامه سیاسی، تمام ارکان امنیتی و بزرگان نظام ایران را بر آن داشت تا تلاش کنند که تحولات عراق به‌سرعت متوقف شود.
اما برخلاف تبلیغات گسترده نظام حاکم بر ایران، مراسم اربعین سابقه تاریخی تایید شده‌ای در بین علمای شیعه ندارد. بسیاری از محققان و علمای شناخته‌شده، از جمله مرتضی مطهری، سید جعفر شهیدی، عبدالمحمد آیتی، شیخ عباس قمی، و علامه مجلسی تاکید دارند که زیارت اربعین مراسم رسمی و بزرگ تشیع نیست.
ولی حکومت جمهوری اسلامی ایران پس از سقوط صدام حسین در عراق، خصوصا طی یک دهه گذشته، به دلایل سیاسی و با سرمایه‌گذاری فراوان کوشیده است تا برگزاری راهپیمایی اربعین را تا حد برگزاری مراسم حج بااهمیت جلوه دهد.
آنچه نظام اسلامی در ایران می‌کوشد در چهارچوب پیاده‌روی از نجف تا کربلا در ایام اربعین با حضور میلیون‌ها شهروند تبلیغ کند، بیش از آنکه متکی بر زیارت امام سوم شیعیان باشد، متکی بر پررنگ کردن تضادی است که از دل آن «تمدن شیعی» مدنظر رهبر جمهوری اسلامی ایران تعریف می‌شود؛ تمدنی که ظاهرا تعریف و تقویت «هلال شیعی» هدف نهایی آن است و نظام برای تحقق آن در یمن، عراق، لبنان، سوریه و نقاط دیگر خاورمیانه، به‌صورت نیابتی و مستقیم هزینه می‌کند و می‌جنگد.
با این همه، هرچند برگزاری مراسم اربعین در شکل حکومتی و دولتی فعلی آن باعث آسیب‌ها و انحراف‌های زیادی شده، به دلیل اهمیت سیاسی راهپیمایی شهروندان ایرانی در عراق، تلاش می‌شود با سرمایه‌گذاری و تبلیغات بیشتر، به مرکز برنامه‌های تبلیغی مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران بدل شود.
راهپیمایی اربعین؛ ابتکار قاسم سلیمانی
از زمانی که با ابتکار قاسم سلیمانی و سپاه قدس، ایام محرم، به‌خصوص «اربعین حسینی»، به مناسبتی بیشتر سیاسی تا مذهبی مبدل شد که جمهوری اسلامی ایران در چارچوب آن هرساله میزان نفوذ خود را در عراق (و قدرت شیعیان زیر نفوذ خود را در این کشور) به نمایش بگذارد، تبعات و نتایج آن به اشکال مختلف در ایران و عراق گریبان‌گیر مردم شده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
امسال هم مجموعه امکانات حکومتی گسیل شده‌اند تا پس از چند سال محدودیت کرونایی، شکل برنامه‌ریزی برای برگزاری وسیع راهپیمایی اربعین، با گذشته متفاوت باشد.
راه‌اندازی مجموعه جدید برای هماهنگی برنامه‌های زیارتی، پرداخت وام سه تا پنج میلیون‌تومانی با بازپرداخت از محل یارانه، تخصیص دادن بخش عمده امکانات حمل‌ونقل زمینی و هوایی برای انتقال مسافران کربلا به مرزها و شهرهای زیارتی عراق و تدارکات گسترده در مسیرهای داخل ایران و عراق، در کنار طرح‌ریزی برنامه‌های متعدد امنیتی، سرمایه‌گذاری بزرگ نظام در این مناسبت است.
انتقاد به سیاسی‌شدن زیارت امام سوم شیعیان
اما منتقدان سیاسی‌شدن زیارت اربعین اعتقاد دارند که این نوع برنامه‌ریزی، باعث رعایت‌نشدن آداب این زیارت شده است. آن‌ها تاکید دارند که برخی موارد، از جمله با حالت محزون به زیارت رفتن، خودداری از تجملات و به حداقل‌ها اکتفا کردن و بیش از سه روز در جوار مرقد امام سوم شیعیان نماندن، نکاتی است که در برگزاری سیاسی مراسم اربعین رعایت نمی‌شود. بعضی هم تاکید دارند که روش فعلی باعث بدعت‌گذاری و انحراف در پوشش، خوردوخوراک، و مداحی و نوحه‌خوانی زیارتی شده است که مناسبت آن «بزرگ‌ترین مصیبت جهان تشیع» است.
از این منظر، اگرچه تبدیل زیارت به راهپیمایی، به قولی نمایش سیاسی قابل‌توجهی با سرمایه‌گذاری زیاد از شیعه است، نه‌تنها در عراق، که در جهان اسلامی زمینه بروز تفرقه را ایجاد کرده است و این امر، از جمله مسئله‌ای که اقتدار دولت در عراق را تحت شعاع خود قرار می‌دهد و این کشور را به مرکز منازعات میان ایران و کشورهای دیگر بدل کرده است.
اما نکته دیگری که منتقدان نشانه انحراف در زیارت اربعین می‌دانند، مواردی همچون تدارکات گسترده، مانند تامین چند تن فالوده و بستی، نقل‌ونبات و شیرینی و آش و حلوا برای این مراسم است که با آداب این زیارت منافات دارد.
هزینه‌های راهپیمایی اربعین برای مردم ایران
گذشته از هزینه‌های زیاد بسیج کردن بیش از ۱۰ میلیون نفر در ایام اربعین برای حکومت جمهوری اسلامی ایران، برای مردم ایران نیز این برنامه سیاسی با بارها هتک حرمت شهروندان ایرانی در عراق، باعث نگرانی شده است.
گروه‌های سیاسی در عراق نیز که با چنین برنامه‌ریزی‌ای مخالفند، معتقدند که حجم تبلیغات جمهوری اسلامی ایران با توزیع پوستر و تراکت‌های مختلف و شعارهای راه‌پیمایان، فلسفه اربعین را تحت شعاع قرار داده و آن را از زیارتی مذهبی، به برنامه بزرگ سیاسی، امنیتی جمهوری اسلامی ایران در کشور عراق بدل کرده است.
در داخل ایران نیز، میلیاردها تومان هزینه اعزام چندمیلیونی، از تخفیف هزینه سفر تا ویزا و تدارک زاد و توشه مشارکت‌کنندگان در این برنامه و برپایی امکانات مختلف از محل بودجه بیت‌المال که در شرایط فشار معیشتی و فقر گسترده در ایران، باری بر دوش محرومان در جامعه است، نکته دیگری است که باعث شده است صدای منتقدان بیش از پیش بلند شود.
در تاریخ تشیع، ایجاد بدعت و انحراف بدون داشتن پایه شرعی و باانگیزه‌های سیاسی عوام‌پسندانه، بی‌سابقه نیست. تبدیل زیارت اربعین از مناسبتی دینی به راهپیمایی حکومتی با سرمایه‌گذاری کلان در شکل فعلی، نمونه‌ای از این دست بدعت‌ها است که هرسال به شاخ و برگش اضافه شده است.
