همه ما تجربه بیدار ماندن در شب‌های امتحان را داشته‌ایم؛ به‌خصوص اگر خیلی اهل درس خواندن نبوده نباشیم و مجبور شویم درس‌های تلنبار شده‌مان را شب امتحان، برای یک بار هم شده، مرور کنیم. این روزها که امتحانات پایان ترم دانشگاه‌ها شروع شده است، جالب است بدانید که قرص ریتالین، به «قرص شب امتحان» معروف شده است. این قرص در زمان امتحانات بیش از ایام دیگر، مورد توجه برخی افراد قرار می‌گیرد. برخی از دانش آموزان و دانشجویان نیز تحت تاثیر تبلیغات کذایی این قرص، مبادرت به استفاده از آن می‌کنند؛ غافل از آن که تبلیغاتی همچون افزایش تمرکز و تقویت حافظه، ذهن آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و تاثیرات سوئی برای مصرف‌کنندگان دارد.

 مصرف ریتالین، به نوعی ارتباط مستقیمی با مناسبت‌های موضوعی، مانند فصل امتحانات و کنکور دارد و در چنین اوقاتی، تا ۵۰ درصد مصرف این دارو افزایش می‌یابد. برخی آمارهای تایید نشده می‌گوید که از هر ۱۰ دانشجو، شش نفر سابقه مصرف ریتالین دارند. این آمار، با توجه به تاثیرات وابسته کننده این دارو، خطرناک است. داروی ریتالین باید فقط با تشخیص پزشک متخصص مصرف شود و فروش این داروها بدون نسخه پزشک، مجاز نیست. ولی شاهد این معضل هستیم که در برخی از داروخانه‌ها این دارو به‌عنوان داروی آزاد، با قیمت بالاتری به فروش می‌رسد.

عدم شناخت و ناآگاهی در استفاده از مواد مخدر

یکی از معضلاتی که نوجوانان کشور امروز درگیر آن هستند، استفاده از مواد مخدر برای دریافت انرژی مضاعف است. این در حالی است که نوجوانان و جوانان به دلیل ناآگاهی و عدم شناخت از این مخدرها، اقدام به استفاده آنها می‌کنند؛ بی آن که بدانند چه عوارضی در پی خواهد داشت و چگونه سلامت جسمی و روحی آنها را به مخاطره خواهد انداخت. افزایش تعداد کودکان معتاد در جامعه ما در حالی رخ می‌دهد که آمار درستی از آن در دست نیست، و متاسفانه مسئولان أمور نیز مشکلات را نادیده می‌گیرند و فضا و امکانات ضروری را برای سالم‌سازی این کودکان، اختصاص نمی‌دهند.

 ایرج حریرچی، جامعه‌شناس، با هشدار به افزایش نوجوانان معتاد در جامعه، اشاره می‌کند که طبق آمار مرکز پژوهش‌های مجلس، ۱۳تا ۱۷درصد نوجوانان قبل از پایان دوره متوسطه اول، تجربه استفاده نوعی از مواد مخدر را دارند.

او در گفت‌وگو با خبرگزاری برنا تاکید می‌کند که ساده‌ترین موادی که در دسترس این نوجوانان قرار دارد، ریتالین(Ritalin) است و مهم‌ترین علت برای مصرف آن، بیدار ماندن در شب امتحان است. ریتالین یکی از رایج‌ترین محرک‌های روانی است که جهت افزایش یا حفظ هوشیاری، درمان نارکولپسی، مقابله با خستگی مفرط، درمان افسردگی و چاقی، و نیز برای بهبود تمرکز تجویز می‌شود. این ماده که از جمله مواد مخدر نیروزا است، به‌علت نا‌آگاهی جوانان و نوجوانان نسبت به عواقب آن و سودجویی فروشندگان، امروزه توسط بسیاری از نوجوانان مورد سوء مصرف قرار می‌گیرد.

 این جامعه‌شناس، با اشاره به آن که حتی نوجوان معتاد و خانواده او زیر بار این حرف که او معتاد است نمی‌روند، بیان داشت که با این وجود، یک جریان هولناک در حال وقوع است، و آن هم آموزش ساختن مواد مخدر در بین دانش آموزان است. برای مثال، با قرص کدئین مواد مخدر می‌سازند، و البته شبکه‌های مجازی نیز در چنین «آموزش»هایی بی‌تأثیر نیست. مواد مخدری که نوجوانان مصرف می‌کنند، عموما صنعتی است و گونه‌ای سرخوشی به آن‌ها می‌دهد، و به همین دلیل مورد استقبال آنان قرار می‌گیرد. خانواده‌ها باید توجه کنند که مواد مخدر صنعتی، خمودی و چرت نمی‌آورد، بلکه ایجاد سرخوشی می‌کند و انرژی فرد را موقتا افزایش می‌دهد. به همین دلیل، باید توجه بیشتری به حرکات و رفتار نوجوان داشت و بیشتر به او توجه کرد.

ریتالین چیست و چه عواقبی دارد؟

ریتالین یک محرک از خانواده آمفتامین‌ها است که باعث ترشح دوپامین و نهایتا سرخوشی بدون دلیل می‌شود و ظاهراً مغز فرد مصرف کننده، گزارشی مبنی بر خستگی بدن و نیاز به خواب را درک و دریافت نمی‌کند، و با وجود کمبود خواب، فرد می‌تواند تا مدتی دچار مشکل نشود. اما این بی‌نیازی به استراحت، کاذب است و همین کمبود استراحت، منجر به پرخاشگری در فرد می‌شود. اگر ریتالین مطابق دستور پزشک مصرف شود، برای افزایش تمرکز و کاهش خواب‌آلودگی مفید است، اما تاثیری در کاهش اضطراب ندارد، و حتی ممکن است اضطراب‌زا نیز باشد. عوارض کلی مصرف آن علاوه بر اعتیادآور بودن، ایجاد گونه‌ای روان‌پریشی است. ترکیبات این دارو اشتراکاتی با داروهای محرکی چون کوکایین، حشیش و اکستازی دارد. بنابراین، مصرف نادرست و خودسرانه آن می‌تواند فرد را مستعد اعتیاد به محرک‌های خطرناک کند. گذشته از نوجوانان و جوانان، بسیاری از زنان و دختران نیز در اثر تبلیغات سالن‌ها و باشگاه‌های ورزشی، این قرص را به عنوان یک «داروی لاغری» مصرف می‌کنند.

مصرف این دارو برای افراد دارای اضطراب زیاد، فشار عصبی، عصبانیت همراه با بی‌قراری، حساسیت مفرط نسبت به دارو، فشار خون بالا، گلوکوم، افسردگی‌های قابل درمان با داروهای ضد افسردگی رایج، تیک‌های حرکتی و کودکان زیر ۶سال، منع می‌شود.

نظر متخصصان درباره عوارض ریتالین  

خیرالله غلامی، استاد دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره مصرف ریتالین و تاثیرات سوء آن متعقد است که این دارو از دسته آمفتامین‌ها است و تحریک کننده سیستم عصبی محسوب می‌شود. به گفته وی، این دارو برای برخی از بیماری‌ها کاربرد دارد، اما مصرف خودسرانه آن به کاهش کارآیی سیستم مغز و اعصاب مرکزی منجر می‌شود. 

او هشدار می‌دهد که دانشجویانی که فکر می‌کنند در شب امتحان باید درس بخوانند، باید بدانند که همان‌طور که خواندن لازم است، خوابیدن هم ضروری است. زیرا زمانی که مغز وارد «فاز» پردازش اطلاعات می‌شود، در صورتی که مغز استراحت کند، این پردازش اطلاعات به نحو مطلوبی صورت می‌گیرد. اما در صورتی که استراحت در کار نباشد، مغز نمی‌تواند آن اطلاعات را پردازش کند؛ در نتیجه، بیدار ماندن طولانی نمی‌تواند کمک زیادی به یادگیری در شب امتحان کند. 

این استاد دانشگاه تاکید دارد که داروی ریتالین از سوی پزشک برای کودکان بیش فعال تجویز می‌شود و خواب را کم می‌کند، اما استفاده افراد بالغ از آن به منظور افزایش یادگیری و بیشتر بیدار ماندن، دارای عوارضی خواهد بود که شناخته شده‌ترین آن‌ها، پرخاشگری و ایجاد اختلال در سیستم اعصاب مرکزی است.

اعتیاد، بحرانی است که همه جوامع بشری را درگیر خود کرده  است و مقابله با این بحران می‌بایست در اولویت برنامه‌ریزی همه مسئولان باشد. مهم‌ترین راهکار برای برداشتن گام‌هایی مؤثر در این حوزه و سوق دادن جامعه به سمت رشد و شکوفایی، آگاه‌سازی جامعه است. گذشته از نیاز به از میان بردن زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تا زمانی که نتوانیم در حوزه آگاه‌سازی عوارض و تبعات ناشی از مصرف مواد مخدر اقدامات مؤثری انجام دهیم، جامعه از آسیب‌های این بحران در امان نخواهد بود.