عادل الجبیر، وزیر دولت در امور خارجه عربستان سعودی، روز گذشته (پنجشنبه) در مصاحبه با نشریه لیبراسیون فرانسه گفت، با تهران مذاکره نمی‌کنیم. او در توضیح این موضع‌گیری تاکید کرد، آنهایی که در ایران از مذاکره سخن می‌گویند، اختیاری ندارند و قدرت در دست سپاه است که نمی‌خواهد مذاکره کند. عادل‌الجبیر راهکاری نیز ارایه داد و آن ادامه فشار حداکثری بر ایران است.

آنچه عادل الجبیر می‌گوید و پیش‌تر هم در مورد بی اختیار بودن مقامات دولت ایران از سوی واشینگتن مطرح شده بود، در واقع بازتابی از اظهارات مقامات تهران و اقدامات جمهوری اسلامی در سطح منطقه است.

عادل‌الجبیر در گفتگو با این نشریه فرانسوی به سه نکته در رابطه با ایران اشاره می‌کند: بی‌اختیار بودن مقامات دولت، اختیارات سپاه و تهدید‌های ناشی از جمهوری اسلامی که به طور مستقیم امنیت عربستان سعودی را نشانه گرفته است.

دولت بی‌اختیار

محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران سال‌ها قبل، پیش از اینکه عادل‌الجبیر به سمت وزیر دولت در امور خارجه عربستان سعودی برسد، به ریاض پیام داده بود که قدرتی ندارد.

ظریف در مردادماه در جمع ایرانیان مقیم سوئد در مورد رابطه با عربستان سعودی - که پس از انفجار دو نفتکش این کشور در بندر فجیره بسیار پرتنش بود- گفت:«وقتی که وزیر شدم به سعودالفیصل (وزیر امور خارجه اسبق عربستان) پیام فرستادم که اگر گمان می‌کنید من ماله‌کش اعظم (عبارتی که وزارت امور خارجه آمریکا پس از اعلام تحریم ظریف از آن استفاده کرده بود) هستم، سردار سلیمانی با شما صحبت کند».

ظریف در این پیام که به گفته او در زمان آغاز به کار دولت روحانی برای ریاض ارسال شده به طور روشن به سعودی‌ها اعلام می‌کند که در امور منطقه و به ویژه رابطه با عربستان، اختیاری ندارد و خود را پشت فرمانده سپاه قدس پنهان می‌کند.

این پیام مبنای سیاست خارجی دولت حسن روحانی در قبال عربستان سعودی است و گمانه‌زنی‌هایی که در مورد نقش میانجی‌ها و نامه‌نگاری بین دو پایتخت مطرح می‌شود، در حاشیه آن قرار می‌گیرد.

ادغان به بی‌اختیاری یا قدرت مانور محدود دولت البته تنها مربوط به ظریف نیست. رئیس‌جمهور ایران نیز بارها از دست‌های پشت‌پرده‌ای گفته که اجازه نمی‌دهند دولت کار خود را پیش ببرد. روحانی به عنوان مسئول قوه مجریه کشور، روز گذشته گفت:«فردا روزی خواهم گفت که چه کسی کشور را تعطیل کرده است». تاکید علنی بر بی‌اختیاری رئیس‌جمهور و کابینه‌اش در ساختار جمهوری اسلامی حتی تا جایی پیش رفته که محمد خاتمی در پایان دوره هشت‌ساله ریاست‌جمهوری‌اش اعلام کرد، تنها یک «تدارکاتچی» بوده است.

تشویق سپاه به پیشروی فراتر از مرزها

در مقابل این دولت‌های تدارکاتچی، سپاه پاسداران و شاخه برون مرزی آن به فرماندهی قاسم سلیمانی روز به روز قدرت و اختیارات بیشتری به دست می‌آورد.

آیت‌الله علی خامنه‌ای در دیدار ماه گذشته خود با فرماندهان سپاه از آنها خواست به آنچه دارند، ‌کفایت نکنند. رهبر جمهوری اسلامی به آنها گفت:«نباید به منطقه خود قناعت کنیم و به تهدید‌های پشت مرزها کاری نداشته باشیم».

آیت‌الله خامنه‌ای همچنین از عملکرد سپاه ابراز رضایت کرد. عملکردی که به طور مشخص در  شش ماه گذشته در افزایش تنش‌ها در منطقه خلیج فارس موثر بوده است.

در اردیبهشت و خردادماه سال جاری، چهار نفتکش در بندر فجیره و دو نفتکش در ۳۰ کیلومتری جاسک در جنوب ایران منفجر شدند. در شهریورماه نیز حمله‌های پهپادی و موشکی تاسیسات نفتی عربستان را به طور گسترده‌ای هدف قرار دارد. آمریکا و عربستان، سپاه و گروه‌های نیابتی تحت حمایت آن را مسئول این حمله‌ها عنوان کردند. اتهامی که تهران آن را رد می‌کند.

اما سرنگونی پهپاد گلوبال‌هاوک آمریکایی بر فراز تنگه هرمز و توقیف نفتکش‌ها در تابستان گذشته، اقداماتی است که سپاه به طور رسمی مسئولیت انجام آن را پذیرفته است.

از سوی دیگر فرماندهان سپاه بارها تهدید بستن تنگه هرمز را مطرح کرده و تاکید دارند در صورتی که نفت ایران صادر نشود، نفت دیگر کشورهای منطقه نیز صادر نخواهد شد.

عربستان به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت در جهان بخش عمده‌ای از صادرات نفتی خود را از طریق تنگه هرمز انجام می‌دهد و تهدید به ناامن کردن منطقه، در واقع تهدید منافع این کشور به شمار می‌رود.

مانور اربعین یا صلح هرمز؟

حسن روحانی در سفر اوایل مهرماه خود به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل از طرح صلح هرمز با مشارکت کشورهای منطقه برای تامین امنیت خلیج فارس سخن گفت. او این طرح را در شرایطی ارایه کرد که دو هفته از حمله‌های گسترده به زیرساخت نفتی عربستان با سلاح‌های ساخت ایران می‌گذشت و عربستان سعودی نیز به ائتلاف امنیت دریانوردی در خلیج فارس به رهبری ایالات‌متحده محلق شده بود.

اما در همان روزهایی که روحانی در نیویورک سرگرم تبلیغ برای «صلح هرمز» بود، برنامه‌ریزی‌ها در تهران به منظور برگزاری هر چه گسترده‌تر و پرتعداد‌تر مراسم اربعین در عراق در جریان بود. مراسمی مذهبی که از نظر جمهوری اسلامی صحنه‌ای برای قدرت‌نمایی شیعیان در برابر سنی‌ها (از جمله عربستان) است و در سال‌های اخیر به شدت مورد تاکید رهبر جمهوری اسلامی قرار داشته و با سرمایه‌گذاری‌ هنگفت و منابع انسانی وسیع برگزار می‌شود.

آیت‌الله خامنه‌ای مراسم اربعین را وسیله گویایی برای تحقق تمدن نوین اسلامی توصیف کرده که قرار است به ظهور امام داوزدهم شیعیان منجر شود.

در چنین فضایی و در شرایطی که وزارت امور خارجه ایران از سال‌ها قبل به ریاض پیام داده که مسئول اصلی امور منطقه‌ای قاسم سلیمانی است، عدم استقبال عربستان و دیگر کشورهای منطقه از طرح صلح هرمز و ابراز تمایل دولت روحانی به مذاکره با ریاض، چندان غافلگیرکننده به نظر نمی‌رسد. هرچند که همچنان راه حل بخشی از مشکلات منطقه‌ای در بهبود روابط ایران و عربستان سعودی، به عنوان دو رقیب قدرتمند است.