افغانستان کشوری است بحران‌زده و نیمه‌ویران که در حال حاضر، افراطی‌ترین گروه نظامی جهان بر آن حکومت می‌کند. رویکرد سیاسی‌ـ‌اجتماعی این گروه را می‌توان تنها با خمرهای سرخ کامبوج مقایسه کرد که بین سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۹ در کامبوج به قدرت رسیدند و در زمان قدرتشان، نزدیک به دو میلیون کامبوجی قربانی سیاست‌های آنان شدند.

با این حال، این کشور بحران‌زده در مناسبات منطقه‌ای و جهانی، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. افغانستان در منطقه ترانزیتی مهمی قرار دارد که جنوب آسیا را به کشورهای نفت‌خیز آسیای میانه وصل می‌کند، جایی که انرژی مورد نیاز کشورهای جنوب آسیا از جمله پاکستان و هند از آن تامین می‌شود. آسیای میانه همچنین بازارهای پرتقاضایی دارد که هنوز از کالاهای کشورهای جنوب آسیا اشباع نشده است.

مدیریت ترانزیت منطقه‌ای به هر کشور قدرت فراوانی در منطقه می‌بخشد. به همین دلیل، کشورهای قدرتمندی چون چین و روسیه، با دقت فراوان بر تعاملات این منطقه رصد دارند و می‌خواهند نفوذ کافی بر وضعیت اقتصادی، سیاسی و ژئوپلتیک منطقه داشته باشند.

از سوی دیگر، افغانستان در سال‌های اخیر، کانون گروه‌های تندرو مذهبی منطقه بوده است که از این کشور به‌عنوان پایگاه و پناهگاه خوبی برای نفوذ به کشورهای آسیای میانه که ظرفیت رشد افراط‌گرایی دارند، استفاده کرده‌اند. از این لحاظ نیز نفوذ و حضور در افغانستان برای کشورهایی چون چین و روسیه، که بخشی از منافعشان در معرض تهدید تروریسم جهادی‌ قرار دارد، بسیار مهم و حیاتی است.

سفر مقام‌های عالی‌رتبه چین و روسیه به افغانستان در یک روز و ملاقاتشان با مقام‌های عالی‌رتبه طالبان، این تصویر را شفاف‌تر می‌کند. چین سال‌ها است که به معادن دست‌نخورده افغانستان چشم دوخته است. این کشور برای رشد اقتصادی‌اش به مواد خام زیادی نیازمند است. فقط معادن لیتیوم افغانستان که در صنعت حمل‌و‌نقل و فناوری هسته‌ای کاربرد دارد و ارزش آن حدود ۳ تریلیون دلار برآورد شده، کافی است تا افغانستان را برای چین به بهشتی از معادن تبدیل کند.

چین از میانه دهه اول قرن ۲۱، کار روی معدن مس عینک افغانستان را که دومین معدن بزرگ مس جهان است، آغاز کرد. پس از آن، برنامه استخراج نفت از شمال افغانستان را نیز در دست گرفت. اما هر دو پروژه به دلایل فنی و نبود امنیت ک متوقف شدند. حالا، چین در تلاش است که با توجه به حاکمیت بلامنازع طالبان بر سراسر افغانستان، دوباره کار روی معادن مس و نفت و در کنار آن لیتیوم این کشور را از سر بگیرد.

از سوی دیگر، چین همواره نگران شورش اویغورهای سین‌کیانگ است. با توجه به برخورد سرکوبگرانه چین در قبال این اقلیت مسلمان، اویغورها در سال‌های گذشته روانه افغانستان و در سازمان‌های افراط‌گرای مذهبی عضو شدند. چین همیشه از این بابت نگران بود. به همین دلیل، در وضعیتی که همه کشورهای جهان پس از سلطه طالبان، رابطه‌شان را با این کشور قطع کرده بودند، چین روابطش را با طالبان گسترش داد.

چین حتی مخالف اعمال تحریم‌های جهانی علیه طالبان و حکومت این گروه بود، تا حدی که بارها از آمریکا خواست ذخایر ارزی افغانستان را به طالبان بسپارد. راهکار چین در قبال افغانستان، در نبود غرب به‌خصوص آمریکا، حضور و نفوذ در عرصه سیاسی‌ـ‌اقتصادی این کشور است و چین از هر ابزاری برای تقویت نفوذش استفاده خواهد کرد.

سفر وزیر خارجه چین به افغانستان نشان‌‌دهنده این موضوع است که چین در عرصه سیاست خارجی‌اش، در حال حاضر، جایگاه خاصی برای افغانستان تحت سیطره طالبان در نظر گرفته است؛ فارغ از اینکه هم‌زمان با حضور وانگ یی در کابل، طالبان در مدارس را به روی نیمی از پیکره جامعه افغان بستند و دختران را از تحصیل محروم کردند. چین حتی بر تمامی رویکرد‌های ضد‌انسانی طالبان چشم بسته است و اگر در مورد شکل‌گیری دولت فراگیر در افغانستان هم صحبت می‌کند، بسیار محتاطانه و نرم است.

از سوی دیگر، در وانفسای جنگ اوکراین، روسیه که با تحریم‌های کمرشکن غرب رو‌به‌رو است، در پی پیدا کردن متحدان جدید است. روس‌ها قبل از سلطه طالبان بر افغانستان، روابط نزدیکی با این گروه ایجاد کرده بودند؛ حتی گفته می‌شد به طالبان کمک‌های تسلیحاتی نیز کرده بودند. روسیه میزبان چندین نشست مهم برای حل بحران افغانستان نیز بود. پس از سلطه طالبان، روسیه هم مانند چین در قبال رویکرد انحصارطلبانه طالبان در مقابل سایر اقوام این کشور موضع اغماض‌گرانه در پیش گرفت.

تاکید روسیه بر تشکیل دولت فراگیر بیشتر به‌دلیل نگرانی از بی‌ثباتی افغانستان و ایجاد فرصت برای گروه‌های افراطی مانند داعش و القاعده است. این دو گروه برای نفوذ به کشورهای آسیای میانه، که روسیه به نحوی آن‌ها را خط مقدم خود می‌داند، به پایگاه‌های آموزش تروریست در افغانستان نیاز دارند. همین حالا هم به‌رغم ادعا‌های طالبان، این گروه‌ها در افغانستان مشغول سربازگیری‌اند.

روسیه همچنین به‌دلیل فشار تحریم‌های غرب، با چالش‌های اقتصادی شدیدی رو‌به‌رو شده است. به همین دلیل، حتی کشوری فقیری چون افغانستان هم برای روسیه عاری از سود اقتصادی نیست. روسیه به‌تازگی صدور گاز به افغانستان را از سر گرفته است. حضور نماینده ویژه روسیه با هیئتی شامل نمایندگان وزارت‌های دفاع، کشور، صنعت، تجارت و انرژی روسیه نشان می‌دهد که این کشور می‌خواهد در عرصه‌های گوناگون با طالبان وارد معامله شود.

روسیه و چین در نبود آمریکا در منطقه، در تلاش برای کنترل منطقه‌اند. هم چین و هم روسیه از آمریکا و غرب تا حد زیادی فاصله گرفته‌اند. با اینکه طالبان در تلاش‌اند با غرب و ایالات متحده آمریکا رابطه برقرار کنند، رابطه با کشورهای قدرتمند منطقه هم برای این گروه خالی از سود و فایده نیست.