نمایشگاه جهانی دبی ۲۰۲۰ پس از تاخیری که ناشی از همه‌گیری کرونا بود، بالاخره در اکتبر سال گذشته برگزار شد. میلیون‌ها نفر از سراسر جهان از این نمایشگاه که شامل غرفه‌های ۱۹۱ کشور بود، بازدید کردند. رویدادی که خود از نشانه‌های جان گرفتن دوباره سفر و گردشگری بعد از همه‌گیری است. دبی ۲۰۲۰ رویدادی تاریخی برای منطقه ما است: برای اولین بار است که یک «نمایشگاه جهانی» که از سال ۱۸۵۱ تاکنون برگزار شده به خاورمیانه می‌آید؛ البته نمایشگاه‌های موضوعی کوچکتر دو بار در دهه ۱۹۵۰ در اسرائیل برگزار شدند، اما برگزاری یک نمایشگاه بزرگ جهانی در خاورمیانه سابقه نداشت. این رویداد در زمانی صورت می‌گیرد که تحولات سال‌های اخیر باعث شد امکان حضور غرفه‌های تمام کشورهای اصلی خاورمیانه از اسرائیل تا فلسطین و از ایران تا سوریه در دبی وجود داشته باشد.
نویسندگان «ایندیپندنت فارسی» در آخرین روزهای برگزاری نمایشگاه دبی ۲۰۲۰ از آن بازدید کردند تا پوششی جامع از آن ارائه دهند. من هم که بخشی از این تلاش بودم در چهار مقاله به چهار غرفه از کشورهای خاورمیانه پرداخته‌ام؛ عربستان سعودی، امارات متحده عربی، فلسطین و اسرائیل.
در یکی از خیابان‌های اصلی نمایشگاه، سازه عظیمی از شیشه و فلز به چشم می‌خورد؛ انگار ترکیبی از کعبه و مثلث معروف موزه لوور پاریس است؛ عظمتش به اولی و وارونه بودنش به دومی شبیه است. تصویر صف بلند مردمی که به‌سوی در ورودی آن می‌روند در آینه‌های این سازه بزرگ نمایان می‌شود و آدم ناخودآگاه سرش را بالا می‌برد تا خودش را پیدا کند. در دو سوی سازه، شعارهایی به انگلیسی و عربی با خط سبز نئونی به نمایش درمی‌آیند: «به عربستان سعودی خوش آمدید. این داستان ما است. در کنار هم برای آینده‌ای بهتر. رویاهای امروز، آینده فردا هستند.»
این غرفه عربستان سعودی است، سومین کشور بزرگ قاره آسیا بعد از چین و هند که در سال‌های اخیر تحولاتی بسیار پرشتاب از سر گذرانده است و می‌خواهد به‌سرعت وارد «آینده» شود. البته اگر تنها بر دهه اخیر تمرکز کنیم این تحولات بسیار چشمگیرند؛ اما در دورنمایی وسیع‌تر می‌توانیم آن‌ها را بخشی از تحولات وسیعی که به لطف فناوری مدرن و ثروت نفت در طول چند دهه اخیر در جزیره‌العرب و دولت‌های مستقر در آن به وجود آمده است، بدانیم.
به محض نزدیک شدن به در ورودی غرفه به فواره‌ای برمی‌خوریم که در گرمای کویری دبی برای بازدیدکنندگان دلچسب است. وقتی وارد غرفه می‌شویم فضا ناگهان عوض می‌شود؛ با پله‌های برقی بالا و پایین می‌رویم و زیر نوری کم‌سو جلوه‌های مختلفی از سرزمین پهناور عربستان سعودی را می‌بینیم: برخی به‌صورت ویدیویی پخش می‌شوند (چنان‌که در خیلی از غرفه‌ها مرسوم است) و برخی با ماکت‌هایی (پیش سازه) در اندازه‌های بزرگ به نمایش در‌آمده‌اند.
برخی تصاویری که می‌بینیم آشنا و حتی کلیشه‌ای‌اند: مثلا رقص با شمشیر مردانی در لباس سنتی این شبه‌جزیره، اما بسیاری از تصاویر شاید برای آن‌ها که با عربستان سعودی آشنا نیستند غافلگیرکننده باشند: مثلا نقاشی‌های روی صخره و دیوارهای غار در منطقه حائل که دست کمی از مهم‌ترین همتاهای خود در جهان ندارند و در فهرست اماکن جهانی یونسکو قرار گرفته‌اند. قدمت این تصاویر به هشت هزار سال پیش بازمی‌گردد و شروع شدن غرفه با آن‌ها یادآور قدمت دیرین فرهنگ در کشوری است که دولتش ۱۰۰ سال هم سابقه ندارد، اما میراث‌دار تمدن‌های دیرین جزیره‌العرب است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
برای من چشمگیرترین سازه این بخش ماکتی از قلعه نجران واقع در جنوب غربی عربستان سعودی و مرز این کشور با یمن بود. شهر نجران در سال‌های اخیر رشد جمعیتی زیادی داشته است و با این‌که جمعیتش در سال ۱۹۷۴ به ۵۰ هزار نفر هم نمی‌رسید، اما در سال ۲۰۱۷ از نیم میلیون نفر گذشت. اما نکته جالب تاریخ دیرین آن است؛ همان‌جا که روزی قبایل یمانی به پرده‌دوزی و نساجی معروف بودند و قرن‌ها قبل از اسلام ردای کعبه را می‌دوختند. بسیاری از این پرده‌دوزان این شهر مهم «جاده عود» یا «راه کندر» (که پیش‌تر از آن نوشته‌ام) یهودی بودند؛ در سنت یهودیان یمانی، (که امروز بیشترشان در اسرائیل زندگی می‌کنند) یهودیان نجران جایگاه خاصی دارند و بازمانده «۱۰ قبیله گمشده» معروف یهود دانسته می‌شوند که در پی حمله آشوریان در قرن هشتم قبل از میلاد در جهان آواره شده‌اند. سازه زیبای «قلعه نجران» یادآور دیدنی‌های بی‌شمار کشوری است که درهایش را به روی گردشگران باز کرده است.
پس از گذر از پله‌های برقی به فضای بازی می‌رسیم که در آن یک صفحه پانورامای بزرگ فیلم‌هایی از عربستان سعودی پخش می‌کند: از صحراها و تجهیزات نفتی مشهور تا صخره‌ها و مناطق سرسبزی که شاید برای بیشتر مخاطبان ناآشنا باشد. سپس العلا و «تالار مرایای» را می‌بینیم که بخشی از تلاش این کشور برای تبدیل‌شدن به قطب سرگرمی در منطقه است. اولین قدم در اعتلای این شهر به چنین جایگاهی پروازهای مستقیم از دبی و پاریس به العلا است و جایگاه ویژه آن در غرفه هم جای تعجب ندارد. مشهورترین جلوه جهانی عربستان سعودی هم در همین ویدیو به نمایش درمی‌آید؛ مناسک پرشکوه حج، رسم سالانه مسلمانان جهان و بلافاصله پس از تصویر حج که با صدای اذان همراه است به فانوسی دریایی و درخشش دریای سرخ می‌رسیم و سپس بازارهایی که تمام حجاج وقتی از راه جده به مکه و مدینه می‌روند، تجربه دیدنش را دارند.
تا اینجای نمایشگاه اگر از نظر فرمی شبیه غرفه‌های کشورهای دیگر باشد، اما بخش نهایی است که باعث می‌شود غرفه عربستان سعودی ویژه به نظر برسد: گوی بزرگی را می‌بینیم که انگار از دل نمایشگاه‌های هنری بیرون آمده است و مدام رنگ و شکل عوض می‌کند. البته اگر خوب نگاه کنی همان نقاشی‌های روی غارهای منطقه حائل هم در آن دیده می‌شود. این گوی درواقع نماد آینده است؛ همان آینده‌ای که در صفحه ویدیویی بخش قبل با گرافیک‌هایی از شهر نئوم وعده‌اش را شنیده بودیم: شهری که عربستان سعودی در استان تبوک می‌سازد و قرار است اولین «شهر هوشمند» این کشور باشد.
گرافیک‌های نئوم (که با مونوریل‌ها و باغ‌های معلقش شبیه به فیلم‌های علمی تخیلی است) و گوی تغییر شکل‌دهنده دو نوع نگاه نسبت به آینده عربستان سعودی و عزم بلند این کشور را نشان می‌دهند؛ یکی بر نقش پیشرفت در فناوری و دیگری بر نقش مهم تخیل و تصور در آینده‌نگری تاکید می‌کند. «اینجا آینده را می‌نویسیم. هدف ما آسمان است.» یکی از شعارهایی است که بیرون غرفه نوشته شده است.
مدتی پس از خروج از غرفه با یکی از شهروندان این کشور، تاجری میانسال به نام محمد که برای تعطیلات به دبی آمده بود، هم‌کلام شدم و پرسیدم نظرش راجع به غرفه کشورش چه بود. گفت: «به آن افتخار می‌کنم. این آینده ما است.»
عربستان سعودی در بسیاری شاخص‌ها (به‌خصوص در زمینه توسعه سیاسی و اجتماعی) راهی طولانی پیش رو دارد؛ اما شکی نیست که رویاهایی بزرگ در سر دارد.
