حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در آذرماه سال1392، در سخنرانی در سازمان مدیریت و برنامه گفت:« اگر تفنگ، پول، قدرت، روزنامه، سایت و تبلیغات یک جا جمع شود، ابوذر و سلمان هم فاسد می شود». روحانی نامی از این نهاد قدرتمند نبرد، اما کمتر تردیدی وجود داشت که اشاره او به سپاه است که پیشتر محمود احمدی نژاد، همتای سابق اش، لقب برادران قاچاقچی را به آن داده بود. اکنون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان های تروریستی آمریکا جای گرفته و منتقدان دیروز و حامیان وفاداراش را بر آن داشته یونیفورم پوش شعار «من هم یک سپاهی هستم» سر دهند.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا روز دوشنبه 19 فروردین، به اتهام نقش فعال سپاه در تامین مالی و اشاعه ترویسم آن را یک گروه ترویستی خواند و اعلام کرد جزئیات این طرح را در روزهای آینده اعلام می کند. این نخستین باری است که دولت آمریکا  شاخه نظامی یک حکومت را در فهرست سازمان های تروریستی قرار می دهد. گزارش ها حاکی از آن است که موضوع تروریست معرفی کردن سپاه، دست کم از زمان جورج بوش، رئیس جمهور اسبق آمریکا مطرح بوده، اما در هر بازه زمانی بنا بر دلایل مختلف از جمله پیامدهای این اقدام برای امنیت نیروهای آمریکایی در منطقه، به تعویق افتاده است. ترامپ که سال گذشته به طور یکجانبه از توافق هسته ای با ایران خارج شد، وعده داده بود از هیچ اقدامی برای اعمال فشار حداکثری بر تهران، فروگذار نمی کند و به همین منظور به رغم برخی مخالفت ها در سیا و پنتاگون، بخشی ازحکومت ایران را هدف گرفت که در سیاست، اقتصاد و همچنین سیاست های نظامی داخلی و خارجی نقش بسیار پررنگی دارد.

پاسداری که امپراطور شد

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در فاصله کوتاهی پس از انقلاب 57 به منظور پاسدارای از انقلاب و ایجاد نظم بنیانگذاری شد، امروز یک امپراطوری بزرگ است که برآوردها از سهم 40 تا 50 درصدی آن در اقتصاد ایران حکایت دارد. می توان گفت که تقریبا هیچ بخشی از اقتصاد ایران نیست که سپاه به طور مستقیم یا غیر مستقیم در آن سهم نداشته باشد. از انرژی و صنایع نظامی و دفاعی گرفته تا معدن ، ساخت و ساز ، کشاورزی، ترابری، کشتیرانی و حتی بانکداری، بوس، غذا و دارو می توان رد پای سپاه را دنبال کرد.  قرارگاه خاتم زیر نظر سپاه، بزرگترین شرکت پیمانکاری ایران به شمار می رود که هزاران شرکت و صدها هزار پرسنل با آن در ارتباط هستند. نیروی قدس به عنوان شاخه برون مرزی سپاه نیز منابع مالی هنگفتی در اختیار دارد. از آنجایی که بخش بزرگی از فعالیت سپاه به اصطلاح در اقتصاد سایه یا غیر رسمی انجام می شود، برآورد رقم دقیق پرسنل و درآمد اقتصادی آن دشوار است، اما برخی گزارش از درآمد 20 میلیارد دلاری سپاه در سال خبر می دهد.

اقتصاد داخلی و تجارت بین المللی

باتوجه به فعالیت گسترده سپاه در بخش های مختلف اقتصاد، تحریم ها و برچسب تروریسیتی بر پیشانی این نهاد چند لایه، می تواند پیامدهای اقتصادی قابل توجهی به همراه داشته باشد. واکنش نرخ ارز و سکه در روز دوشنبه ، تلاطم در بازارهای داخلی و پریشانی افکار عمومی که از بروز درگیری نگران است، بخش کوتاه مدت این پیامدهاست. پیامدهای میان مدت و بلند مدت تر به واکنش بازارهای بین المللی و شرکای ایران باز می گردد. اینکه جامعه بین المللی از این پس چه چارچوبی برای روابط تجاری خود با ایران در نظر می گیرد و همچنین اینکه تهران چه اقداماتی در مواردی مانند اف ای تی اف(کارگروه اقدام ویژه علیه پولشویی و تامین مالی تروریسم) انجام می دهد، به طور مستقیم و عمیق تر اقتصاد ایران را برای آینده ای دراز مدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.

البته آسیایی ها و به خصوص شرکت های اروپایی پیش از این نیز نسبت به برقراری روابط تجاری با ایران تردید داشتند. ایتالیا و حتی یونان باوجود بهره مندی از قانون معافیت از تحریم های ایران، ماه هاست از ایران نفت نخریده اند. هند و ژاپن درخواست جدیدی برای سفارش واردات نفت از ایران ثبت نکرده و منتظر قوانین جدید معافیت از تحریم ها هستند. باوجود ثبت کانال مالی ویژه اتحادیه اروپا با ایران «اینستکس»، نیز هیچ یک از بانک ها و شرکت های بزرگ بین المللی از بیم گرفتار شدن در چرخه مجازات های آمریکا با ایران وارد معامله نشده اند.

اما با ترویست اعلام شدن مجموعه سپاه، بسیاری از شرکای تجاری ایران محافظه کارتر می شوند و اروپاییان نیز احتمالا ترجیح می دهند به جای ریسک کردن و درگیری در روند طولانی ماهیت سنجی شرکت های ایرانی، عطای تجارت با ایران را به لقای اش ببخشند. اینستکس نیز که ابتکار اروپاییان برای دور زدن تحریم های آمریکا بود، احتمالا از این پس بی اثر تر خواهد شد.

در این بین بازار بکر ایران که پتانسیل های متعددی برای سرمایه گذاری دارد بیش از هر بخش دیگری از نگرانی جامعه بین المللی پس از اقدام آمریکا علیه سپاه، آسیب می بیند.  بازار ایران در نبود رقبای اروپایی و آمریکایی بیش از گذشته به عرصه ای برای حضور پر تعداد شرکت های درجه چندم  و چینی تبدیل می شود. محصولات بی کیفیت و ارزان چین تولید داخلی ایران را به زیر کشیده و فرصت های شغلی را یکی پس از دیگری از بین می برد. بسته ماندن کانال های مالی،انجام نشدن سرمایه گذاری های خارجی و روی برگرداندن جامعه بین المللی از تجارت با ایران در نتیجه تحریم بزرگترین کارتل اقتصادی ایران، در شرایطی که عرصه فروش نفت-به عنوان مهمترین منبع درآمد دولت- برای ایران روز به روز تنگ تر می شود، به معنی کاهش رشد اقتصادی، افزایش رکود و تورم و بالا رفتن نرخ بیکاری و کاهش بیش از پیش ارزش ریال است. این در شرایطی است که صندوق بین المللی پول و بانک جهانی در تازه ترین گزارش خود که پیش از قرار گرفتن سپاه در فهرست تروریستی جمع آوری شده، پیش بینی بدبینانه ای از وضعیت اقتصادی ایران ارایه دادند. گزارش بانک جهانی از خاورمیانه و شمال آفریقا «منا»، حاکی از آن است که در بین تمامی کشورهای این منطقه، تنها اقتصاد ایران است که در سال جاری سقوط می کند و حتی اقتصاد یمن که سال ها درگیر جنگ داخلی بود، 2.1 درصد رشد خواهد کرد.

ائتلاف کم هزینه

دولت ترامپ قصد دارد در سالگرد خروج از توافق هسته ای تحریم های جدیدی را علیه ایران اعمال کند. محدودتر شدن فهرست معافیت از تحریم های نفتی و انتشار فهرست بلندبالایی از شرکت ها و زیرمجموعه های سپاه در این مرحله از تحریم ها دور از ذهن نیست. همچنین مایکل مک کال، نماینده جمهوریخواه ایالت تگزاس در مجلس نمایندگان آمریکا نیز طرحی در دست دارد که بودجه برنامه موشکی و مشارکت اقتصادی سپاه را از طریق کاهش بیشتر آستانه مبادلات مالی با ایران، هدف گرفته است.

برخی منتقدان بر این باورند اقدام ترامپ بیشتر جنبه سمبولیک دارد، زیرا خزانه داری آمریکا قبلا به طور گسترده اشخاص حقیقی و حقوقی مرتبط با سپاه و نیروی قدس را تحریم کرده بود. به عقیده آنها، رئیس جمهور آمریکا با این اقدام تهدیدها را برای نیروهای آمریکایی افزایش داده که تهران هم اکنون در اقدامی متقابل آنها را تروریست خوانده است. چنانچه  تروریست خطاب کردن بزرگترین کارتل اقتصادی ایران از نگاه واشینگتن، گامی دیگر در پیشبرد پروژه ایران هراسی باشد، باید گفت از این پس جامعه بین المللی دلایل بیشتری برای پرهیز از تجارت با ایران دارد و این همان هدفی است که دولت ترامپ دنبال می کند تا در نهایت ایران را پای میز مذاکره بیاورد. روابط سپاه با تار و پود اقتصاد ایران به اندازه ای در هم تنیده است که از هم گسستن آن به منظور عیان کردن بخش های غیر مرتبط با سپاه و بدون ریسک برای تجارت، نیازمند دگردیسی های سیاسی و اقتصادی است. متخصصان و کارشناسان از سال ها پیش در مورد لزوم خصوصی سازی، کوتاه کردن دست سپاه از اقتصاد و مبارزه با فساد و پولشویی هشدار می دادند اما دولت ها یا نخواستند و یا نتوانستند اقدامی در این زمینه انجام دهند.

اکنون دولت ترامپ با استفاده از همین پاشنه آشیل بدون ایجاد ائتلاف بین المللی نظیر آنچه در دوران اوباما اتفاق افتاد، عملا با هدف قرار دادن سپاه، اقتصاد ایران را در انزوای بیشتر قرار می دهد. شرایطی که یادآور دوران اوج تحریم ها در سال 2011 و ملاقات های محرمانه دیپلمات های ایرانی و همتایان آمریکایی در ویلای شخصی سلطان قابوس در عمان  است.