تابستان فصل سیر و سیاحت است و گردشگری، اما میلیون‌ها نفر از مردم ایران امسال تابستانی داغ داشتند و کم سفر. با افزایش لجام گسیخته قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مردم، خیلی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که باید قید سفرهای داخلی و خارجی را بزنند. 

اگرچه هنوز آمار رسمی سفرهای ایرانیان در تابستان امسال منتشر نشده است، اما شواهد موجود حاکی از آن است که مقوله سفر، رفته رفته از سبد هزینه‌های خانوارهای ایران حذف می‌شود. سفر خارجی این روزها برای بخش اعظم جامعه به کالایی فوق لوکس تبدیل شده است، و امکان سفر داخلی هم روز‌به‌روز محدودتر می‌شود. 

آمارهای بی‌سابقه افت فروش بلیت هواپیما در ایران، حکایت از اوج وخامت اوضاع دارد. به گفته سخنگوی سازمان هواپیمایی ایران، به دلیل گرانی‌ها فقط دو درصد مردم می‌توانند سوار هواپیما شوند. 

رضا جعفرزاده، با اشاره به افزایش نرخ بلیت هواپیما در مسیرهای داخلی، گفته است: «به شرکت‌های هواپیمایی اعلام شده به دلیل کاهش نرخ ارز، نسبت به ارزیابی و کاهش دوباره قیمت بلیت هواپیما اقدام کنند. نرخ ارز این روزها درصدی پایین آمده، بنابراین به همان نسبت بلیت هواپیما باید کاهش پیدا کند».

به گفته فعالان صنعت گردشگری، نوسانات ارزی در ایران بر همه عناصر در آن عرصه، از قیمت بلیت پروازتا نرخ تورهای مسافرتی گرفته تا مراکز اقامت، هتل‌هاو حتی دستمزد راهنماهای تور، تاثیرگذار بوده است. با افزایش نرخ دلار و سقوط ارزش ریال در ایران،‌قیمت بلیت هواپیما در آذرماه پارسال گران شد، و در تیرماه امسال نیز مردم بار دیگر شاهد افزایش قیمت بلیت‌ها بودند.

با این حال، اگرچه نرخ دلار در ایران نسبت به سال گذشته در همین مقطع، با حدود ۴۰ درصد کاهش اکنون به حدود ۱۱ هزار تومان رسیده  است، اما قیمت بلیت هواپیما، هتل، تورهای داخلی و خارجی، تکان نخورده است و همچنان بالاست. 

در این میان، مقوله تفریح و سرگرمی مردم است که شاید یکی از بزرگترین قربانیان اوضاع بد اقتصادی کشور باشد.در چنین وضعیتی، بسیاری از مردم ناگزیر گزینه سفر و گردشگری را از سبد هزینه‌های خود و خانوار خود حذف می‌کنند تا از تامین هزینه‌های کلیدی‌تر،از جمله مسکن، خورد و خوراک، و بهداشت، درنمانند. 

محرومیت از سفرهای داخلی و خارجی که به شکل بیسابقه‌ای رو به افزایش است، هم بر کیفیت زندگی مردم تاثیرگذار است و هم تبعات منفی زیادی برای صنعت گردشگری ایران دارد. بسیاری از آژانس‌های مسافرتی در ایران با رکود و کسادی دست و پنجه نرم می‌کنند. تورهای مسافرتی، به‌ویژه تورهای خارجی، به حد نصاب نمی‌رسند و یکی پس از دیگری لغو می‌شوند. پروازهای خارجی هم روی دست آژانس‌ها می‌ماند و مشتری ندارد. تمامی این موارد، زیان‌های اقتصادی هنگفتی را به گردانندگان آژانس‌های مسافرتی و بخش‌های گوناگون وابسته به صنعت گردشگری تحمیل می‌کند. موج تعطیلی زنجیره‌ای آژانس‌های مسافرتی، از سال گذشته شروع شد و در سایه نوسانات ارز ادامه یافت. در نتیجه بحران در بازار گردشگری، بیشتر آژانس‌های مسافرتی از تعداد کارکنان خود  کاسته‌اند، یا به‌کلی تعطیل شده‌اند. امیرپویان رفیعی‌شاد، رییس هیات‌ مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی، گردشگری و زیارتی استان تهران،به‌تازگی ضمن هشدار نسبت به خطر تعطیلی دفاتر خدمات مسافرتی، گفت:‌ «دفاتر خدمات مسافرتی علاوه بر کاهش ۵۰ درصدی تورهای ورودی به کشور، با چند چالش، از جمله افزایش عوارض خروج از کشور، عدم ثبات نرخ ارز و افزایش هزینه‌های حمل و نقل مواجه شده‌اند. در نهایت، همه این عوامل منجر به کاهش تعداد گردشگران شده‌است».

قیمت‌ها نجومی، هواپیماها خالی

رشد سرسام‌آور قیمت بلیت پروازهای داخلی که از تابستان پارسال در صدر خبرهای رسانه‌های ایران بود، همچنان سدی بزرگ بر سر راه گردشگران ایرانی است. نرخ پروازهای داخلی در اوایل سال ۹۷ بیش از ۱۰۰ درصد نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل، در همه مسیرها افزایش داشت. رشد قیمت‌ها البته در سال ۹۸ هم مهار نشد.

سخنگوی کمیسیون عمران مجلس، سال گذشته در همین زمینه گفته بود:‌ «به علت عدم استقبال مردم، در بسیاری از پروازهای داخلی، ۵۰ درصد ظرفیت هواپیماها  پر و تکمیل نمی‌شود».

این درحالی‌ست که در تابستان امسال، قیمت‌ها لحظه‌ای تعیین می‌شد. برای مثال، بلیت  رفت و برگشت تهران – مشهد به یک میلیون و دویست هزار تومان هم رسیده است، و بلیت یک‌طرفه تهران- مشهد بین ۲۲۹ تا ۷۵۴ هزار تومان در نوسان بوده است. بلیت رفت و برگشت تهران – آبادان تا حدود ۸۰۰ هزار تومان، وبلیت تهران – کیش،تا ۹۵۰ هزار تومان افزایش قیمت داشته است. 

امروز بلیت هواپیما برای سفر به جزیره کیش برای یک خانواده چهار نفره، بیش از چهار میلیون تومان آب می‌خورد. البته این تنها هزینه پرواز است. با احتساب هزینه‌های هتل و خورد و خوراک، مخارج سفر برای یک خانواده متوسط، سر به فلک می‌کشد.  

با کاهش تقاضا، بلیت‌ها روی دست شرکت‌های هواپیمایی و آژانس‌های مسافرتی مانده است و بیشتر پروازها در مسیرهای داخلی، با صندلی‌های خالی انجام می‌شود. حتی دستور سال گذشته حسن روحانی، رییس جمهوری ایران، برای مهار قیمت بلیت‌های داخلی، نیز کارساز نشده است.  

افزایش قیمت‌ها، صنعت گردشگری ایران را که میلیون‌ها نفر در آن اشتغال دارند، به‌شدت تهدید می‌کند. بر آن مبنا، بسیاری از کارشناسان صنعت گردشگری نسبت به کاهش سفر ایرانیان و تاثیر آن بر صنعت هتل‌داری، گردشگری، خطوط هوایی و حتی اقتصاد شهرهای ایران هشدار می‌دهند.

گذشته از تورم و صعود قیمت‌ها، بخش گردشگری ایران از گزند مستقیم و غیرمستقیم تحریم‌های شکننده نیز در امان نمانده است.در پیخروج آمریکا از برجام، غول‌های هوایی دنیا نیز یکی پس از دیگری از ایران رخت بربستند و پروازهای خود را به این کشور متوقف کردند. شرکت‌های هوایی «ایرفرانس»، «بریتیش ایرویز»، و «کِی اِل اِم»، حدود یک سال است که پروازهای خود را به ایران متوقف کرده‌اند.  اگرچه برخی از فعالان گردشگری پیش‌بینی می‌کردند که با گرانی سفرهای خارجی، بازار سفرهای داخلی داغ‌تر شود، اما در عمل چنین نشد.صندلی هواپیماها در مسیرهای داخل کشور نیز هر روز خالی‌تر شده است و هتل‌ها سوت و کور‌تر. 

سفر خارجی، کالایی فوق لوکس!

سفر به خارج از کشور چنان گران شده است که برای خیلی‌ها کم کم به رویایی دور از دسترس تبدیل می‌شود.سفر به کشورهای همسایه ایران، همچون ترکیه، ارمنستان، گرجستان و دبی، هم‌اکنون برای بسیاری به مقوله‌ای فوق لوکس تبدیل شده است، چرا که به موازات کاهش شدید قدرت خرید مردم، قیمت پروازها و تورهای خارجی بالا رفته است. آمار سفرهای خارجی ایرانیان در سال‌های اخیر سیر نزولی داشته است و در نه ماهه اول سال ۹۷ نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل، خدود ۳۰ درصد کاهش یافته است. افزایش قیمت پروازهای خارجی که عمدتا از سال ۹۷ به این سو آغاز شد، سهم بسزایی در کاهش سفرهای خارجی ایرانیان داشته است. 

به گفته لیلا اژدری، مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی و حمایت از توسعه گردشگری،در نه ماهه اول سال گذشته هشت میلیون و ۴۸۳ هزار و ۳۱۷ نفر ایرانی به خارج از کشور سفر کرده بودند. این تعداد، اکنون به پنح میلیون و ۹۰۰ هزار و ۳۸۱ نفر رسیده است. بیشترین مقصد گردشگری برای ایرانی‌ها، کشورهای ترکیه، عراق، امارات، و گرجستان بوده‌ است. 

تاثیر قیمت‌های نجومی تورها و پروازهای خارجی بر کمیت و کیفیت سفر ایرانیان

قیمت پروازهای خارجی دو تا سه برابر شده است. برای مثال، بلیت رفت و برگشت هواپیمای تهران - ازمیر به ۹ تا ۱۲ میلیون تومان رسیده است، یا تور استانبول برای دو نفر، به مدت پنج شب،‌ از ۱۳ میلیون تا ۵۰ میلیون تومان آب می‌خورد. آمار رسمی دولت ترکیه کاهشی چشمگیر در تعداد گردشگران ایرانی ورودی به این کشور را نشان می‌دهد. 

بر مبنای آن آمار، تعداد گردشگرن ایرانی در شش ماهه اول سال جاری نسبت به سال قبل ۲۷ درصد کاهش داشته است. از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی و کاهش قدرت خرید مردم، موجب افت کیفیت سفر ایرانیان نیز شده است. بعضی تنها به تورهای سه روزه اکتفا می‌کنند، و در هتل‌های معمولی و ارزان‌قیمت اقامت می‌کنند. برخی نیز به جای پرواز با هواپیما، به سفرهای زمینی رو آورده‌اند، و حتی برای رفتن به کشورهای همسایه مانند ترکیه یا دوبی، با خودروهای شخصی به شهرهای مرزی می‌روند و از آن جا از مسیرهای زمینی به کشورهای مورد نظر سفر می‌کنند. فراموش نکنیم که تورهای خارجی در ایران در سال ۹۷ هم  حدود ۴۰ درصد نسبت به سال قبل از آن کاهش داشت.

تقریبا تمامی مولفه‌های گردشگری، از هتل و مراکز اقامتی گرفته تا بلیت هواپیما و قطار و خورد و خوراک، برای ایرانیان گران‌تر از همیشه تمام می‌شود، و در نتیجه، آنان را به انتخاب گزینه‌های ارزان‌تر و با کیفیت بدتر، وادار می‌کند. 

اگر در برهمین پاشنه بچرخد، شاید میلیون‌ها نفر از عاشقان گردشگری در ایران تا مدت‌ها روی سفر را نبینند.