سوخو ۵۷، رویایی دست نیافتنی برای ترکیه؟

بازدید اردوغان از سوخو ۵۷ و شایعات پیرامون فروش سوخو ۳۵ به ترکیه

Handout / TURKISH PRESIDENCY PRESS OFFICE / AFP

در جریان بزرگترین نمایشگاه هوافضای روسیه موسوم به ماکس-۲۰۱۹، رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، از پیشرفته‌ترین جنگنده سری سوخوی ساخت روسیه، یعنی سوخو ۵۷ دیدن کرد. دیداری که به همراهی رئیس جمهور روسیه یعنی ولادیمیر پوتین صورت گرفت. این بازدید بیشتر از آن‌که پیامی نظامی داشته باشد پیامی سیاسی برای آمریکا و اعضای ناتو داشت، مبنی بر اینکه اگر ترکیه از خرید از جنگنده اف-۳۵ منع شده است، روسیه نیازهایش را به جنگنده نسل ۵ رادارگریز با سوخو ۵۷ تامین خواهد کرد. در جریان این بازدید از سوخو ۵۷، اردوغان پرسید آیا امکان خرید این جنگنده از روسیه وجود دارد که پاسخ مثبت پوتین را دریافت کرد. اما مشکلات اقتصادی و ساختار کاملا غربی نیروی هوایی و صنعت هوافضای ترکیه به‌گونه‌ای است که امکان بازسازی توان نظامی نیروی هوایی این کشور با جنگنده‌های روسی چون سوخو ۴۷ و سوخو ۳۵ حداقل تا ده سال آینده وجود نخواهد داشت و حتی پس از آن نیز اقتصاد ضعیف این کشور را ورشکسته خواهد کرد.

قدرت نمایی برای یونان

روز دوشنبه ۲۶ اوت ۲۰۱۹ (۴ شهریور ۱۳۹۸) ساعت ۱۲:۰۳ بعد ازظهر به وقت محلی، چهار بمب افکن اف-۴ئی (F-4E) با اسکورت چهار فروند جنگنده اف-۱۶سی (F-16C) این نیرو که به ترتیب از پایگاه‌های هوایی اسکی شهیر و بالیکسیر به پرواز در آمده بودند اقدام به شبیه سازی یک حمله به دو جزیره یونان در منطقه دریای اژه کردند. دقایقی بعد دو فروند اف-۱۶ سی و دو فروند میراژ ۲۰۰۰ نیروی هوایی یونان به‌ترتیب از پایگاه‌های هوایی این کشور مستقر در جزایر لیمنوس و اسکیروس به پرواز درآمده و اقدام به بیرون راندن جنگنده‌های متخاصم ترک از حریم هوایی یونان در شرق دریای اژه کردند.

اما این پایان ماجرا نبود. در آن روز در مجموع جنگنده‌های ترک ۴۰ بار حریم هوایی یونان را نقض کردند و در روز پس از آن یعنی سه شنبه ۲۷ اوت (روز گذشته) ۲۲ فروند اف-۱۶ دیگر این نیرو، به همراه یک فروند هواپیمای هشدار زودهنگام هوابرد ئی-۷ (E-7)، ۵۵ بار حریم هوایی یونان را نقض کردند. در واکنش به این اقدامات ۲۰ فروند جنگنده میراژ ۲۰۰۰ و اف-۱۶ یونانی در ۱۹ نوبت اقدام به تعقیب و درگیری هوایی با جنگنده‌های ترک کردند. اگرچه در این عملیات گلوله و یا موشکی شلیک نشد، اما در همه موارد جنگنده‌های ترک مجبور به ترک حریم هوایی یونان بر فراز مرکز و جنوب شرق دریای اژه شدند.

این اقدام خصمانه نیروی هوایی ترکیه، که در جریان سفر رئیس جمهوری ترکیه به مسکو صورت گرفت، پیامی مهم برای ایالات متحده و متحدین اروپایی و اعضای ناتو داشت. پیام این بود که نیروی هوایی ترکیه بیش از پیش آمادگی رزمی دارد و در صورت جلوگیری کشورهای ناتو از استخراج غیرقانونی نفت توسط شناورهای حفاری این کشور در آب‌های قبرس، می‌تواند با نیروی هوایی خود در مقابل یونان بایستد. اما حقیقت امر چیز دیگری است.

نیروی هوایی ترکیه ضعیف تر از گذشته

اف-۱۶ جنگنده‌های همه منظوره و ارزان، با قابلیت تعمیر و نگهداری آسان، بزرگترین تعداد جنگنده‌های نیروهای هوایی ترکیه و یونان را تشکیل می‌دهند. از میان ۲۸۲ فروند جنگنده نیروی هوایی ترکیه، ۲۳۹ فروند اف-۱۶ هستند، درحالی‌که از میان مجموعا ۲۲۸ فروند جنگنده نیروی هوایی یونان، تعداد ۱۵۵ فروند اف-۱۶ هستند. تا پیش از کودتای ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ (۲۵ تیر ۱۳۹۵) تعداد ۵۰۰ خلبان اف-۱۶ با آمادگی رزمی کامل در ۱۶ اسکادران شکاری مشغول در ۷ پایگاه شکاری مشغول به خدمت بودند. اما متعاقبا ۳۰۰ نفر از آنها، به اتهامات واهی همکاری با فتح‌الله گولن، فردی که اردوغان او را به دروغ مسئول کودتای ۱۵ ژوئیه معرفی می‌کند، بازداشت و سپس زندانی و یا اخراج شدند.

پاکسازی این تعداد انبوه از خلبانان و همچنین تعداد زیادی از نفرات فنی، منجر به انحلال ۷ اسکادران از مجموع ۱۶ اسکادران کاربر اف-۱۶ در این کشور شد. پس از آن به علت کمبود نفرات فنی، و از تابستان امسال به علت عدم تحویل برخی قطعات حساس، تعداد جنگنده‌های اف-۱۶ عملیاتی این نیرو نیز به شدت کاهش یافت. به طوری‌که تخمین زده می‌شود تنها ۱۳۰ تا ۱۴۰ فروند اف-۱۶ عملیاتی باشند. در ابتدا نیروی هوایی ترکیه با فراخواندن اجباری خلبانان بازنشسته اف-۱۶ به خدمت و همچنین درخواست از آمریکا جهت ارسال اساتید خلبان اف-۱۶ آمریکایی به ترکیه، تلاش داشت که تعداد خلبانانش را افزایش دهد که فایده‌ای نداشت.

عدم تحویل اف-۳۵ به ترکیه

با توجه به وجود روحیه ملی گرایی و سکولاریسم در میان پرسنل نیروی هوایی ترکیه و بخصوص خلبانان جنگنده دوره دیده در ایالات متحده آمریکا، اردوغان بطور کامل به این نیرو اعتماد نداشت و کابوس کودتایی دیگر و حمله‌ای دیگر از سوی این نیرو به کاخ او در آنکارا، او را مجبور کرد تا پایگاه چهارم شکاری این نیرو به نام آکینچی را در آنکارا تعطیل کرده و تقریبا تمامی پرسنل آن را زندانی و یا اخراج کند. از نظر او و سران سیاسی و امنیتی ترکیه، ارتش ترکیه بیش از آنکه به حاکمیت سرسپرده باشد به آمریکا نزدیک‌تر است و اگر کودتایی رخ دهد نیز به علت فرمان پذیری از غرب است و به همین دلیل دولت اردوغان در یک حرکت سیاسی اقدام به بهبود روابط با دولت روسیه و سپس خرید سامانه پدافندی برد بلند اس-۴۰۰ به جای پاتریوت آمریکایی کرد.

با توجه به قابلیت‌های رادار هشدار زودهنگام اس-۴۰۰، امکان کسب اطلاعات دقیق در رابطه با سطح مقطع راداری دقیق اف-۳۵ برای سازندگان روس این سامانه وجود داشته که منجر شد دولت آمریکا از تحویل نخستین گروه شش فروندی از مجموع ۳۰ فروند جنگنده نسل ۵ اف-۳۵ آ (F-35A) به ترکیه جلوگیری به عمل آورد. این اقدام به از دست رفتن چندین میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شرکت‌های دفاعی ترک، که در ساخت قطعات سازه‌ای و زود مصرف و همچنین تسلیحات اف-۳۵ نقش داشتند منجر شد و اقتصاد ترکیه را با مشکل مواجه کرد.

نه تنها پروژه خرید اف-۳۵ بلکه برنامه ساخت جنگنده بومی نسل ۵ توسط شرکت صنایع هوافضای ترکیه نیز به علت فشارهای دولت آمریکا بر کمپانی‌های انگلیسی شریک در پروژه با مشکل عمده مواجه شد. این فشارها ترکیه را مجبور کرد تا مذاکراتی را با کشورهای دیگر مبنی بر خرید جنگنده‌هایی جایگزین اف-۳۵ آغاز کند که در این میان به روسیه و چین می‌توان اشاره کرد. عدم تحویل اف-۳۵ به ترکیه از سوی ایالات متحده، این فرصت را برای روسیه به‌وجود آورد تا وابستگی ترکیه به خود را بیش از پیش افزایش داده و اقدام به پیشنهاد فروش جنگنده‌های روسی چون میگ-۳۵ و سوخو-۳۵ به ترکیه کند.

سوخو-۵۷، رویایی دست نیافتنی برای ترکیه؟

در جریان سفر رئیس جمهور ترکیه به مسکو جهت بازدید از نمایشگاه ماکس-۲۰۱۹، او اقدام به بازدید نمادین از جنگنده سوخو-۵۷، پیشرفته‌ترین جنگنده روسیه، که قرار است ستون فقرات نیروی هوایی این کشور را در سالهای دهه ۲۰۳۰ تشکیل دهد، کرد. در جریان این بازدید، بطور کاملا سیاسی و نمایشی، رئیس جمهور ترکیه از ولادیمیر پوتین امکان خرید سوخو-۵۷ را سوال کرد که با جواب مثبت او مواجه شد. حتی در صورت امکان فروش سوخو-۵۷ به ترکیه، خرید جنگنده‌ای که هنوز کارایی خود را در میدان نبرد نشان نداده است و ضعف‌ها و معایب آن برطرف نشده است، بزرگ‌ترین قمار برای ترکیه خواهد بود، قماری که می‌تواند به از دست رفتن بیش از پیش بودجه‌های دفاعی‌اش منجر شود.

حتی در صورت فروش سوخو-۵۷ به ترکیه و دخالت شرکت‌های دفاعی ترک در ساخت برخی قطعات آن، امکان تولید انبوه و تحویل و به کارگیری آن توسط نیروی هوایی ترکیه تا ده سال آینده وجود نخواهد داشت. با توجه به ساختارغربی نیروی هوایی و صنعت دفاعی این کشور، ده‌ها سال به طول خواهد کشید تا ساخت و مونتاژ قطعات و تعمیر نگهداری این جنگنده توجیه اقتصادی داشته باشد و هزینه‌ای حتی معادل با آنچه برای اف-۳۵ خرج شد را به همراه داشته باشد. امکان خرید انبوه جنگنده‌های نسل ۴.۵ چون میگ-۳۵ و سوخو-۳۵ و همچنین نسل ۵ چون سوخو-۵۷ برای ترکیه با توجه به مشکلات اقتصادی وجود نخواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود که تعدادی بسیار کم (حدود دو اسکادران) از جنگنده سوخو-۳۵ با وام دولت روسیه، آن هم در راستای کاهش روابط ترکیه با آمریکا و ناتو و همچنین افزایش وابستگی این کشور به سوریه خریداری شود.

خرید جنگنده روسی توسط ترکیه نیازمند خرید، خط تولید قطعات آن، هواپیماهای آموزشی برای آموزش خلبانانش، خرید هواپیماهای سوخت‌رسان و ده‌ها سامانه و تجهیزات دیگر می‌شود و در بهترین حالت حداقل دو دهه به طول می‌انجامد تا نیروی هوایی ترکیه به آنچه پیش از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ بود برسد.