مصطفی‌الکاظمی، نخست وزیر عراق چند روز پیش به نیروهای حشد شعبی هشدار داد که از فتوای جهاد کفایی که زمینه تأسیس حشد شعبی را فراهم کرده بود، برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های غیر ملی بهره‌برداری نکنند. هرچند حشد شعبی در مبارزه با داعش نقش داشت، اما این گروه شبه نظامی به چالشی برای امنیت و ثبات عراق تبدیل شده است. حشد شعبی با نفوذ در عمق دولت عراق و ارتباط آن با پروژه‌های منطقه‌ای، منافع عراق را عملا در معرض خطر بی‌ثباتی منطقه قرار داده است.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که حشد شعبی که با فتوای آیت‌الله سیستانی تشکیل شده بود، چگونه سرانجام به عنوان بازوی ایران در عمق کشور عراق تبدیل شد؟

در واقع، ایران از سقوط عراق به دست ایالات متحده در سال ۲۰۰۳، بهره‌برداری بسیاری کرد و در صدد ایجاد چنان نظامی در عراق شد که کنترل آن را در دست داشته باشد. به همین منظور، تهران استراتژی چند بعدی را برای استفاده از ابزارهای سیاسی، نظامی و اقتصادی در عراق دنبال کرد. البته ابزار سیاسی و سپس نظامی عامل و تضمین کننده یک نظام سیاسی متحدی برای ایران بر اساس اندیشه‌های مذهبی بود و دولت ایران برای تقویت و گسترش نفوذ سیاسی‌اش در عراق از دو سازوکار استفاده کرد، نخست کنترل روند سیاسی و دوم حمایت از شبه نظامیان و احزاب شیعه موجود در عراق.

رژیم ایران برای رسیدن به این هدف، به احزابی که در زمان صدام حسین به ایران تبعید شده بودند و پس از سرنگون رژیم صدام به عراق بازگشتند، تکیه کرد. تهران با تقویت روابطش با احزاب یادشده در عرصه‌های سازمانی، فکری و عاطفی، آن‌ها را به هسته‌ای اصلی نقش خود در عراق تبدیل کرد و وضعیت هرج و مرجی را در عراق ایجاد کرد که بتواند آن را مدیریت کند. به همین ترتیب، تهران اقدام به تشکیل نیروهای وفاداری مانند «سازمان حزب‌الله» لبنان، در عراق کرد و در نتیجه، گروه‌های شبه نظامی جدیدی مانند «سازمان بدر» که در گذشته به عنوان «سپاه بدر» نامیده می‌شد، «عصائب اهل‌حق»، «گروه النجبا» و «کتائب حزب‌الله عراق ظهور کردند. هادی العامری که رهبری سازمان بدر را بر عهده دارد و از شخصیت‌های نزدیک به ایران تلقی می‌شود، با همکاری سپاه پاسداران در جذب افراد، آموزش و مسلح سازی این سازمان نقش فعالی داشت. این سازمان سرانجام به نیروهای امنیتی عراق و روند سیاسی آن کشور مدغم شد.

در سال ۲۰۱۴ و پس از آن‌که شهر موصل در شمال عراق به دست داعش سقوط کرد، آیت‌الله سیستانی، مرجع عالی شیعیان عراق، فتوای جهاد کفایی را برای به دست گرفتن سلاح علیه داعش در عراق صادر کرد، اما اندکی بعد وی متوجه شد که از فتوای او برای تقویت گروه‌های شبه نظامی مورد حمایت ایران، سوءاستفاده می‌شود، به همین دلیل، نماینده آیت‌الله سیستانی در کربلا توضیح داد که این فتوا برای مشروعیت بخشیدن به تشکیل گروه‌های شبه نظامی نیست، بلکه برای حمایت از نیروهای امنیتی عراق صادر شده است.

رژیم ایران با توجه اهمیت مقام معنوی آیت‌الله سیستانی به عنوان مرجع عالی شیعیان جهان و اهمیت نقش وی در صحنه سیاسی عراق، از فتوای وی بهره‌برداری کرد و در نتیجه، حشد شعبی را به چالشی بزرگ در برابر دولت عراق قرار داد. این در حالی است که پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، آیت‌الله سیستانی در عرصه سیاست عراق نقش ایفا کرد و خواستار ایجاد یک دولت آزاد و دموکراتیک شد. نخستین مداخله وی در سیاست زمانی بود که وی عراقی‌ها را به شرکت در همه‌پرسی قانون اساسی فراخواند، که به دنبال آن اولین دولت انتقالی در عراق به وجود آمد که مورد حمایت ملت بود. آیت‌الله سیستانی خواستار محافظت از سُنی‌ها و مسیحیان در برابر حملات نیروهای ائتلاف و القاعده شد، و در دوره خشونت‌های فرقه‌ای بین سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۸، بارها مردم عراق را به آرامش فراخواند.

آیت‌الله سیستانی، با گزینش اعضای شورای دولت موقت توسط آمریکا ابراز مخالفت کرده و تأکید کرد که اعضای شورا بایستی توسط شهروندان عراق انتخاب می‌شدند. یک سال بعد و در سال ۲۰۰۴، آیت‌الله سیستانی برای پایان دادن به درگیری بین «ارتش مهدی» به رهبری مقتدی صدر و نیروهای آمریکایی، بار دیگر مداخله کرد. پس از اشغال شهرهای موصل و تکریت توسط جنگجویان داعش در سال ۲۰۱۴، آیت‌الله سیستانی از شهروندان عراقی خواست برای مقابله با داعش سلاح بردارند. در سال ۲۰۱۵ و به دنبال گسترش دامنه اعتراضات مردمی علیه فساد دولت، سیستانی از رهبران عراق خواست به تلاش‌هایشان برای ایجاد اصلاحات مورد نیاز ادامه دهند.

این در حالی است که حشد شعبی از زمان تشکیل آن تا کنون بارها مرتکب اقدامات نادرستی شده و مصطفی‌الکاظمی را به اتخاذ تصامیمی برای محدود کردن قدرت حشد شعبی وا داشته است. گفته می‌شود که حشد شعبی مرتکب برخی تخلفات فرقه‌ای شده و از اقتصاد ملی در پروژه‌های غیرقانونی سوءاستفاده می‌کند، علاوه برآن‌که حشد شعبی به دولت عراق وفاداری ندارد و همواره در صدد حمایت منافع ایران در کشور است.

البته تا زمانی‌که نفوذ حشد شعبی مهار نشود، این نگرانی وجود دارد که خشونت فرقه‌ای در دوره پس از آیت‌الله سیستانی، به ویژه هنگام انتخاب جانشین وی، در عراق افزایش یابد.

در این اواخر، حشد شعبی سعی کرد نفوذ و قدرت را خود را در «منطقه سبز» در بغداد به نمایش بگذارد و این گمانی‌زنی‌ها وجود دارد که حشد شعبی عامل اصلی ترور فعالان عراقی است که علیه فساد مبارزه می‌کردند.

مصطفی‌الکاظمی، نخست وزیر عراق، امروز با تلاش‌های مداوم حشد شعبی با هدف کاهش قدرت اقتصادی و سرمایه سیاسی دولت روبه‌رو است. وی برای پایان دادن به این وضعیت، تصمیم خلع سلاح شبه نظامیان و آموزش حرفه‌ای جنگجویان را مورد بررسی قرار می‌دهد، با این حال، بعید به نظر می‌رسد که دولت ایران پس از آن‌که برای تأسیس و تقویت گروه‌های شبه نظامی وفادار به خود، سرمایه‌گذاری‌های بسیاری کرد و پای آن‌ها را به نهادهای امنیتی عراق کشاند، از حمایت حشد شعبی و سایر گروه‌های شبه نظامی در عراق دست بردارد.