وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا (پنتاگون) در گزارش اخیر خود نسبت به عوامل قدرت گرفتن و تجدید حیات گروه داعش (دولت اسلامی) هشدار داده است. در همین ارتباط، مایک پومپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، بدون مطالعه این گزارش، بر شکست کلی داعش در این مناطق تاکید کرد. اما گزارش پنتاگون حاکی از این است که داعش به دنبال ایجاد آشفتگی در مناطقی از سوریه و عراق است که اخیرا کنترل آنها را از دست داده است.
نظر به اهمیت موضوع، گزارش پنتاگون در خصوص خطر قدرت گرفتن دوباره داعش، بررسی چند نکته حائز اهمیت در خصوص عوامل موثر در شکست داعش در عراق و سوریه و دوره پسا داعش در این مناطق را ضروری می کند.
نکته اول اینکه، عراق بعد از شکست و خروج داعش از خاک آن کشور همواره به مبارزه علیه اقدامات تروریستی این گروه ادامه داده و به تمامی پایگاه های این گروه در شمال عراق یورش برده است. نکته مهمتری که نباید به سادگی از آن گذشت این است که داعش صرفا یک گروه تروریستی نبوده و در عین حال جنبشی است که هدف ترویج اسلام رادیکال، به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی، را دنبال می کند. بنابراین، صرف مبارزه نظامی با این گروه را نمی توان برای شکست قطعی آن کافی تلقی کرد. یکی از مهمترین و کارسازترین روش‌های مواجهه با گسترش اسلام رادیکال توسط داعش در کشورهایی مثل عراق آموزش موثر توسط نهادهای دولتی در جهت بالا بردن هوشیاری مردم در شناخت رادیکالیسم داعش است که تروریسم مبنای اصلی آن را تشکیل می دهد.
دوم اینکه، بسیاری از خانواده‌های سوری و عراقی دسترسی کامل به شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای دارند که منحصرا در حال پخش برنامه‌هایی در جهت تبلیغ و ترویج اسلام‌گرایی رادیکال و ضرورت جهاد در سوریه و عراق هستند. اکثر این برنامه‌ها توسط کشورهای حاشیه خلیج فارس مثل قطر حمایت می‌شوند که هدف صادرات ایدئولوژی اسلام‌گرای رادیکال را دنبال می کنند. بنابراین، یکی دیگر از راه‌های مبارزه با قدرت گرفتن رادیکالیسم داعش در منطقه مقابله با پخش برنامه‌های مذکور و قطع منابع مالی شبکه های فوق توسط کشورهای منطقه به‌خصوص سوریه و عراق است.
نکته مهم دیگر عوامل موثر در شکست مقطعی داعش در منطقه است. شکست داعش در مناطق شرقی توسط ارتش عراق و با کمک نیروهای پیشمرگه اقلیم خودمختار کردستان محقق شد. در حاشیه غربی نیز داعش در نتیجه حملات مداوم ارتش سوریه و هم پیمانان روسی آن با شکست مواجه شد. در این میان اما نقش ایالات متحده بسیار قابل تامل است. ایالات متحده آمریکا، علی رغم ادعاهای دولت ترامپ، نقش قابل توجهی در شکست این گروه در سوریه و عراق نداشته است. تنها اقدام محدود ایالات متحده بمباران رقه بود که در نتیجه آن بیش از 1600 غیر نظامی جان باختند.
مهمترین هدفی که ایالات متحده تحت عنوان مبارزه با داعش در این منطقه دنبال کرد را می توان بدست گرفتن کنترل چاه های نفت سوریه دانست که در نهایت کنترل این چاه ها را بدست گروه های کُرد تحت حمایت خود در منطقه (ی پ گ، پ ک ک و نیروهای ارتش دموکراتیک سوریه) سپرد. همچنین روسیه که در سال 2015 با هدف مبارزه با داعش وارد سوریه شده بود، کار خود را با بمبارن کردن تانکرهای حامل نفت سرقت شده سوریه آغاز کرد که در بازارهای ترکیه به فروش می رسید. روسیه با این اقدام خود زمینه را برای فروش این نفت در بازارهای اروپا فراهم ساخت.
باوجود تمام رخدادهای فوق، پنتاگون در گزارش خود به وجود اختلافات ریشه‌ای میان دولت مرکزی عراق و دولت خودمختار کردستان عراق اشاره کرده و می گوید این شکاف داخی در نظام سیاسی عراق نقطه ضعفی است که می تواند مورد سوء استفاده داعش قرار بگیرد چرا که تفرقه تنها چیزی است که داعش به بهترین نحو در جهت پیشبرد اهداف خود از آن استفاده می کند. اما این که کردهای عراق و یا سوریه تا چه حد می توانند روی سیاست‌ها و حمایت‌های ایالات متحده حساب کنند قابل تامل است. تجربه نشان داده است که ایالات متحده هم پیمانان خود را قربانی اهداف بلند مدت خود کرده است. در اثبات این ادعا صرف اشاره به اجتناب ایالات متحده از ادامه حمایت‌های خود از حُسنی مبارک در مصر، معمر قذافی در لیبی و اخیرا رجب طیب اردوغان در ترکیه کافی خواهد بود.
در حال حاضر مناطق شمال شرقی سوریه در کنترل کردهای سوریه قرار دارد که از سوی ایالات متحده حمایت می شوند. نفت مناطق تحت کنترل کردها در سوریه با همکاری ایالات متحده و از طریق خطوط نفتی جیحون در ترکیه به اسرائیل منتقل می شود. دقیقا به همین دلیل اقتصادی است که پنتاگون از انجام حملات اخیر ترکیه علیه کردهای تحت حمایت آن در شمال شرقی سوریه ابراز ناخرسندی کرده و اعلام کرده است که حملات ترکیه به تضعیف مبارزات علیه داعش در مناطق شمالی سوریه منجر خواهد شد.
