زنان انقلاب سودان را شعله‌ور کردند، اما بعد کنار زده شدند

تصویری نمادین از زنی معترض که معرف انقلاب سودان شد؛ انقلابی که اکثر تظاهرکنندگانش زن بودند. با این همه، فعالان مدنی شکایت میکنند که تقریباً همۀ زنان از نظام جدید کنار گذاشته شده‌اند.

عمر‌البشیر سه دهه به بهانه جلب رضایت نیروهای محافظه‌کار اسلامی که باعث ماندگاری رژیمش بودند، قوانین بسیار ظالمانه‌ای را برای سلطه بر زنان به اجرا درآورده بود: ازدواج کودکان مجاز شمرده می‌شد، تجاوز جنسی در رابطۀ زناشویی قانونی بود، و زنان اجازه نداشتند در اماکن عمومی شلوار بپوشند.

بنابراین، جای تعجب نبود که زنان 60 تا 70 درصد جمعیت تظاهرکنندگانی را تشکیل میدادند که در دسامبر 2018 در خیابان‌های خارطوم به راه افتادند و نهایتاً باعث سرنگونی عمر البشیر در ۱۱ آوریل 2019 شدند.

اما فعالان مدنی می‌گویند سیاست ناگهان به دست مردان افتاد. گروه‌های جامعۀ مدنی و ارتش مذاکره بر سر آیندۀ سیاسی کشور را شروع کردند و زنان بار دیگر از همۀ مناصب رهبری سیاسی کنار گذاشته شدند. 

مذاکره کنندگان عالیرتبه با لباس متحد‌الشکل کت و شلوار و کراوات در یک طرف و یونیفورم پوش‌های نظامی در طرف دیگر بودند. سارا عبد‌الجلیل، یکی از زنان کم شمار در بین مقام‌های عالی انجمن حرفه‌ای سودان که اعتراضات را سازماندهی می‌کرد، به شوخی می‌گوید: ”زنان کجایند؟ در سی سال گذشته، زنان در سیاست دیده نشده‌اند و در سازمان‌های مهم هیچ زنی نبوده است.“

زنان فعال می‌گویند دغدغه کمبود رهبران زن در جنبش دموکراتیک سودان فقط مسئله‌ای از نوع دغدغه برابری برای برابری صرف نیست، بلکه بر کیفیت انتقال قدرت و نهایتاً موفقیت انقلاب اثر خواهد گذاشت.

پس از سرنگونی رژیم عمر ‌البشیر، مذاکرات بین گروه‌های مدنی و ارتش برای رسیدن به توافقی بر سر تقسیم قدرت آغاز شد، اما گروه‌های غیرنظامی دچار اختلافات نادرستیشدند، چرا که مردان مذاکرهکننده نمایندگان واقعی معترضانی نبودند که انقلاب کرده بودند.

در بین ده‌ها فرد غیرنظامی که در مذاکرات شرکت کرده اند، فقط یک نفر زن است: مروت حمد‌النیل که اطلاعات کمی از او در دست است.

از نیروهای آزادی و تغییر (FFC)، که رهبری گروه‌های غیرنظامی را بر عهده دارند، انتقاد می‌شود که بیشتر قصد دارند با دولت موقت نظامی مصالحه کنند تا اینکه درخواست معترضان را دنبال کنند. 

مدیر منطقه‌ای ابتکار عمل راهبردی زنان در شاخ افریقا (SIHA)، هَلا الخریب،می‌گوید: ”عدم تنوع و گوناگونی باعث محدودیت شدید فکری تیم مذاکره کننده می‌شود و نمی‌توانند به نتایج دلخواه نیروهای انقلابی، که نماینده آنها هستند، دست یابند . . . اغلب احزاب سیاسی که در حال حاضر از طرف مردم سودان مذاکره می‌کنند، به مشکلات زنان توجهی نمی کنند و به همین سبب، زنان هم علاقه‌ای برای پیوستن به آنها ندارند.“

یک جلسۀ محلی در یک شب گرم در خارطوم نمونه‌ای از آیندۀ سیاسی محتمل سودان را نشان میدهد: سماهیر مبارک، داروساز ۲۸ ساله که اکنون به رهبری انقلابی بدل شده است، روی صحنه‌ای مزین به پرچم سودان در حال سخنرانی است.

او دربارۀ آیندۀ سیاسی نامنسجم سودان صحبت می‌کند، زیرا دولت موقت نظامی می‌خواهد کنترل دولت آینده را در دست بگیرد و درخواست محاکمه برای جنایات بسیاری را که متهم به آنهاست رد کرده است؛ از جمله اتهام قتل عام بیش از ۱۰۰ نفر در سوم ژوئن، و دست داشتن در نسل کشی دارفور. مذاکره­کنندگان غیرنظامی قصد دارند این رد اتهام را قبول کنند، اما بسیاری از معترضان مخالف آناند. 

مبارک، که یکی از چهره‌های سرشناس عصر سیاسی جدید سودان و در فکر منصبی در سیاست است، می‌گوید: ”امیدواریم که به دوره دموکراتیک جدیدی وارد شویم. احزاب سیاسی باید برای شرکت بیشتر مردم مجدداً سازماندهی شوند و اگر به نظرات زنان اهمیت داده نشود، هیچ راهی برای جذب آرای آنها وجود ندارد.“

مبارک به یاد می‌آورد که این نخستین بار است که بیشتر سخنران‌ها زنان اند. او قصد ندارد برای جزئیات سخنانش برنامه ریزی کند، اما ترجیح می‌دهد به مخاطبانش انرژی بیشتری بدهد. می‌گوید: ”من به شعور خودم اتکا می‌کنم. فکر می‌کنم این توان غریزی باشد، چون مادرم هم در این زمینه خوب است.“

مبارک معتقد است که در دورۀ دموکراتیک جدید که احزاب به عضوگیری گسترده دست میزنند، زنان طبیعتاً برای احراز مقام‌های رهبری سیاسی به پا خواهند خواست. اما دیگران رویکردی فوری اتخاذ کردهاند.

معترضان، بیشتر زنان، روز شنبه بیرون دفترمرکزی انجمن حرفه‌ای سودان با خواست حضور بیشتر در آیندۀ سیاسی کشور دست به تظاهرات زدند. 

چند صد مرد با جلابیه‌های سفید و تمیز، که لباس سنتی عربی است، به صحبت‌های مبارک گوش می­دهند. مردان رداپوش در سمت دیگر روی صندلی‌های پلاستیکی و عده‌ زیادی زن نیز در سمت دیگر نشسته‌اند. ساکنان این محلۀ ثروتمند پیش از این طرفدار بشیر و رژیم او بودند. با این همه، جمعیت مشتاق پس از پایان سخنان مبارک به دور او گرد آمدند.

گروهی از پسران جوان به او می‌گویند که چطور این محله از انقلاب طرفداری کرد، زن دیگری از او دربارۀ جزئیات تظاهرات عمومی روز بعد می‌پرسد. به نظر می‌رسد مبارک در حال احیای رهبری در بین زنان سودانی است، زنانی که در زمان بشیر از یاد رفته بودند. 

شاید نام‌آورترین شخصیت فمینیست سودان، نویسنده و متفکر سوسیالیست، فاطیما احمد ابراهیم (زادۀ ۱۹۳۲)، باشد که در ۱۹۶۵ به مقام اولین نمایندۀ زن پارلمان انتخاب شد و در سال ۲۰۱۷ در لندن درگذشت. 

معترضان سودانی تصویر او را روی پلاکارد‌هایی با شعار ”مادر ما، فاطیما“ قرار داده و بدین ترتیب از او تجلیل کردند. هنرمندان دیوارنگار (گرافیتی) هم تصاویر او را روی دیوار‌ خرابه‌های خارطوم نقاشی می‌کنند.

فاطیما الجلیل، مورخ حقوق زنان در سودان و همکار روزنامهنگار فاطیما، می‌گوید:”ابراهیم حتی در دبیرستان هم قوی و بااراده بود.“

ابراهیم بعضی از روش‌های سرکوبگری فرهنگی و قانونی در سودان را به پرسش کشید، مجلۀ پُرشماری منتشر کرد که در آن، حقوق زنان سودان را با زنان دیگر کشورها مقایسه می‌کرد. اما بنا به گفتۀ الجلیل، ابراهیم ترجیح می‌داد تا در زمینهای برای تغییر و تحول کار کند و به یک­باره با همۀ روش‌های سرکوبگر کشورش به مبارزه برنخیزد.

الجلیل راه پیشنهادی ابراهیم را چنین شرح می‌دهد: ”باید انعطاف پذیر باشید.“

اما همانطور که الجلیل می‌گوید، فاصلۀ بین نسل فمینیست‌های سودانی بسیار است. الجلیل ۸۴ ساله است و نوهاش، زینب، ۱۷ ساله. زینب در حالی که به حرف‌های مادربزرگش گوش می‌دهد و با اهداف او موافق است، با برداشتن گام‌های آرام در این راه مخالفت می‌کند. زینب می‌گوید: ”آنها در زمانی بزرگ شدهاند و با رژیم مبارزه کردند که چنان زن بودنی در جامعه پذیرفته بود. اما برای ما، زندگی در چنین محیطی بسیار ظالمانه است.“

زینب زندگی یکی از دوستانش را به یاد میآورد که در ۱۵ سالگی ازدواج کرد یا دخترخالۀ دوستش که در ۱۲ به او تجاوز شد. می‌گوید به جای اینکه در راه ابراهیم، نماد فمینیست سودان، قدم بردارند، زنان جوان در تظاهرات خواستار دگرگونی کامل حقوق زنان بودند. ”این واقعیت که ما عصبانی هستیم و قصد مبارزه داریم برای نسل مادربزرگم بسیار تعجبآور است، زیرا آنها قدم به قدم جلو می‌روند، اما ما می‌گوییم: ’می‌خواهیم بجنگیم.“ ‘

https://www.independent.co.uk/news