در ماه‌های اخیر با افزایش میزان واکسیناسیون در برخی کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت، به نظر می‌رسد که به‌ زودی باید شاهد بازگشایی تدریجی فعالیت‌های اقتصادی و افزایش تقاضا برای نفت و گاز باشیم. در این بین، برخی پروژه‌های مهم انرژی که به خاطر شیوع ویروس کرونا با مشکلات مالی مواجه شده بودند نیز با تأمین منابع مالی، فعالیت خود را از سر خواهند گرفت.

با توجه به اهمیت سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر که در سال‌های اخیر افزایش یافته است، همه کشورها درصدد افزایش نقش و سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی خود هستند تا هم وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند و هم بتوانند بر اساس مفاد توافق‌نامه زیست‌محیطی پاریس، با عواقب گرمایش زمین و تغییرات آب‌وهوایی مقابله کنند. عربستان هم به‌عنوان یکی از کشورهای مهم بازار انرژی، در سال‌های اخیر به انرژی‌های تجدیدپذیر توجه خاصی داشته است. این کشور ظرفیت بالقوه در بخش انرژی خورشید و باد دارد.

افزایش مصرف داخلی نفت در عربستان

با وجود این که عربستان بزرگترین تولیدکننده نفت اوپک است، اما مصرف نفت در این کشور نیز بسیار بالا است و عمده نیروگاه‌های این کشور از نفت به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند. ریاض در نظر دارد با سرمایه‌گذاری در میدان‌ها گاز طبیعی خود (نفت شِیل و متعارف)، هم بتواند بخشی از برق مصرفی را از طریق نیروگاه‌های گازی تأمین کند و هم در صورت امکان، به صادرکننده گاز و گاز مایع طبیعی تبدیل شود.

اوایل هفته جاری، عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان، از برنامه این کشور برای کاهش مصرف نفت در این کشور خبر داد. به گفته وی، برای کاهش مصرف یک میلیون بشکه‌ای نفت و مشتقات نفتی در این کشور، باید روش مفیدتری یافت. آمار پلاتس نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۹ و پیش از شروع همه‌گیری، عربستان روزانه در حدود ۴۹۱ هزار بشکه نفت در نیروگاه‌ها و کارخانه‌های تولیدی مصرف می‌کرد.

بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، مصرف نفت در عربستان در فصول گرم سال به‌ویژه تابستان، به شدت افزایش می‌یابد. در سال ۲۰۱۵ مصرف نفت در تابستان رکورد زد و به حدود یک میلیون بشکه در روز رسید. افزایش مصرف داخلی در کنار کاهش صادرات نفت، افزایش آلودگی هوا را نیز در پی دارد.

عبدالعزیز در جریان کنفرانس آنلاین «دیالوگ گذار انرژی برلین»، تاکید کرد اگر عربستان بخواهد جایگاه فعلی خود به‌عنوان تولیدکننده منابع هیدروکربنی حفظ کند، باید به حد کافی به نوآوری در صنعت انرژی توجه داشته باشد تا ضمن افزایش درآمدزایی از منابع هیدروکربنی، از این منابع به روش بهتری بهره گیرد. به گفته او، عربستان درصدد شروع روش‌هایی است که از منابع هیدروکربنی به بهترین نحو استفاده کند و در این بین مسائل زیست‌محیطی هم از اولویت‌های اصلی ریاض خواهد بود.

بر اساس محاسبات پلاتس، اگر عربستان بتواند مصرف داخلی را مدیریت  کند، آرامکو خواهد توانست در بلندمدت ظرفیت تولید و صادرات روزانه نفت را از سطح ۱.۵ میلیون بشکه در روز به دو میلیون بشکه برساند. عربستان ظرفیت تولید ۱۲ میلیون بشکه نفت در روز را دارد اما با توجه به توافق اوپک پلاس برای کاهش تولید به منظور ایجاد ثبات در بازار در ماه فوریه، این کشور ۸.۱۳ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرد.

سند ۲۰۳۰ و انرژی‌های تجدیدپذیر

با توجه به موارد فوق عربستان در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰ با سرمایه‌گذاری وسیع در بخش نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، ۵۰ درصد برق مصرفی را از این طریق تأمین کند و ۵۰ درصد باقیمانده را از طریق نیروگاه‌های گازی که آلودگی کمتری نسبت به نیروگاه‌های نفتی دارند فراهم کند.

وقتی قیمت نفت بالا بود، عربستان می‌توانست به‌راحتی بخش مهمی از منابع مالی لازم برای تکمیل پروژه‌های مختلف در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین کند. در سال ۲۰۱۲، عربستان تصمیم‌‌‌ خود برای سرمایه‌گذاری ۱۰۹ میلیارد دلاری در انرژی خورشیدی را اعلام کرد. هدف از این پروژه، این بود که یک‌‌سوم برق مصرفی عربستان از طریق انرژی خورشیدی تأمین شود؛ هرچند کاهش قیمت نفت باعث شد عربستان نتواند به‌طور کامل در این مورد به اهداف خود دست یابد اما ریاض قوانین موردنیاز برای جذب سرمایه و تکنولوژی لازم در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر را فراهم کرد.

در سند توسعه ۲۰۳۰ که سند اصلی توسعه عربستان است، بهره‌گیری از پتانسیل انرژی تجدیدپذیر بارها مورد تاکید قرار گرفته است. در این راستا، شهر هوشمند ۵۰۰ میلیارد دلاری نئوم، نیروگاه خورشیدی (مزرعه) ۲۰۰ میلیارد دلاری و میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری در گاز و پتروشیمی از جمله موارد برنامه افق ۲۰۳۰ عربستان سعودی هستند.

عربستان در سال ۲۰۱۸ از برنامه خود برای احداث بزرگترین نیروگاه خورشیدی جهان خبر داد. قرار بود این نیروگاه در صورت احداث سه برابر بیشتر از انرژی موردنیاز این کشور را تولید کند اما کاهش قیمت نفت و شروع همه‌گیری، باعث شد این پروژه پیشرفت چندانی نداشته باشد و عملا متوقف شود.

عربستان در نظر داشت با اجرایی کردن این پروژه در سال ۲۰۳۰ بتواند ۲۰۰ گیگاوات برق تولید کند. در حال حاضر، پنل‌های خورشیدی جهان می‌توانند در مجموع ۴۰۰ گیگاوات برق تولید کنند. این پروژه شامل ساخت پارک‌های خورشیدی در چند استان عربستان خواهد بود. یک باطری عظیم هم برای ذخیره برق تولید شده از پانل‌های خورشیدی طراحی شده است. هزینه احداث فاز اول این نیروگاه پنج میلیارد دلار برآورد شده بود.

با افزایش تقاضا برای نفت در ماه‌های آینده، می‌توان انتظار داشت که قیمت نفت نیز افزایش یابد. افزایش قیمت نفت در صورت داشتن برنامه مدون نه تنها باعث شکوفایی اقتصاد عربستان و سایر کشورهای تولیدکننده نفت خواهد بود بلکه شرایط را برای سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌های انرژی نیز فراهم می‌کند. برنامه عربستان برای تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر و گاز طبیعی با درصد کم کربن، امکان عملیاتی شدن دارد اما هم باید قیمت نفت افزایش یابد و هم سرمایه و تکنولوژی لازم در زمان مناسب جذب شود. برای حفاظت فیزیکی از این پروژه‌ها نیز باید اقدامات لازم اندیشیده شود.

اگر عربستان در پایان سال ۲۰۳۰ به‌طور کامل هم نتواند در اجرای این هدف موفق عمل کند اما با توجه به ظرفیت بالا در بخش انرژی‌های تجدید پذیر و اراده دولت، این کشور در دهه آینده می‌تواند به‌طور کامل برنامه‌های خود در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر را اجرایی کند.

در این بین نباید از نقش تنش‌های منطقه‌ای و حوادث ژئوپلتیک هم چشم‌پوشی کرد. با توجه به تغییر مداوم دینامیک‌های بازار انرژی، به نظر می‌رسد دولت عربستان همزمان درصدد حفظ سهم خود در بازار نفت و توجه به نوآوری در صنعت انرژی و انرژی‌های تجدیدپذیر است. شرایط برای تبدیل عربستان به‌عنوان قطب تولید انرژی‌های تجدید پذیر در منطقه، مثل امارات، فراهم است؛ مسئله مهم، داشتن برنامه مدون برای بهره‌گیری از این پتانسیل است.