نام «مدارس خیالی» نخستین بار در سال ۱۳۹۴ شمسی، در گزارش اداره بازرسی ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) مطرح شد. در گزارش «سیگار» آمده بود که تا سال ۲۰۱۵ در حدود ۷۶۹ میلیون دلار برای مدارس و معلمان خیالی در افغانستان صرف شده است.
این گزارش در آن زمان سروصدای زیادی به پا کرد. پس از آن، داستان معلمان خیالی به رسانه‌‌ها راه یافت و مشخص شد که در حدود ۴۰ هزار معلم خیالی در آموزش‌وپرورش افغانستان حضور دارند؛ در حالی که یک روز هم به صورت رسمی سر کلاس حاضر نشده‌اند.
هنوز عرق شرم این مدارس خیالی از جبین حکومت خشک نشده بود که مسئله «سربازان خیالی» نیز افشا شد. تنها چند ماه پس از رسوایی مدارس خیالی، اداره بازرس ویژه آمریکا «سیگار»، در گزارشی نوشت که در حدود ۴۲ هزار سرباز خیالی، بدون آن که حضور فیزیکی داشته باشند، هر ماه حقوق گرفته‌اند. اداره «سیگار» گفت که پس از ثبت بیومتریک سربازان، این مسئله مشخص شده است.
حالا هم به تازگی معلوم شده است که در حدود ۱۲ هزار «کارمند خیالی» در دولت افغانستان فعالیت می‌کنند و سال‌ها است که بدون هیچ‌گونه بازرسی، حقوق مفت دریافت کرده‌اند. به گفته مقام‌های مسئول در کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی، پس از تکمیل روند ثبت بیومتریک کارمندان دولت افغانستان در سال ۲۰۱۹، مشخص شد که در حدود ۱۲ هزار کارمند خیالی در نظام اداری دولت افغانستان وجود دارند. از این میان، حدود ۹ هزار کارمند خیالی در وزارت آموزش‌وپرورش حضور دارند که اکثر آنان هم معلم هستند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با این که وزارت آموزش‌وپرورش افغانستان گفته است که از آماری که کمیسیون خدمات ملی و اصلاحات اداری در مورد تعداد معلمان خیالی داده است اطلاعی ندارد ولی پیش از این، وزیران قبلی آموزش‌وپرورش افغانستان از وجود مدارس و معلمان خیالی خبر داده بود.
در نظام اداری افغانستان به کسانی کارمند خیالی می‌گویند که ماهانه حقوق می‌گیرند ولی در محل کار حضور ندارند. گاهی نیز نام‌های جعلی در فهرست حقوق‌بگیران دولت اضافه شده است که حقوق آن به جیب اشخاص دیگر سرازیر می‌شود.
کارمندان خیالی، مدارس خیالی و حتی سربازان خیالی، بزرگترین چالش پیش روی دولت افغانستان هستند. دولت افغانستان که حمایت مالی بی‌حدوحصر جامعه جهانی از آن، روزبه‌روز در حال کاهش است، درصدد رُفت‌وروب نظام اداری دولت برآمده است. کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی هم برای تنظیم نظام اداری افغانستان ایجاد شده است. مسئولیت این اداره، انجام اصلاحات در دولت و استخدام اشخاص شایسته است.
این اداره نخست کار خود را بر ثبت اطلاعات بیومتریک کارمندان دولت افغانستان متمرکز کرد و به این ترتیب ۱۲ هزار کارمند خیالی از درون نظام اداری افغانستان بیرون آورده شد. در طول این سال‌ها میلیاردها دلار تنها به همین صورت خیالی هدر رفته است.
یک گزارش تحقیقی در سال ۲۰۱۷ نشان داد که میلیاردها دلار در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳، تنها در عرصه آموزش‌وپرورش حیف‌ومیل شده است. این گزارش نشان می‌دهد که در مدت این سه سال، ۴۰ هزار و ۸۸۰ آموزگار خیالی، یک هزار و ۳۳ مدرسه خیالی و یک هزار و ۴۰۰ مدرسه بدون طی مراحل قانونی، در افغانستان ثبت یا ایجاد شده، ۲۰ میلیون دلار در چاپ کتاب برای آموزش‌وپرورش اختلاس شده، سالانه به صورت نامشخص ۲۴ میلیون دلار به مشاوران و کارمندان وزارت آموزش‌وپرورش حقوق پرداخته شده است و... ده‌ها مورد از این دست.
گزارش‌های این چنینی نشان داده که چگونه بخشی از کمک‌های جامعه جهانی به هدر رفته و به جیب افراد و اشخاص سرازیر شده است. حالا دولت در تلاش است تا چهره امروز خود را از این لکه‌های ننگین پاک کند. ثبت بیومتریک اطلاعات کارمندان دولت افغانستان که تعدادشان به ۴۳۰هزار نفر می‌رسد، یکی از این تلاش‌ها است اما به دلیل گستره دامنه فساد و اختلاس، این تلاش‌ها هنوز به نتیجه دلخواه نرسیده است.
