به دنبال مخالفت چین با قطعنامه توبیخی پیشنهادی بریتانیا، فرانسه و آلمان، نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که به دلیل شیوع کرونا در چهار روز گذشته آنلاین بود، امروز (جمعه) به طور حضوری برگزار می‌شود.

این نشست به منظور بررسی گزارش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس و قطعنامه ۲۲۳۱ برگزار شد که برجام ضمیمه آن است. گروسی در گزارش اخیر خود اعلام کرد که بازرسان او چهار ماه است که نتوانسته‌اند به دست‌کم دو سایت هسته‌ای سابق در ایران دسترسی داشته باشند و تهران یک سال است که به پرسش‌های مطرح در این زمینه پاسخ نداده است.

آنچه در پیش‌نویس قطعنامه تروئیکای اروپایی آمده ابراز نگرانی عمیق از روند همکاری ایران با آژانس است و از تهران می‌خواهد به طور کامل و همه‌جانبه با آژانس همکاری کند.

از آخرین باری که شورای حکام قطعنامه انتقادی علیه ایران صادر کرده، هشت سال می‌گذرد. قطعنامه‌هایی از این دست فشار بر ایران برای موافقت با ارایه مجوز به بازرسان و پاسخ به پرسش‌ها را افزایش می‌دهد. این قطعنامه‌ها قبل از برجام نقش مهمی در تصویب قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران داشتند.

مقامات تهران بر این باورند که آژانس بازیچه دست دشمنان شده و به ادعا‌هایی که از سوی «دشمن» مطرح شده، پاسخ نخواهند داد. البته محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در توییتی که شب گذشته (پنجشنبه) منتشر کرد، به طور تلویحی از امکان توافق با آژانس در صورتی که قطعنامه‌ای صادر نشود، سخن گفت. او نوشت «راه حل قابل توافق ممکن است.»

کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در آژانس نیز مانند ظریف فهرستی از ۳۳ بازرسی انجام شده از سایت‌های هسته‌ای ایران در سال گذشته ارایه داده که البته در هیچ یک از آنها دو سایت مورد نظر آژانس قرار نداشته است. انکار تهران و اصرار آژانس بر سر دسترسی به یک سایت یادآور سال‌هایی است که سایت «پارچین» در کانون توجه‌ها قرار گرفته بود و در نهایت بازرسان زمانی وارد آن شدند که به نظر می‌رسید پاکسازی‌های گسترده‌ای در آن انجام شده است. 

مخالفت چین مهم است؟

گزارش‌ رویترز حاکی از آن است که به دنبال مخالفت چین با قطعنامه مورد نظر سه کشور اروپایی (که همچنان عضو برجام هستند)، نشست امروز به طور حضوری برگزار می‌شود.

چین یکی از ۳۵ عضو شورای حکام است و بر خلاف قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل که در آن رای وتو به منزله به تصویب نرسیدن قطعنامه است، شورای حکام برای تصویب قطعنامه‌ها به اکثریت آرا نیاز دارد.

رویترز به نقل از دیپلمات‌ها گزارش داده که روسیه، دیگر عضو شورای حکام که به همراه چین در برجام حضور دارد، به این شورا اعلام کرده که نیازی به تصویب قطعنامه نیست، اما در عین حال با آن مخالفت نکرده است.

علاوه بر روسیه، چین، سه بزرگ اروپایی و آمریکا، کشورهای آرژانتین، استرالیا، آذربایجان، بلژیک، ‌برزیل، کانادا، اکوادور، مصر،‌ استونی، یونان، غنا، مجارستان، هند، ایتالیا، ژاپن، ‌کویت، مغولستان، مراکش، نیجر، نیجریه، نروژ، پاکستان، پاناما، پاراگوئه، عربستان سعودی، آفریقای جنوبی، سوئد، ایرلند شمالی، تایلند و اوروگوئه در شورای حکام حضور دارند.

برخی از این کشورها مانند آفریقای جنوبی، برزیل، پاکستان، مصر و اکوادور در گذشته به قطعنامه‌های شورای حکام علیه ایران رای ممتنع داده‌اند، برخی مانند آذربایجان در زمان رای‌گیری جلسه را ترک کرده‌اند و برخی اعضای سابق مانند سوریه، ونزوئلا، مالزی و کوبا نیز به قطعنامه‌ها رای منفی داده‌اند. این کشورها اکنون در شورای حکام حضور ندارند.

البته مخالفت و رای ممتنع اعضا و به اجماع نرسیدن آرا به معنی عدم صدور قطعنامه‌های شورای حکام نیست.

یکی از آخرین قطعنامه‌های شورای حکام علیه ایران قبل از برجام که با اجماع به تصویب نرسید، قطعنامه‌ای بود که در ۲۴ شهریور ۱۳۹۱ از ایران می‌خواست اجازه بازرسی از سایت جنجالی «پارچین» را فراهم کند.

علی‌اصغر سلطانیه، نماینده وقت جمهوری اسلامی در آژانس در واکنش به این قطعنامه گفته بود، آژانس و غربی‌ها بازرسی از پارچین را به دستاویزی برای فشار بر ایران تبدیل کرده‌اند.

سلطانیه سه سال قبل از آن (آذر ۱۳۸۸) در واکنش به قطعنامه دیگری  که با اجماع در مورد توقف فعالیت‌ها در سایت فوردو به تصویب رسید، گفت که ایران حتی یک کلمه از قطعنامه آژانس را اجرا نخواهد کرد.

اکنون بار دیگر بازرسی‌ها و پرسش‌های بی‌پاسخ به زمینه‌ای برای کشمکش ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تبدیل شده و مقامات تهران همان مواضع یک دهه قبل را اتخاذ کرده‌اند. این مسیر آزموده شده یک بار به شورای امنیت سازمان ملل منتهی شد.

در این بین مخالفت چین به معنی عدم صدور قطعنامه شورای حکام علیه ایران نیست. پکن به خوبی از منفعت این موضع‌گیری کم‌هزینه در تنظیم روابط و مناسبات خود با تهران آگاه است. اگر چین آنگونه که در بیانیه پنج صفحه‌ای خود ادعا کرده نگران حفظ برجام است، می‌تواند در صورت به رای گذاشته شدن قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در شورای امنیت، برای نخستین بار از رای «وتو»ی خود به نفع جمهوری اسلامی ایران استفاده کند.