پس از بحرانی شدن اوضاع منطقه و اوج‌گیری تنش میان ایران و ایالات متحده، در ماه مه گذشته، که با هدف قراردادن کشتی‌های نفتکش در آب‌های امارات و حمله پهپادها به تأسیسات نفتی در عربستان سعودی شدت بیشتری گرفت، موضعگیری‌های جدید، نشان از کاهش بحران دارد. با این‌که جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، سپاه پاسداران ایران را متهم به دست داشتن در حمله به کشتی‌های تجاری در نزدیکی بندر فجیره کرده بود، اما در چند روز اخیر، نه تنها لحن جنگ‌طلبی آمریکا دگرگون شد، بلکه واشنگتن به نشستن سر میز مذاکره با ایران ابراز آمادگی کرد. دولت ایران نیز اقدام به عقب‌نشینی از تهدیدها و پرخاشگری‌های کرد.

از سوی دیگر، تهران فعالیت‌های دیپلماتیک خود را به گونه‌ای چشمگیر و گسترده در سطح منطقه افزایش داد. در جریان دو هفته گذشته، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، از کشورهای مختلفی همچون عراق، پاکستان، هند، ترکمنستان و ژاپن دیدار کرد. در همین حال، عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه نیز عازم کشورهای کویت و عمان شد. در پی افزایش خشم کشورهای عربی خلیج فارس نسبت به مداخلات ایران در امور منطقه، تهران پیشنهادات مهمی را به منظور کاهش تنش با جهان عرب ارائه کرد که از جمله می‌توان به پیمان عدم تعرض اشاره کرد که از سوی ایران به کشورهای منطقه پیشنهاد شد.

میانجی‌گری عراق

سعد عبدالوهاب جواد قندیل، سفیر عراق در تهران، گفت: «قرار است دولت عراق، پیام تهران را در مورد پیشنهاد پیمان عدم تعرض با کشورهای خلیج فارس، به مقامات عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین تحویل دهد.» سفیر عراق افزود: «به دلیل نبودن روابط دیپلماتیک میان ایران و کشورهای همسایه در خلیج فارس، تهران بر نقش میانجی عراق تأکید دارد، مسئله‌ای که از سوی عراق نیز به گرمی استقبال می‌شود.»

محمد ابوکلل، یکی از اعضای جنبش حکمت ملی عراق، به ایندیپندنت عربی گفت: «عراق با داشتن روابط گسترده با کشورهای برادر در شورای همکاری خلیج فارس و رابطه‌ خوب همسایگی با ایران، در تلاش است تا همه طرف‌های درگیر بحران را سر میز مذاکره بنشاند.»

ابوکلل افزود: «درگیری نظامی در منطقه نه به سود عراق است و نه به نفع سایر کشورهای منطقه. زیرا وقوع هرگونه جنگ، عواقب فاجعه باری برای سراسر منطقه دارد. البته بغداد، موضعگیری و حمایت خود را از آرامش و ثبات منطقه در هر دو نشست مکه ابراز کرده است.»

باسل الکاظمی، تحلیل‌گر عراقی با این که ارسال یک پیام واقعی از تهران به کشورهای عربی خلیج فارس را رد می‌کند اما تلاش‌های رئیس جمهور عراق را در حل بحران موجود می‌ستاید. وی گفته است: «در صورت وقوع هر حادثه و درگیری میان تهران و واشنگتن، عراق متحمل بیشترین آسیب در منطقه خواهد شد.»

این تحلیل‌گر عراقی با اشاره به عدم موفقیت میانجی‌گری عراق، اضافه کرد: «عراق که توانایی حل اختلافات و چالش‌های خود را ندارد، چگونه می‌تواند نقش میانجی را میان تهران و واشنگتن بازی کند.»

ناکامی پیمان‌های عدم تعرض در گذشته

تی هانتر، استاد دانشگاه جورج واشنگتن، می گوید: «پیمان‌های عدم تجاوز، هیچ‌گاه موفق نبوده و در گذر تاریخ هرگز نتوانست مانع درگیری میان کشورها شود، زیرا با تغییر مسیر تحولات سیاسی و شرایط زمانی، این‌گونه توافقات همواره نادیده گرفته می‌شد. در پی جنگ جهانی اول، پیمان «بریان–کلوگ» در سال ۱۹۲۸ به منظور عدم تعرض میان کشورهای مختلف به امضا رسید، اما به زودی نقض شد. پیمان عدم تعرض دیگری که با شکست مواجه شد، میان آلمان نازی و اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۳۹ بود  که اندکی بعد یعنی در سال ۱۹۴۱ از سوی آلمان نقض شده و هیتلر به اتحاد جماهیر شوروی حمله کرد.

هانتر، با اشاره به شکننده بودن پیمان‌های عدم تجاوز، می‌گوید: «وابستگی به قدرت و نگرانی از تهدیدهای امنیتی هنوز بر جامعه حکم فرما است، بنابراین بعید به نظر می‌رسد که امضای توافقنامه (عدم تجاوز میان ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس) بتواند صلح و آرامش را در دو کرانه این آبراه بزرگ برقرار کند.»

در همین حال، ابوکلل، پیشنهاد ایران را گام مهم و پیام مثبتی از سوی تهران برای حفظ ثبات و امنیت در منطقه می‌داند که طی سه دهه گذشته در آتش بحران‌های امنیتی قرار داشته است. به نظر ابوکلل: «لازم است این پیشنهاد مورد بحث و بررسی جدی قرار گیرد تا همه طرف‌ها از عملی بودن و جدیت آن مطمئن شوند. فروكش کردن لحن تند و تهدیدآمیز آمریکا، ممکن است منجر به تغییرات مثبتی شود که شرایط اجرای این‌گونه پیمان‌ها را فراهم کند. مسلم است که هیچ کسی خواهان جنگ نیست، تنها تفاوتی که دیده می‌شود، در اختلاف موضعگیری‌ها است.»

یک تحول امیدوار کننده

تحول مثبت و امیدوار کننده‌ای که در این اواخر نشان از کاهش بحران دارد، مسئله عقب‌نشینی ایران از موضعگیری‌های تند آن کشور است که ایالات متحده نیز در برابر آن، واکنش انعطاف پذیرتری از خود نشان داده است. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده در کنفرانس مطبوعاتی در سوئیس اظهار داشت که واشنگتن بدون هیچ پیش شرطی آماده مذاکره با ایران است.

مایک پومپئو با صراحت کامل اعلام کرد که ایالات متحده آمادگی خود را برای نشستن سر میز مذاکره با ایران ابراز می‌کند. همین صراحت لهجه، نمایانگر کاهش احتمال درگیری در خاورمیانه است، بویژه این‌که ژاپن نیز تلاش‌های خود را به منظور کاهش بحران در منطقه، آغاز کرده است.

ترجمه از ایندیپندنت عربی