عربستان، عراق و لیبی در یک ماه گذشته، بدون اینکه سقف تولید اوپک افزایش پیدا کند، جای خالی نفت ایران را در بازار پر کردند و این در حالی است که 14 عضو سازمان کشورهای صادر کننده نفت به زودی تشکیل جلسه می دهند تا سقف تولید برای شش ماه دوم سال جاری میلادی را مشخص کنند. خالد فالح، وزیر انرژی عربستان توصیه کرده با توجه به وزش بادهای موافق با رشد اقتصاد جهانی و کاهش تقاضا برای نفت، سطح تولید کنونی 30 میلیون و 260 هزار بشکه در روز حفظ شود. اما ایران که سطح تولید نفت اش در ماه می به پایین ترین میزان از سال 1990 رسیده، هشدار داده است که این کارتل 59 ساله به دلیل سیاست های برخی اعضا در معرض فروپاشی قرار دارد.
در نتیجه ماه ها رایزنی دیپلمات ها و مقامات خزانه داری آمریکا با عربستان سعودی و امارات متحده عربی به منظور اطمینان از تامین نیاز بازار نفت پس از حذف صادرات ایران، مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در 22 آوریل سال جاری خبر عدم تمدید معافیت از تحریم های نفتی ایران را اعلام کرد. بر خلاف پیش بینی ها، نه این خبر غافلگیر کننده و نه بحران هایی که در یک ماه و نیم پس از آن در خلیج فارس شدت گرفت، نتوانست شوک نفتی که منتقدان این تصمیم آمریکا درباره آن هشدار می دادند را پدید آورد. این در حالی است که بهای نفت در بازار لندن در ماه می(پس از اعمال تحریم های نفتی علیه ایران) به دلیل افزایش نگرانی ها نسبت به جنگ تجاری آمریکا و چین و تهدید رشد اقتصادی این دو کشور 11 درصد کاهش یافت و در حال حاضر هر بشکه نفت برنت حدود 62 دلار معامله می شود.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا پس از ماه ها تهدید به پاره کردن برجام ، در ماه می سال گذشته از برنامه جامع اقدام مشترک خارج شد و همزمان تحریم های نفتی علیه ایران را با در نظر گرفتن معافیت هایی برای 8 کشور وارد کننده نفت، از سر گرفت. این معافیت های شش ماهه یک بار در نوامبر 2018 تمدید شد، اما کاخ سفید تصمیم گرفت در چارچوب استراتژی «فشار حداکثری» بر ایران، این معافیت ها را تمدید نکند. مشتریان عمده نفت ایران از جمله چین، هند و حتی ترکیه به این تصمیم اعتراض کردند و در مقابل واشینگتن کشورهایی که به خرید نفت از ایران ادامه می دهند را به حذف از بازار ایالات متحده و مواجهه با جریمه های سنگین تهدید کرد.
اکنون با گذشت بیش از یک ماه از اجرای تحریم های کامل نفتی آمریکا علیه تهران، صادرات ایران به 400 هزار بشکه و تولید به دو میلیون و 320 هزار بشکه در روز کاهش یافته که 230 هزار بشکه کمتر از ماه آوریل است. به گزارش بلومبرگ،در این مدت عربستان سعودی با تولید 170 هزار بشکه نفت بیشتر، سقف تولید خود را به 9 میلیون و 960 هزار بشکه رسانده که هنوز کمتر از سقف تولید مجاز این کشور (10 میلیون و 300 هزار بشکه در روز) طبق سهمیه بندی اوپک است. به گزارش این خبرگزاری آمریکایی، باوجود افزایش تولید عربستان، عراق و لیبی، مجموع تولید اعضای اوپک که 40 درصد منابع نفت جهان را تامین می کند، بدون تغییر نسبت به ماه قبل باقی مانده است.
سود عراق از تحریم ایران
باوجود اینکه تولید نفت عربستان با سقف سهمیه تعیین شده 340 هزار بشکه فاصله دارد، عراق در ماه گذشته روزانه 50 هزار بشکه نفت بیشتر تولید کرد تا سطح تولید خود را به چهار میلیون و 630 هزار بشکه برساند؛ 87 هزار بشکه بیش از سهمیه مشخص شده در نشست قبلی اوپک در ژانویه سال جاری. این کشور به طور معمول در سال های اخیر که ایران به دلیل سوء مدیریت ها، فرسودگی زیرساخت ها، فساد و قاچاق و البته تحریم ها، نفت کمتری تولید و روانه بازار کرد، بیش از سهمیه مجاز نفت تولید کرده است.
ایران پس از انقلاب اسلامی و عراق در تجربه یک جنگ هشت ساله و تحریم هایی که عملا تا مرحله نفت در برابر غذا تشدید شد، مشترک هستند، اما عراق علاوه بر این جنگ فرسایشی و تحریم ها، تجربه حمله نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا را نیز در کارنامه خود دارد. مداخله ای نظامی که پیامدهای فاجعه بار آن همچنان این کشور را درگیر کرده است. اما شرایط اقتصادی و به خصوص تولید نفت عراق بر خلاف آنچه در زمان مشابه در ایران اتفاق افتاد، بسیار امیدوار کننده بوده است. عراق هم اکنون دومین تولید کننده نفت اوپک و پنجمین تولید کننده بزرگ نفت در جهان است. آژانس بین المللی انرژی پیش بینی می کند با افزایش تولید این کشور به شش میلیون بشکه در روز، نام عراق در جایگاه سوم فهرست بزرگترین کشورهای تولید کننده نفت جهان قرار گیرد. این نهاد بین المللی دلیل خوش بینی نسبت به آینده صنعت نفت عراق را شرایط مطلوب سرمایه گذاری خارجی، ثبات سیاسی و در دسترس بودن منابع آب توصیف کرده است. هیچ یک از این فاکتورها در مورد ایران مصداق ندارد و در مقابل تحریم، فساد و فرسودگی میدان های نفتی، چشم انداز این صنعت را بیش از هر زمان دیگری تهدید می کند.
برخی گزارش ها حاکی از آن است که عراق در زمان تصمیم گیری آمریکا برای عدم تمدید معافیت از تحریم های نفتی ایران، برای افزایش تولید به واشینگتن چراغ سبز نشان داده بود. عراق هم اکنون به همراه روسیه و قزاقستان با جذب مشتریان نفتی ایران، منابع نفت مورد نیاز ترکیه را تامین می کند که واردات از ایران را متوقف کرده است.
مقامات عراقی حاضر در نشست های اضطراری اخیر سران کشورهای عرب و مسلمان در مکه که زیر نور افکن رسانه ها و توجه جامعه بین المللی برگزار شد، در واکنش به اتهام های مطرح علیه ایران در بیانیه پایانی این نشست ها، آن را امضاء نکردند. برهم صالح، رئیس جمهوری عراق با انتقاد از این بیانیه گفت: «ایران کشور همسایه ما است و امنیت آن باید حفظ شود.» اما زمانی که نورافکن ها خاموش می شود و پای منافع اقتصادی به میان می آید؛ عراق، روسیه و حتی چین در دور زدن همین «کشور همسایه» و «دوست» از یکدیگر سبقت می گیرند.
