تنوع بخشی به منابع انرژی، محور اصلی سیاست‌گذاری انرژی هند است. با توجه به رشد اقتصادی آن کشور، دولت هند در تلاش است تا نفت و گاز مورد نیاز خود را از منابع مختلف و مطمئن تامین کند. امنیت انرژی این کشور، رابطه مستقیمی با سیاست خارجی آن دارد. ایران با ذخایر عظیم نفت و گاز، می‌تواند یکی از منابع تامین انرژی هند باشد، اما تحریم‌های پی در پی باعث شده است که ظرفیت تولید نفت و گاز ایران به مرور زمان کاهش یابد و ایران نتواند در بازار روبه رشد انرژی هند، نقش فعالی ایفا کند.
بنا بر آمار آژانس بین‌المللی انرژی، هند و چین بیشترین مصرف کننده انرژی هستند و اکثر کشورهای عمده تولید کننده نفت و گاز، چشم به بازار این دو کشور دوخته‌اند تا بتوانند سهم بیشتری در آن بازارها به خود اختصاص دهند. هند، سومین مصرف کننده بزرگ نفت در جهان است و حدود ۸۰ درصد از نیازهای نفتی خود را از طریق واردات تأمین می‌کند. این کشور پس از چین، دومین وارد کننده نفت از ایران است. هند در شش ماهه اول سال ۲۰۱۸ و پیش از خروج آمریکا از برجام، روزانه به‌طور متوسط ۴۵۷ هزار بشکه نفت از ایران وارد می‌کرد، اما با خروج آمریکا از برجام، این میزان دچار نوسان شد. در این میان، ایران با ارائه تخفیف به مشتریان هندی در تابستان سال گذشته و حتی در ماه اکتبر، اقدام به افزایش صادرات نفت کرد. با شروع رسمی تحریم‌ها علیه ایران، هند توانست از ماه نوامبر با استفاده از معافیت نفتی آمریکا روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت از آن کشور وارد کند.
واردات نفت خام و ال ان جی از آمریکا
صادرات انرژی نقش مهمی در سیاست خارجی آمریکا بازی می‌کند. انقلاب گازی شل این امکان را برای آمریکا فراهم کرد تا این کشور به صادر کننده انرژی تبدیل شود. آمریکا از صادرات انرژی برای گسترش روابط خویش با هم پیمانانش استفاده می‌کند و صادرات انرژی، بهترین روش برای جبران کسری تراز تجاری با سایر کشورهاست. هند در ماه‌های اخیر واردات نفت خام از آن کشور را افزایش داده است، و به گفته هراش واردان شرینگلا، سفیر هند در واشنگتن، متعهد شده است که سالانه معادل ۵ میلیارد دلار نفت و ال ان جی از آمریکا وارد کند. آمریکا و هند در سال گذشته قرارداد بیست سالهای برای صادرات ال ان جی از آمریکا امضا کردند.
دیپلماسی فعال انرژی عربستان در بازار انرژی هند
عربستان، به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت عضو اوپک، با استفاده از اهرم سرمایه‌گذاری در زیرساخت انرژی کشورهای عمده مصرف کننده انرژی نظیر هند و چین، در صدد حفظ و افزایش سهم خویش در بازار انرژی این کشورهاست. عربستان در تلاش است تا از این طریق در سیاست خارجی و انرژی این کشورها تاثیرگذار باشد. در آوریل سال گذشته، شرکت «آرامکو»ی عربستان و کنسرسیومی متشکل از سه شرکت نفتی دولتی هند، قراردادی به ارزش ۴۴ میلیارد دلار برای ساخت پالایشگاهی در ایالت ماهاراشترا در غرب هند امضا کردند. بن سلمان، در سفر اخیر خود به هند، از هدف عربستان برای تبدیل هند به مرکز مهم تولید و توزیع فرآورده‌های نفتی در منطقه خبر داد. وی همچنین از امکان سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری در هند سخن گفت. این کشور دیپلماسی انرژی فعالی در بازار انرژی هند بازی می‌کند و انتظار می‌رود که در سالهای آینده، سهم خویش را در بازار انرژی آن کشور حفظ کند و بر آن مبنا، سایر کشورهای تامین کننده انرژی هند، رقابت سختی را برای افزایش سهم خویش در بازار انرژی آن کشور پیش رو خواهند داشت.
میدان گازی فرزاد بی و سرمایه گذاری هند در این پروژه
میدان گازی فرزاد بی، بین ایران و عربستان مشترک است. میزان ذخایر این میدان بیش از ۲۱ تریلیون فوت مکعب برآورد شده است که ۱۲.۵ تریلیون آن قابل استخراج است. این میدان مورد توجه شرکت‌های نفتی هند واقع شده است و بر آن مبنا، پیشنهادی شامل یک طرح توسعه سه میلیارد دلاری در آن زمینه به ایران ارائه داده است. در آن پیشنهاد، هند همچنین خواستار حق بهره‌برداری سی ساله از درآمد فروش آن میدان شده بود، اما با وجود گذشت ده سال از آغاز مذاکرات بین دو کشور، تاکنون پیشرفت محسوسی در روند مذاکرات حاصل نشده است.
پروژه بندر چابهار
هند در حال حاضر به یکی از مهم‌ترین کشورهای صادر‌کننده کالا و خدمات در جهان تبدیل شده است. یافتن مسیری که از لحاظ هزینه و امنیت و زمان حمل کالا مطلوب باشد، دغدغه همیشگی دولتمردان و بازرگانان هند بوده است. در این مسیر، و با هدف افزایش صادرات به کشورهای آسیای میانه و واردات مواد خام از آن منطقه، این کشور چندی پیش تصمیم به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بندر چابهار گرفت. استفاده از بندر چابهار، این امکان را برای هند فراهم می‌آورد تا بدون استفاده از امکانات پاکستان، به آسیای میانه و افغانستان دسترسی یابد. با توجه به تنش موجود بین هند و پاکستان، اهمیت بندر چابهار برای هند بیش از پیش مشخص می‌شود. قرارداد استراتژیک استفاده از امکانات بندر چابهار در سال ۲۰۱۶ بین ایران، هند و افغانستان به امضاء رسید. در دوران تحریم‌ها، بندر چابهار و سرمایه‌گذاری هند در آن بندر از تحریم‌ها معاف شد تا هند و افغانستان از تحریم‌ها متضرر نشوند.
عدم تمدید معافیت نفتی هند، باعث شد تا برخی از پالایشگاه‌های این کشور که برای فرآوری نفت خام ایران تجهیز شده‌اند، تصمیم به تغییر تجهیزاتشان برای فرآوری نفت خام آمریکا بگیرند. اهمیت این امر زمانی مشخص می‌شود که در صورت حل مسایل موجود بین ایران و آمریکا، با توجه به تغییرات در تجهیزات این پالایشگاه‌ها برای نفت‌های جایگزین نفت ایران، باز پس گرفتن سهم خویش در بازار هند کار آسانی برای ایران نخواهد بود.
پس از عدم تمدید معافیت نفتی ایران، وزیر امور خارجه آن کشور با هدف حفظ برجام و یافتن مشتری برای نفت ایران در بازار خاکستری، به چند کشور، از جمله هند سفر کرد. در سفر اخیر وزیر امور خارجه ایران به هند، قرار شد پس از انتخابات پیش رو (۲۳ می) دولت جدید هند برای واردات نفت از ایران تصمیم گیری کند. با این حال، به نظر نمی‌رسد که تا پیش از حل شدن مسائل بین ایران و آمریکا، هند به واردات نفت از ایران اقدام کند. همچنین، به نظر می‌رسد که هند مایل نیست به‌خاطر واردات نفت از ایران، روابط خود را با آمریکا با مشکل مواجه کند. البته در این بین، سرمایه‌گذاری عربستان در زیرساخت انرژی هند هم در سیاست انرژی آن کشور بی‌تاثیر نبوده است.
استفاده از سیاست خارجی تنش‌زدا و دیپلماسی فعال انرژی، تنها روشی است که ایران می‌تواند بر اساس آن، ضمن جذب سرمایه و تکنولوژی لازم برای صنعت انرژی و میادین نفت و گاز، ظرفیت تولید نفت و گاز را نیز افزایش دهد، و نیز، بتواند در درازمدت صادرات بیشتری به کشورهای واردکننده انرژی داشته باشد. بدون سرمایه گذاری خارجی و سیاست خارجی تنش‌زدا درکنار دیپلماسی انرژی فعال، بی‌تردید ایران باید شاهد کاهش سهم خویش در بازار منطقه‌ای و جهانی انرژی باشد. با توجه به حضور فعال عربستان، آمریکا، عراق و روسیه در بازار انرژی هند، ایران برای حفظ سهم خویش در این بازار کار آسانی پیش رو ندارد.
