نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت طالبان، روز چهارشنبه ۲۸ آبان، به دعوت رسمی دولت هند و در راس هیئتی عازم دهلی نو شد تا برای جبران بسته شدن مرزهای افغانستان با پاکستان، راه‌های تجاری جایگزین را با هند بررسی کند.

از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱، این دومین سفر یک هیئت بلندپایه طالبان به هند است. پیش از این، امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان،  اوایل اکتبر در سفری یک هفته‌ای به هند رفت که با درگیری‌های مرزی مرگبار میان طالبان و ارتش پاکستان همزمان شد. این درگیری‌ها که به مسدود شدن گذرگاه‌ها میان افغانستان و پاکستان منجر شد، به بازرگانان زیان زیادی وارد کرده و موجب افزایش بهای مواد غذایی در بازارهای افغانستان و تداوم تنش میان طالبان و پاکستان شده است

در اطلاعیه وزارت صنعت و تجارت طالبان در مورد سفر هیئت این گروه به دهلی، هدف از این سفر «فعال‌سازی و استفاده موثر از ظرفیت‌های بندر چابهار، جلب و جذب سرمایه‌گذاری هند در مسیر این بندر و توسعه تجارت دوجانبه میان هند و افغانستان» اعلام شده است.

بر اساس این اطلاعیه، هیئت طالبان علاوه بر بازدید از یک نمایشگاه بازرگانی در دهلی، با برخی مقام‌های هند از جمله وزیر خارجه، تجارت و گروهی از بازرگانان و سرمایه‌گذاران ملاقات خواهد کرد که «محور این ملاقات‌ها گسترش همکاری‌های اقتصادی، تسهیل تجارت، ایجاد زمینه‌های مشترک سرمایه‌گذاری و تقویت نقش افغانستان در مسیر حمل‌و‌نقل میان در کشورهای منطقه» است و تلاش می‌شود توجه هند برای سرمایه‌گذاری در افغانستان جلب شود.

وزیر صنعت و تجارت طالبان در حالی به هند رفته که روز سه‌شنبه در یک سخنرانی در کابل گفته بود ۱۲ هزار کانتینر متعلق به بازرگانان افغان پشت مرزها با پاکستان متوقف شده‌اند و اجازه ورود به افغانستان را ندارند. او تاکید کرد که بسته شدن مرزهای پاکستان و افغانستان به جامعه بازرگانان آسیب و زیان بزرگی زده است.

ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌وزیر طالبان، چهارشنبه گذشته اعلام کرد که بازرگانان افغان سه ماه مهلت دارند دادوستدهای از پیش انجام شده با طرف‌های پاکستانی را تسویه کنند و پس از آن هیچ‌گونه همکاری اقتصادی با این کشور نداشته باشند.

او از نهادهای رژیم طالبان و بازرگانان افغان خواست برای تجارت راه‌هایی جایگزین پاکستان پیدا کنند. آذرخش حافظی، رئیس پیشین اتاق‌ تجارت و صنایع افغانستان، در این مورد به ایندیپندنت فارسی گفت که هیچ جایگزینی برای پاکستان وجود ندارد، چون این کشور تنها گزینه آسان و ارزان برای دسترسی به بازارهای جنوب آسیا و اروپا است. حافظی افزود که طالبان و حکومت پاکستان باید تجارت و همکاری‌های اقتصادی از مسائل سیاسی جدا کنند، چون با توقف تبادلات تجارت میان دو کشور، زیربناها و مردم آسیب می‌بینند.

حافظی تصریح کرد که تنها گزینه جایگزین پاکستان برای اقتصاد افغانستان، تولید نیازها در داخل این کشور است که زمان‌بر و نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفت است. با این حال، نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت طالبان تاکید کرده که تصمیم قطع روابط تجاری و اقتصادی با پاکستان «به‌ اجبار» گرفته شده است و تلاش می‌شود راه‌های جایگزینی برای آن ایجاد شود.

طالبان در چهار سال گذشته روابط اقتصادی و سیاسی خود را با کشورهای منطقه از جمله ایران، روسیه، چین و کشورهای آسیای میانه گسترش دادند، اما از این میان تنها روسیه این گروه را به عنوان دولت رسمی افغانستان به رسمیت شناخته، هرچند سطح تجارت میان مسکو و کابل همچنان محدود است.

پاکستان به دلیل نزدیکی به پایتخت و شهرهای بزرگ افغانستان و همچنین بازار آزاد و ظرفیت تولید کالاهای موردنیاز افغانستان، از بزرگ‌ترین شرکای اقتصادی افغانستان است، اما برای نخستین‌ بار در دو دهه اخیر، بیش از یک ماه است که مرزهای رسمی خود را به روی افغانستان بسته است. این مرزها پیش از این نیز به دلیل برخی درگیری‌های مرزی، بسته شده‌ بودند، اما پس از مذاکره و گفتگوی هیئت‌های دوطرف باز می‌شدند، اما این بار به رغم سه دور مذاکره میان طالبان و پاکستان در دوحه و استانبول، گذرگاه‌ها همچنان مسدود مانده‌اند و مذاکرات نیز بدون نتیجه پایان یافتند.

در نتیجه این مذاکرات، دو طرف بر ادامه آتش‌بس در مرز توافق کردند، اما روی بقیه موارد از جمله مهار تهدید شبه‌نظامیان پاکستانی که در خاک افغانستان حضور دارند، توافقی حاصل نشد.

وضعیت پیش‌آمده میان طالبان افغانستان و دولت پاکستان، فرصت بازگشت دوباره دهلی به کابل را فراهم کرده است. هرچند هند در دور اول حاکمیت طالبان بر افغانستان ( ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱) از مخالفان این گروه حمایت می‌کرد و در سال ۲۰۲۱ نیز سفارتخانه و کنسولگری‌هایش را در افغانستان تعطیل کرد، در یک سال گذشته روابط نزدیکی با طالبان برقرار کرده است.

آصف درانی، دیپلمات پاکستانی که پیش‌تر به‌عنوان فرستاده ویژه پاکستان در امور افغانستان فعالیت می‌کرد و تجربه کار به‌عنوان سفیر پاکستان در ایران و امارات متحده عربی را نیز در کارنامه دارد، معتقد است وضعیت فعلی برای هند «فرصتی طلایی» است.

درانی به ایندیپندنت فارسی گفت که هند از طریق طالبان افغانستان برای تحریک طالبان پاکستان پول می‌فرستد و از وضعیت فعلی و تنش ایجادشده به نفع خود استفاده می‌کند. دولت پاکستان بارها هند را به حمایت مالی از تحریک طالبان پاکستان و ارتش آزادی بخش بلوچستان متهم کرده و خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان، نیز اخیرا گفته است که طالبان افغانستان نیز از هند دستور می‌گیرد و به همین دلیل علیه پاکستان موضع گرفته‌اند.

با بسته شدن راه تجارت افغانستان و پاکستان، طالبان به هند که رقیب دیرینه پاکستان است، چشم دوخته‌اند. در این میان بندر چابهار در ایران به دلیل نداشتن تجهیزات کافی و همچنین تحریم‌های ایالات متحده، در کوتاه‌مدت نمی‌تواند نیازمندهای افغانستان را تامین کند و تنها گزینه فوری مسیرهای هوایی‌اند که برای بازرگانان افغان گران تمام می‌شود. دولت اشرف غنی نیز با ایجاد کریدورهای هوایی میان کابل و هند، تلاش کرد وابستگی افغانستان به پاکستان کاهش دهد، اما این مسیر به دلیل هزینه زیاد، با استقبال بازرگانان مواجه نشد. اکنون که طالبان از بندرهای تورخم، کراچی و اسپین بولدک محروم شده‌اند، به راه‌هایی متوسل شده‌اند که اشرف غنی نیز آزمایش کرده بود.

آمارهای منتشرشده از میزان تجارت میان هند و افغانستان نشان می‌دهد که در سال مالی ۲۰۲۵-۲۰۲۴، ارزش مبادلات تجاری این دو کشور ۳۱۸ میلیون دلار بود، در حالی که ارزش تجارت افغانستان و پاکستان در همین بازه زمانی به بیش از پنج میلیارد دلار براورد شد.

آذرخش حافظی با اشاره به همین حجم گسترده تجارت میان افغانستان و پاکستان تاکید می‌کند که بخشی از وابستگی افغانستان به پاکستان به دلیل «جبر جغرافیایی» است که نمی‌توان آن را تغییر داد و تنها راه‌حل آن تعامل و جدا کردن همکاری‌های اقتصادی از حوزه سیاسی و امنیتی است.