سازمان جهانی گردشگری (UN Tourism)برای سال ۲۰۲۵، ۵۲ روستای برگزیده از سراسر جهان را به‌عنوان جوامعی معرفی کرده است که در بازتعریف گردشگری روستایی پیشرو هستند؛ روستاهایی که به باور این سازمان نشان می‌دهند چگونه می‌توان با اتکا بر ظرفیت‌های محلی، هم از میراث فرهنگی و طبیعت بومی حفاظت کرد و هم فرصت‌هایی عادلانه برای اقتصاد محلی و معیشت پایدار فراهم آورد.
در این فهرست جهانی، نام سه روستای ایرانی نیز دیده می‌شود: «شفیع‌آباد» در استان کرمان، «سهیلی» در جزیره قشم و «کندلوس» در استان مازندران.
با این حال، روستای تاریخی ماسوله، که مسئولان پیش‌تر وعده ثبت جهانی آن در فهرست سازمان جهانی گردشگری را داده بودند، نه‌تنها در این فهرست جای نگرفت، که حتی در میان ۲۰ روستای منتخب برای مشارکت در «برنامه ارتقا» به منظور ورود احتمالی به فهرست اصلی در سال‌های آینده نیز دیده نمی‌شود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
پیش از این نیز دو روستای اصفهک در خراسان جنوبی و کندوان در آذربایجان شرقی موفق شده بودند در فهرست بهترین روستاهای گردشگری جهان به ثبت برسند؛ روستاهایی که توانسته‌اند در کنار مقاصد مهم گردشگری جهان، جایگاهی معتبر به دست آورند.
ثبت جهانی روستاها؛ حفاظت فرهنگی و توسعه پایدار
نشست اخیر سازمان جهانی گردشگری ملل متحد برای معرفی «بهترین روستاهای گردشگری جهان» در شهر هُوجو چین برگزار شد. در این دوره، کشور میزبان (چین) و ژاپن با ثبت چهار روستا در صدر فهرست جای گرفتند و پس از آنها، کشورهای ترکیه، ایتالیا و ایران هرکدام با سه روستا در جایگاه بعدی قرار گرفتند.
ایران در این دوره با معرفی هشت روستای «پالنگان»، «فهرج»، «شفیع‌آباد»، «کندلوس»، «سهیلی»، «حسنلو»، «موئیل» و «برغان» حضور داشت که در نهایت سه روستای شفیع‌آباد، کندلوس و سهیلی موفق به کسب عنوان جهانی شدند. بر اساس گزارش سایت سازمان جهانی گردشگری هر یک از روستاهای منتخب به دلیل ویژگی‌های بی‌نظیر در زمینه توسعه پایدار، حفاظت از میراث فرهنگی و مشارکت فعال جامعه محلی در فرایند گردشگری مورد توجه داوران قرار گرفتند.
روستای کندلوس، تماشاگاه بی‌همتای مازندران
کندلوس، روستایی که چشم‌انداز طبیعی‌اش به دنیای افسانه‌ها شبیه است، در دل کوهستان‌های البرز و در بخش کجور مازندران قرار دارد؛ جایی که به دلیل همجواری با جنگل و دیرینه بودن آن، روایت‌های شفاهی فراوانی از اسطوره‌ها، آیین‌ها و زندگی سنتی را در دل خود حفظ کرده است. معماری پلکانی خانه‌ها، باغ‌های انبوه سیب و گردو، صدای آب روان چشمه‌ها و مه صبحگاهی چنان در هم می‌آمیزند که حضور در این روستا بیشتر به قدم زدن در یک نقاشی زنده می‌ماند تا سفر به یک مقصد گردشگری.
کندلوس نه فقط یک مقصد طبیعی، که زیست‌موزه‌ای زنده است؛ از خانه‌های چوبی و سقف‌های سفالی‌اش تا موزه مردم‌شناسی کم‌نظیری که فرهنگ، معیشت و دانش گیاه‌پزشکی مردم این منطقه را ثبت و روایت می‌کند. برخلاف بسیاری از مقاصد گردشگری در شمال، این روستا همچنان بافت اصیل و آرامش تاریخی‌اش را حفظ کرده است.
حضور فعال جامعه محلی در پذیرایی از گردشگران، پایداری زبان و آیین‌های کهن و اتکای اقتصاد روستا بر پرورش گیاهان دارویی، صنایع‌دستی و گردشگری مسئولانه از مهم‌ترین عواملی بود که کندلوس را در فهرست برگزیدگان جهانی سازمان جهانی گردشگری ملل متحد قرار داد.
کندلوس نماد این پرسش است که چگونه می‌توان توسعه را بدون تخریب هویت به دست آورد و حتی آن را به فرصتی برای رونق اقتصاد بومی بدل کرد.
روستای شفیع‌آباد؛ واحه‌ای در حاشیه افسانه‌های کویر
شفیع‌آباد، روستایی تاریخی در حاشیه کویر لوت و در نزدیکی کلوت‌های افسانه‌ای شهداد، از آن دست سکونتگاه‌هایی است که معنای «زندگی در دل خشکی» را به شکلی شاعرانه به تصویر می‌کشد. در چشم‌انداز این روستا، نخلستان‌های سبز، قنات‌های کهن و کاروانسرای بازمانده از دوره رونق جاده ابریشم در کنار تپه‌های شنی و سکوت خیره‌کننده کویر در هم آمیخته‌اند.
در شفیع‌آباد، قنات، نخل و کاروانسرا سه رکن اصلی حیات هستند؛ ریشه‌هایی که این روستا را در برابر سخت‌ترین اقلیم ایران پایدار نگه داشته‌اند. معماری خشتی و گلین خانه‌ها، گذرگاه‌های باریک، سرداب‌ها و پشت‌بام‌هایی که غروب‌ها به بستری برای تماشای ستارگان بدل می‌شوند، حال و هوای زیست اصیل کویری را زنده نگه داشته‌اند.
آنچه شفیع‌آباد را در میان روستاهای برگزیده سازمان جهانی گردشگری قرار داد، توانایی بی‌نظیر آن در پیوند دادن «حیات» با «خشکی» و تبدیل اقلیم دشوار به فرصت گردشگری پایدار است. جامعه محلی نه‌تنها همچنان به قنات‌داری، نخل‌داری و تولیدات اصیل کویری ادامه می‌دهند، که گردشگری را نیز با حفظ هویت فرهنگی و احترام به طبیعت سامان داده‌اند؛ از اقامتگاه‌های بوم‌گردی مسئولانه تا روایتگری زنده تاریخ جاده ابریشم.
روستای سهیلی؛ روایت زندگی بر لب دریا و میان حرا
سهیلی، روستایی در قلب جزیره قشم، جایی است که دریا، جنگل و فرهنگ کهن دریانوردی در کنار هم زیست می‌کنند. این روستا در مجاورت حرا، بزرگ‌ترین جنگل دریایی جهان، قرار دارد؛ زیست‌بومی شگفت‌انگیز که با جزر و مد دریا نفس می‌کشد.
سهیلی تنها یک مقصد گردشگری ساحلی نیست؛ روایتی است از همزیستی انسان با دریا. مردمانش هنوز به صیادی سنتی، لنج‌سازی، حصیربافی از برگ نخل و موسیقی بومی جنوب وفادارند، و همین پیوند با میراث ناملموس سبب شده که زندگی در آن، جلوه‌ای از فرهنگ دریایی جنوب ایران باشد.
وجه تمایز سهیلی در میان روستاهای منتخب جهانی، تبدیل زیست‌بوم حرا به الگوی گردشگری مسئولانه است؛ جایی که گردشگران با قایق‌های محلی، نه برای تفریح تهاجمی که برای تماشای هماهنگ و بی‌صدا با طبیعت، وارد پهنه جنگل می‌شوند. هدایت این تجربه توسط خود ساکنان محلی، و مشارکت مستقیم آنان در سود گردشگری، این روستا را به نمونه‌ای واقعی از توسعه پایدار با محوریت مردم بومی بدل کرده است.
روستاهای ثبت‌شده و ثبت‌نشده ایران در فهرست جهانی
در دو سال گذشته، دو روستای کندوان در استان آذربایجان شرقی و اصفهک در خراسان جنوبی نیز در فهرست بهترین روستاهای گردشگری جهان ثبت شدند.
روستای تاریخی اصفهک با معماری کم‌نظیر خشتی، طاق‌های قوسی، سقف‌های گنبدی و استفاده کامل از مصالح بومی، یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری کویری ایران به شمار می‌رود. طبیعت بیابانی اطراف و ردیف نخل‌های بلند، جلوه‌ای شاعرانه به این روستا بخشیده است. هرچند در زلزله ویرانگر سال ۱۳۵۷ بخش عمده‌ای از روستا تخریب شد و مدتی قابل سکونت نبود، اما مردم بومی، بدون اتکا به حمایت دولتی، با بازسازی کامل بافت و ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی، اصفهک را دوباره به یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری پایدار ایران بدل کردند.
روستای کندوان نیز با معماری شگفت‌انگیز خانه‌های سنگی در دل کوه، یکی از معدود سکونتگاه‌های صخره‌ای زنده جهان است و قدمتی در حدود هفت هزار سال دارد. بنا بر روایت‌ها، در قرن هفتم هجری و همزمان با یورش مغولان، ساکنان روستای «حیله‌ور» برای در امان ماندن از حمله، در دل کوه‌های کله‌قندی سهند پناه گرفتند و خانه‌هایی سنگی حفر کردند که هنوز سکونتگاه بومیان این منطقه است.
آب و هوای کندوان در بیشتر ماه‌های سال سرد است و اقتصاد آن عمدتا بر دامداری و تولیدات روستایی استوار است. کره محلی، گردو، بادام، خشکبار، شیره انگور، داروهای گیاهی، گلیم و جاجیم از مشهورترین سوغات این روستای تاریخی‌اند.
اکنون با ثبت سه روستای تازه، پنج روستای ایران در فهرست بهترین روستاهای گردشگری جهان قرار گرفته‌اند؛ با این حال، ده‌ها روستای دیگر نیز این قابلیت را دارند که با پرونده‌سازی حرفه‌ای، ساماندهی دقیق و اراده جدی مسئولان محلی در این فهرست قرار گیرند تا مبادا سرنوشت تلخ ماسوله تکرار شود. روستایی که سال‌ها وعده ثبت جهانی‌اش داده می‌شد، اما اکنون به دلیل تبدیل شدن به شهر، دیگر بختی برای حضور در فهرست روستاهای سازمان جهانی گردشگری ندارد.
پیش‌تر حسین بهاروند، رئیس گروه توسعه و جاذبه‌های گردشگری معاونت گردشگری، در همین زمینه به خبرگزاری ایلنا گفته بود که تنها ۱۳۰ روستا در ایران ظرفیت‌های اولیه برای ارزیابی در فرایند ثبت جهانی روستاها را دارند و باقی یا خالی از سکنه‌اند یا به دلیل معماری ناهمگون، بافت سنتی‌شان را کاملا از دست داده‌اند.
