روابط میان عربستان سعودی و سوریه در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از سقوط رژيم بشار اسد در پایان سال ۲۰۲۴ و تشکیل دولت انتقالی به رهبری احمد الشرع، دستخوش تحولی چشمگیر شده و پس از گذشت بیش از یک دهه گسست دیپلماتیک، ریاض بار دیگر به بازیگری اصلی در صحنه دمشق بدل شده است، اما این‌بار از رهگذر سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی عظیم و پشتیبانی سیاسی آشکار از دمشق.
این دگرگونی صرفا تغییر در سیاست خارجی عربستان سعودی نیست، بلکه بخشی از راهبردی گسترده‌تر به شمار می‌آید که هدف آن بازترسیم نقشه ائتلاف‌های منطقه‌ای، محدود کردن نفوذ جمهوری اسلامی و تقویت ثبات در منطقه‌ای است که سال‌ها درگیر جنگ و ویرانی بوده است.
از انزوا تا همگرایی؛ روابط عربستان سعودی و سوریه در عصر پسااسد
با آنکه عربستان سعودی در سال‌های نخست انقلاب سوریه، از مخالفان رژیم اسد حمایت می‌کرد، از سال ۲۰۲۳ به‌تدریج موضعش را تغییر داد. سفارتش را در دمشق بازگشایی کرد و اندکی پیش از سقوط رژیم قبلی دمشق، از بشار اسد، رئیس‌جمهوری پیشین سوریه، در ریاض میزبانی کرد. با این حال، فروپاشی شتابان نظام اسد در دسامبر ۲۰۲۴، ریاض را به پذیرش واقعیت تازه واداشت؛ واقعیتی که در آن، عربستان سعودی، دولت جدید سوریه به رهبری احمد الشرع را گزینه‌ای عملی‌تر و معقول‌تر از سناریو فروپاشی کامل کشور سوریه دید.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
ابعاد حمایت عربستان سعودی از سوریه در مجمع سرمایه‌گذاری سعودی‌ــ‌‌سوری که ژوییه گذشته در دمشق برگزار شد، عملا نمایان شد. در آن نشست، اعلام شد که عربستان سعودی در بخش‌های انرژی، زیرساخت و ارتباطات سوریه، بیش از شش میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کند.
تصمیم ریاض برای حمایت از دولت جدید سوریه و سرمایه‌گذاری بزرگ در آن کشور یک اقدام اقتصادی محض نیست، بلکه پیام سیاسی روشنی را هم با خود دارد و نشان می‌دهد ریاض بر لزوم برقراری ثبات در سوریه تاکید داشته و در تلاش است این کشور را از زیر نفوذ جمهوری اسلامی که در طول چندین دهه گذشته بر سیاست دمشق سایه افکنده است، بیرون کشد.
تغییر مواضع عربستان سعودی، سوریه و آمریکا در چارچوب روابط بین‌المللی
شگفت‌انگیزترین تحول در صحنه بین‌المللی، اعلام دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، در ماه مه گذشته مبنی بر لغو تحریم‌های اعمال‌شده بر سوریه در جریان سفرش به ریاض بود. ترامپ و احمد الشرع سپس با میانجی‌گری عربستان سعودی در ریاض دیدار کردند. این اقدام که برای بسیاری در واشینگتن غیرمنتظره بود، بیانگر دگرگونی سیاست آمریکا در قبال سوریه است؛ تحولی که در آن عربستان سعودی به بازیگری کلیدی و میانجی محوری میان دمشق و غرب بدل شده است.
هرچند لغو تحریم‌های سنگین و پیچیده علیه سوریه فرایندی دشوار به نظر می‌رسد‌ــ به‌ویژه در سایه قوانین دست‌وپاگیری همچون «قانون سزار» و قرار داشتن سوریه در فهرست کشورهای حامی تروریسم از سال ۱۹۷۹ــ تصمیم اخیر آمریکا راه را برای بازگشت دمشق به اقتصاد جهانی هموار می‌کند، به‌خصوص پس از آنکه دمشق با پشتیبانی مالی عربستان سعودی و قطر موفق شد بدهی‌هایش را به بانک جهانی تسویه کند.
از سوی دیگر، پیامدهای جنگ غزه، فروپاشی رژیم اسد در سوریه و رویارویی جمهوری اسلامی با اسرائیل شرایطی تازه را در خاورمیانه رقم زد؛ شرایطی که نیازمند واکنش سریع برای پیشگیری از آشفتگی بود. همین امر عربستان سعودی را بر آن داشت تا برای بازگرداندن ثبات و جلوگیری از وقوع هرج‌مرج در منطقه، ابتکار عمل را در دست گیرد و به کمک سوریه بشتابد. به باور ریاض، سرمایه‌گذاری در سوریه کارآمدترین شیوه برای مهار تهدیدهای امنیتی و جایگزینی مناسب برای تقابل نظامی مستقیم در این کشور است.
آینده روابط عربستان سعودی و سوریه
ائتلاف تازه میان عربستان سعودی و سوریه تنها یک تغییر تاکتیکی نیست، بلکه بخشی از چشم‌انداز راهبردی گسترده‌تر برای تقویت ثبات در منطقه است. با این حال، موفقیت این همکاری به عوامل متعددی بستگی دارد. از جمله توانایی دولت احمد الشرع در دستیابی به ثبات داخلی، ادامه حمایت بین‌المللی برای لغو تحریم‌ها و توانایی ریاض در ایجاد تعادل میان روابط با واشنگتن و نزدیکی به دمشق.
در فرجام، می‌توان گفت: بازگشت سوریه به آغوش جهان عرب فرصتی تاریخی برای پایان دادن به انزوای طولانی‌مدت سوریه محسوب می‌شود. با این حال مسیر پیش رو طولانی و مملو از چالش‌های به‌جامانده از بحران داخلی این کشور و کشمکش در منطقه است.
به هر حال، واقعیت مسلم این است که عربستان سعودی با ایفای نقشی راهبردی در سوریه، بار دیگر جایگاهش را به عنوان بازیگر اصلی در تعیین سرنوشت آینده منطقه تثبیت کرده است.
