در یکی از مهم‌ترین تحولات اقتصادی و سیاسی پس از پایان جنگ داخلی سوریه، عربستان سعودی اعلام کرد که در چارچوب ابتکار عمل مشترک با دولت سوریه، ۶.۴ میلیارد دلار در پروژه‌های اقتصادی و عمرانی این کشور سرمایه‌گذاری خواهد کرد. این خبر ۲۴ ژوییه ۲۰۲۵ در نشست مجمع سرمایه‌گذاری سعودی‌ــ‌سوری در دمشق، اعلام شد و در محافل منطقه‌ای و بین‌المللی بازتابی گسترده داشت.

پیامی روشن با ابعاد گسترده سیاسی و اقتصادی

سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در سوریه را نمی‌توان صرفا اقدامی اقتصادی دانست. این تصمیم بخشی از یک راهبرد منطقه‌ای بلندمدت است که هدف آن کمک به بازگرداندن ثبات به خاورمیانه است. با فروپاشی رژیم بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴، سوریه وارد مرحله‌ای حساس شد که به بازسازی زیرساخت‌ها و احیای اقتصادی فلج‌شده‌اش نیاز فوری داشت؛ اقتصادی که سال‌ها جنگ آن را به مرز فروپاشی کشانده بود.

عربستان سعودی به رهبری ملک سلمان بن عبدالعزیز و محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور، عمق این واقعیت را درک کرد که برقراری ثبات در سوریه به معنای حفظ ثبات در منطقه است و فرو رفتن سوریه در هرج‌ومرج نه‌تنها به تشدید بحران در این کشور می‌انجامد، بلکه سراسر منطقه را به سمت بحران و بی‌ثباتی سوق می‌دهد.

از همین رو، عربستان سعودی در اتخاذ گام‌های جسورانه تردیدی به خود راه نداد. این مسیر از میزبانی احمد الشرع، رئیس‌ دولت انتقالی سوریه، در ریاض در فوریه ۲۰۲۵ آغاز شد و با میانجی‌گری موفق برای دیدار او با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، در پایتخت عربستان سعودی ادامه یافت.

نقطه عطف این روند اعلام رسمی ترامپ در ژوئن ۲۰۲۵ مبنی بر پذیرش میانجی‌گری ولیعهد عربستان سعودی و موافقت با لغو تحریم‌های اعمال‌شده علیه سوریه بود. در پی این تحولات، عربستان سعودی با اقدام به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در حوزه‌های کلیدی همچون انرژی، زیرساخت‌ها، ارتباطات و بهداشت، حضورش را در فرایند بازسازی سوریه تثبیت کرد.

پروژه‌های توسعه‌ای فراگیر

سرمایه‌گذاری‌های عربستان سعودی مجموعه‌ای متنوع از پروژه‌ها را دربرمی‌گیرد که هدف اصلی آن‌ها احیای اقتصاد سوریه و حرکت به‌ سمت بازسازی پایدار است. این پروژه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• ساخت پروژه برج الجوهره در دمشق: مجتمعی مدرن و چندمنظوره شامل دفاتر اداری، واحدهای اقامتی و مراکز تجاری
   
• ساخت سه کارخانه سیمان که یکی از آن‌ها قرار است نخستین کارخانه تولید سیمان سفید در سوریه باشد
   
• سرمایه‌گذاری به ارزش ۱.۶۶ میلیارد دلار در حوزه امنیت سایبری با همکاری شرکت‌های پیشرو سعودی، با هدف تقویت زیرساخت‌های دیجیتال سوریه
   
• راه‌اندازی پروژه‌هایی در زمینه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، مخابرات و خدمات مالی که برای ده‌ها هزار نفر از شهروندان سوریه فرصت شغلی فراهم خواهد کرد

این طرح‌ها نه‌تنها به پویایی اقتصاد سوریه کمک می‌کنند، بلکه بخشی از راهبرد عربستان سعودی برای ایجاد ثبات اجتماعی و کاهش بیکاری در مرحله پساجنگ به شمار می‌روند. اگرچه در گام نخست، بیشتر پروژه‌های یادشده در دمشق راه‌اندازی می‌شوند، مراحل بعدی این سرمایه‌گذاری‌ها در سایر شهرهای سوریه خواهد بود.

تردیدی نیست که این اقدام جسورانه نشان‌دهنده نگاه بلندمدت و فراگیر عربستان سعودی به آینده سوریه و برقراری ثبات در منطقه است.

دلیل سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در سوریه در این مقطع زمانی چیست؟

عربستان سعودی به‌خوبی آگاه است که پس از لغو تحریم‌های بین‌المللی و آغاز مرحله بازسازی، سوریه به عرصه‌ای سرشار از فرصت‌های اقتصادی تبدیل شده است، اما مسئله تنها به منافع اقتصادی محدود نمی‌شود، زیرا ریاض، سوریه را کشوری محوری در معادلات منطقه‌ای می‌داند.

عربستان سعودی بر این باور است که اگر سوریه به حال خود رها شود، ممکن است به کانونی از بی‌ثباتی‌های امنیتی تبدیل شود، زمینه را برای گسترش فعالیت شبه‌نظامیان فرامرزی فراهم کند و به شعله‌ور شدن دوباره درگیری‌های فرقه‌ای بینجامد. از این رو، سرمایه‌گذاری در سوریه نه‌فقط یک حرکت اقتصادی، بلکه ابزاری برای پیشگیری از فروپاشی بیشتر و تثبیت ثبات در محیط پیرامون آن تلقی می‌شود.

در واقع سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در سوریه بخشی از راهبردی گسترده‌تر است که می‌کوشد سوریه را از دایره نفوذ رقابت‌های منطقه‌ای بیرون بکشد. ریاض می‌کوشد دمشق را از میدان رقابت و تقابل میان تهران، آنکارا و تل‌آویو خارج و آن را به شریکی راهبردی و بازیگری هم‌راستا در مسیر ثبات منطقه‌ای تبدیل کند.

این سرمایه‌گذاری‌ها ابزار دیپلماسی هوشمندانه عربستان سعودی برای بازگرداندن سوریه به مدار تعامل سازنده و دور کردن آن از دامنه نفوذ بی‌ثبات‌کننده‌ قدرت‌های خارجی‌اند. عربستان سعودی به‌ دنبال آن است که با حمایت اقتصادی و سیاسی هدفمند، مانع تبدیل شدن سوریه به صحنه درگیری‌های نیابتی شود و آن را به سوی ایفای نقشی سازنده و متوازن در نظم جدید خاورمیانه سوق دهد.

چالش‌های پیش‌ رو

با وجود دیدگاه مثبت و محتاطانه به سرمایه‌گذاری‌های جسورانه عربستان سعودی در سوریه، چالش‌های متعددی هم سر راه این تلاش‌ها وجود دارد که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• وضعیت امنیتی ناپایدار: برخی از نقاط سوریه مانند استان سویدا در غرب این کشور هنوز با تنش‌های فرقه‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند. همچنین، حضور گروه‌های مسلح خارج از کنترل دولت دمشق تهدیدی جدی برای اجرای پروژه‌های بزرگ و تضمین امنیت سرمایه‌گذاران به‌شمار می‌رود.
   
• فساد ساختاری و ضعف نهادها: تداوم جنگ در طول  سال‌های گذشته به فروپاشی بخش بزرگی از نظام اداری و حقوقی سوریه منجر شده است. بنابراین، برای آنکه سرمایه‌گذاری‌ها به‌طور موثر و شفاف به اجرا درآیند، سوریه نیازمند اصلاحات نهادی عمیق و بازسازی اعتماد به ساختار دولت است.
   
• تعادل پیچیده منطقه‌ای: سوریه هنوز در معرض تهدیدهای ناشی از کشمکش‌های منطقه‌ای قرار دارد. از این‌ رو، سرمایه‌گذاری در این کشور مستلزم درایت و تدبیر است. به عبارت دیگر، موفقیت در این مسیر مستلزم تعامل هوشمندانه سیاسی، همکاری منطقه‌ای و اراده قوی اقتصادی است تا بتوان گام‌هایی استوار و پایدار در بازسازی سوریه برداشت.

گامی به سوی آینده‌ای بهتر

سرمایه‌گذاری‌های عربستان سعودی در سوریه را صرفا نباید قراردادهایی اقتصادی قلمداد کرد، زیرا هدف اصلی این اقدام تلاش برای بازگرداندن ثبات سیاسی و اجتماعی به قلب منطقه است. اگر این پروژه‌ها با موفقیت پیش بروند، می‌توانند الگویی برای بازسازی کشورهای جنگ‌زده باشند و نشان دهند که چگونه می‌توان یک کشور فروپاشیده را به شریکی توسعه‌محور و موثر بدل کرد.

این آرمان زمانی براورده می‌شود که دمشق برای اصلاحات نهادی و ساختاری اراده جدی نشان دهد، با فساد و رانت‌خواری مبارزه‌ای نظام‌مند صورت گیرد و همه طیف‌های جامعه سوریه، بدون استثنا، در فرایند بازسازی مشارکت داشته باشند. بدون تحقق شروط یادشده، هیچ تلاشی نتیجه نمی‌دهد و سوریه همچنان در تنگنای بی‌ثباتی گرفتار می‌ماند.

عربستان سعودی در راستای یاری رساندن به سوریه گام‌های بلند و عملی برداشته و اکنون نوبت رهبری سوریه است تا با اعتمادسازی و فراهم‌ کردن فضای امن و شفاف، زمینه را برای جذب سرمایه‌های بیشتر فراهم کند.

پایه‌گذاری سوریه‌ نوین تنها با منابع مالی امکان‌پذیر نیست؛ آنچه سرنوشت‌ساز است، اراده سیاسی راسخ و چشم‌اندازی روشن برای آینده کشور است. پول می‌تواند محرک باشد، اما بدون تصمیم‌گیری‌های شجاعانه، ایجاد اصلاحات واقعی و نگاهی ملی به بازسازی کشور، حتی بزرگ‌ترین پروژه‌ها هم در سایه سرد بی‌اعتمادی و بی‌برنامگی، بی‌ثمر خواهند ماند.