در سال‌های اخیر، روند بازسازی خانه‌های تاریخی و تغییر کاربری آن‌ها به کافه، رستوران، اقامتگاه بوم‌گردی یا بوتیک‌هتل‌ها در شهرهای مختلف ایران شتاب گرفته است. این جریان نه‌تنها به حفظ و احیای بناهای ارزشمند تاریخی کمک کرده، بلکه به ایجاد فضاهای فرهنگی و گردشگری جذاب برای شهروندان و مسافران منجر شده است و حسی خاطره‌برانگیز را در آنان ایجاد می‌کند.
سایت فرارو در گزارشی تحت عنوان «موج فراگیر بازسازی خانه‌های تاریخی در ایران» به این موضوع پرداخت و نوشت: «در شرایطی که بسیاری از نهادهای عمومی و مردم با مشکلات اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و خبر تخریب خانه‌های تاریخی هرازگاه رسانه‌ای می‌شود، به‌نظر می‌رسد بهره‌برداری اقتصادی از این بناها یکی از معدود راه‌های ممکن برای حفظ آن‌ها باشد.»
بر اساس این گزارش، بازسازی خانه‌های تاریخی و بهره‌برداری‌های جدید از آن‌ها به «بازتعریف رابطه نسل‌های جدید با گذشته و میراث معماری» ایران هم کمک کرده است.
نمونه شاخص این جریان در شهر اصفهان دیده می‌شود. محمدمهدی کلانتری که دوران کودکی‌اش را در نزدیکی میدان نقش‌جهان سپری کرده، با الهام از خانه قدیمی و مخروبه خانواده‌اش به تحصیل در رشته مرمت بناهای تاریخی روی آورد و به همت او، خانه‌ای که روزگاری در آستانه ویرانی قرار داشت، امروز به کافه‌ای زیبا با معماری اصیل ایرانی بدل شده که حاصل توافقی اقتصادی میان خانواده کلانتری و یک سرمایه‌گذار خصوصی است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که نمونه‌هایی از این دست تا حدی گسترش یافته‌اند که اکنون از یک روند محلی فراتر رفته و به پدیده‌ای فراگیر در سطح ملی تبدیل شده است و بسیاری از این فضاهای بازسازی‌شده ضمن جذب گردشگران داخلی و خارجی، به پایگاه‌هایی برای ترویج فرهنگ، موسیقی، صنایع دستی و هنرهای سنتی بدل شده‌اند.
حسین سپهری، متخصص باسابقه مرمت، رهبری تیمی را بر عهده دارد که به احیای شیوه‌های اصیل کاشی‌کاری، نقاشی دیواری و شیشه‌های رنگی می‌پردازد. به گفته او، دقت در جزئیات و بازسازی دقیق رنگ‌ها و نقش‌ها در جذب مخاطبان و افزایش ارزش فرهنگی و اقتصادی این بناها نقش موثری دارد.
اهمیت این حرکت تا آنجا پیش رفت که رسانه‌های بین‌المللی نیز به آن پرداخته‌اند. از جمله برنامه رادیویی آمریکایی «جهان» (The World) که اخیرا گزارشی درباره روند فزاینده بازسازی خانه‌های تاریخی در ایران منتشر و از آن به‌عنوان الگویی موفق یاد کرد.
توماس وگمن، مدیر یک رسانه سوییسی، هم پس از سفر به ایران در سال ۲۰۱۹، کتابی با عنوان «شب‌های ایران» منتشر کرد که در آن به معرفی بوتیک‌هتل‌ها و مهمانخانه‌های منحصربهفرد ایرانی می‌پردازد. او در این کتاب از نقش موثر زنان در مدیریت این پروژه‌ها یاد کرده است.
نمونه‌ای دیگر از این جریان، فعالیت‌های ماهان شیخ‌الاسلامی در بوشهر است. او پس از بازگشت از تهران، با همکاری برادرش، خانه خانوادگی‌شان را به بوتیک‌هتل تنگسیر تبدیل کرد که اکنون به یک مرکز فرهنگی در شهر بدل شده است. شیخ‌الاسلامی تاکید دارد که با تکیه بر منابع محلی و استفاده از هنرمندان بومی، تلاش دارد این پروژه را در خدمت جامعه محلی قرار دهد.
گزارش‌های حاکی از آن است که به‌رغم کاهش قابل‌توجه تعداد گردشگران داخلی و خارجی، بازسازی خانه‌های تاریخی و رونق بوتیک‌هتل‌ها توانسته است بخشی از خلا گردشگری را پر کنند و به فرصتی تازه برای توسعه پایدار تبدیل شود.
بوتیک‌هتل‌ها به هتل‌های کوچکی گفته می‌شود که طراحی و خدمات آن‌ها متفاوت و منحصربهفرد است و برخلاف هتل‌های زنجیره‌ای بزرگ، سعی می‌کنند تجربه‌ای شخصی‌تر، صمیمی‌تر و فرهنگی‌تر به مهمانان ارائه دهند. در ایران، بسیاری از هتل‌‌بوتیک‌ها در خانه‌های قدیمی و تاریخی ساخته شده‌اند، مثل خانه‌های قاجاری یا پهلوی که پس از مرمت، به فضایی فرهنگی و اقامتی تبدیل شده‌اند.
گسترش تبدیل خانه‌های قدیمی و تاریخی در تملک مالکان خصوصی به کافه، رستوران، هتل و اقامتگاه بوم‌گردی در حالی است که خانه‌های تاریخی در تملک نهادهای حکومتی در خطر جدی تخریب و نابودی قرار دارند و یکی پس از دیگری ویران می‌شوند. مسئولان میراث فرهنگی و مدیران شهری هم گاه با ادعای نبود بودجه بازسازی و مرمت، تخریب خانه‌های تاریخی را توجیه می‌کنند و گاهی نیز ارزش‌های تاریخی، معماری، فرهنگی و سنتی آن‌ها را منکر می‌شوند.
با جستجویی کوتاه در اخبار مربوط به حوزه میراث فرهنگی، با تعداد زیادی گزارش و خبر مواجه می‌شویم که مربوط به تخریب همه با بخشی از خانه‌های تاریخی در مناطق مختلف ایران است. در بیشتر این موارد، نیز مسئولان دولتی به بهانه‌های مختلف از خود سلب مسئولیت کرده‌اند.
تنها در ماه‌های اخیر به‌تناوب گزارش‌هایی از تخریب یا خطر تخریب خانه‌های تاریخی دزفول، سمنان، اصفهان، شیراز، شوشتر و تهران در رسانه‌ها منتشر شد و برخی فعالان میراث فرهنگی نیز از تخریب یا خطر تخریب خانه تاریخی منتسب به باقرخان، خانه پدری فروغ فرخزاد، خانه ولی‌الله پیرنیا و خانه منیر فرمانفرمائیان خبر دادند.
در بیش از چهار دهه پس از وقوع انقلاب اسلامی، بسیاری از خانه‌های تاریخی ایران هم به دلیل بی‌توجهی مسئولان، توسعه شهری و سودجویی‌های شخصی، تخریب شدند یا به‌شدت آسیب دیدند. این روند که نشان‌دهنده ضعف شدید در نظام حفاظت از میراث فرهنگی پس از انقلاب است، در حالی ادامه دارد که خانه‌های تاریخی در صورت مرمت، حفاظت و تبدیل شدن به موزه، اقامتگاه، کافه و رستوران می‌توانند اقتصاد محلی را تقویت و در معرفی تاریخ، فرهنگ و هنر نقش ایفا کنند؛ بوتیک‌هتل‌هایی که طی سال‌های اخیر با طراحی منحصربهفرد در خانه‌های تاریخی راه‌اندازی شده‌اند، این موضوع را اثبات می‌کند که خانه‌های تاریخی می‌توانند به جاذبه‌هایی جدید و جدی برای گردشگران تبدیل شوند.
از جمله این نمونه‌ها می‌توان به بوتیک‌هتل‌هایی اشاره کرد که در شهرهای کاشان، یزد، بوشهر، تبریز، اصفهان و شیراز راه‌اندازی شده‌اند که تلفیقی از تجربه‌های گردشگری فرهنگی، طبیعی، هنری و تاریخی را برای علاقه‌مندان فراهم می‌کنند.
