رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، به‌تازگی و در موارد متعدد تمایلش را برای باز کردن صفحه جدیدی در روابط با سوریه ابراز کرده است. در ۲۸ ژوئن گذشته، اردوغان در دیدار با خبرنگاران گفت قصد دارد با بشار اسد، رییس‌جمهوری سوریه، به‌زودی دیدار کند. همچنان در هفتم ژوئیه گذشته گفت: آنکارا بشار اسد را به ترکیه دعوت خواهد کرد. سپس در ۱۲ ژوئیه، در حاشیه نشست سران ناتو در واشینگتن، در یک کنفرانس مطبوعاتی از قصدش برای دیدار با بشار اسد و احیای روابط ترکیه و سوریه خبر داد و گفت: دو هفته پیش از اسد خواستم در ترکیه یا در یک کشور ثالث دیدار کنیم. اردوغان با بیان اینکه هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، مسئول فراهم کردن سازوکار این دیدار است، گفت: «می‌خواهیم با غلبه بر مشکلات موجود، فرایند جدیدی را در روابط خوب آغاز کنیم.»

تلاش‌های اخیر اردوغان برای ازسرگیری روابط با سوریه ناشی از عوامل متعددی است که ازجمله می‌توان به موج احساسات ضد مهاجران سوری در ترکیه، که در بحبوحه رکود اقتصادی ترکیه همچنان در حال افزایش است، اشاره کرد. این تظاهرات که از مدت‌ها پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد، در ۳۰ ژوئن گذشته پس از انتشار گزارش‌هایی مبنی بر تجاوز یک شهروند سوری به کودکی در استان قیصریه، پایگاه حزب حاکم عدالت و توسعه، به اوج رسید. جمعیت خشمگین به خانه‌ها و مغازه‌های سوری‌ها حمله کردند و ساعت‌ها طول کشید تا پلیس بتواند تنش را مهار کند. سپس در شهرهای مختلف ترکیه حملات مشابهی علیه مهاجران سوری انجام شد. چند روز بعد، مشخصات گذرنامه‌ها و نشانی بیش از سه میلیون شهروند سوری مقیم ترکیه در یک حساب تلگرامی، که خواهان و مشوق اعمال خشونت علیه مردم سوریه است، فاش شد.

از سوی دیگر، تشدید تنش در منطقه، به‌ویژه جنگ اسرائيل در نوار غزه و احتمال گسترش دامنه جنگ به لبنان و نقاط دیگر منطقه، آنکارا و دمشق را به حرکت به سمت آشتی و ترک خصومت ۱۳ ساله سوق داده است. ازسرگیری روابط دیپلماتیک ترکیه و سوریه به معنای پایان دادن به تمامی تنش‌ها نیست، اما نزدیکی میان دو کشور می‌تواند از تنش‌های منطقه بکاهد. برخلاف تلاش‌های نافرجام قبلی، که تنها با میانجی‌گری روسیه انجام می‌شد، این بار عراق نیز برای زدودن اختلاف سوریه و ترکیه نقش فعالی دارد و این امر بدان معناست که جمهوری اسلامی ایران، در مقام متحد سوریه، از روند آشتی حمایت می‌کند یا حداقل مخالف ادامه آن نیست.

افزون برآن، نزدیک شدن زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و احتمال پیروزی دونالد ترامپ عامل دیگری است که آنکارا و دمشق را به ازسرگیری روابط تشویق می‌کند. ظاهرا ترامپ در قیاس با جو بایدن علاقه کمتری به حفظ حضور آمریکا در سوریه دارد و با بازگشت او به قدرت ممکن است نیروهای آمریکایی را از سوریه خارج کند و، درنتیجه، گروه‌های کرد با حمایت آمریکا کنترلشان را بر منطقه تقویت کنند.

سیاست ترکیه در قبال سوریه بر سه اصل متکی است: جلوگیری از ایجاد ساختارهای سیاسی مستقل کرد در شمال سوریه (مانند اداره خودمختار شمال و شرق سوریه)، پیشگیری از ورود مهاجران سوریه به ترکیه، و بازگرداندن تعدادی از پناهجویان سوری مقیم ترکیه به کشورشان. در مقابل، دمشق از آنکارا می‌خواهد به اشغال مناطق شمال غرب سوریه پایان دهد، نیروهایش را از خاک سوریه خارج کند و از حمایت مخالفان مسلح دولت مرکزی سوریه دست بردارد.

در این اواخر، بشار اسد درمورد خروج فوری نیروهای ترکیه از خاک سوریه انعطاف نشان داد، به‌ویژه اینکه ازسرگیری روابط با ترکیه می‌تواند در کاهش چالش‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده علیه سوریه تاثیر مثبتی بگذارد. دولت سوریه با پذیرش مجدد این کشور در اتحادیه عرب و برقراری روابط دیپلماتیک با برخی از کشورهای عربی پیشرفت‌هایی داشته، اما هنوز به پیشرفت قابل توجهی در جایگاه جهانی‌اش دست نیافته است. آشتی با ترکیه، یکی از اعضای ناتو و حائل حیاتی پناهجویان سوری و اتحادیه اروپا، می‌تواند آغازگر روند بلندمدت احیای روابط با غرب و درنهایت لغو یا کاهش تحریم‌های شدید اقتصادی علیه سوریه باشد.

با این حال، به‌ نظر می‌رسد که پیشرفت واقعی در روابط دوجانبه و یافتن راه‌حل برای مسائل مورد مناقشه همچنان دشوار است. اول اینکه، مشخص نیست آشتی چگونه می‌تواند به حل مشکل پناهندگان کمک کند. افزون برآن، چنین مصالحه‌ای ممکن است وضعیت ترکیه را بدتر کند. براساس توافق با دمشق، تعداد محدودی از بازگشت‌کنندگان از ترکیه به مناطق تحت اشغال ترکیه در سوریه تقریبا ناپدید خواهند شد، زیرا آینده این مناطق بدون حضور ترکیه برای آن‌ها قابل قبول نخواهد بود. دوم، خروج ترکیه از شمال سوریه ممکن است به مهاجرت دسته‌جمعی از این مناطق به سمت ترکیه منجر شود و هزاران نفر از اعضای گروه‌های شبه‌نظامی جهادی تحت حمایت ترکیه، که در حال حاضر در استان ادلب به سر می‌برند، به ترکیه مهاجرت کنند. تردیدی نیست که ورود این افراد به ترکیه دولت آن کشور را با چالش‌های مختلف امنیتی روبه‌رو خواهد کرد.

با توجه به موارد یادشده، می‌توان گفت آشتی آنکارا و دمشق در کوتاه‌مدت ممکن است با موانع بسیار مواجه شود. علاوه برآن، میزان تعهد آمریکا به کردهای سوریه بر این مسئله تاثیرگذار خواهد داشت، به‌ویژه اینکه افزایش درخواست‌ها برای خروج نیروهای آمریکایی از شمال سوریه، کردها را در معرض تهدید قرار می‌دهد. به همین دلیل، اگر واشینگتن تصمیم به عقب‌نشینی از سوریه بگیرد، همکاری ترکیه و سوریه می‌تواند نتایج ملموسی به همراه داشته باشد، اما در صورت بقای نیروهای آمریکایی و تعهد واشینگتن به ادامه حمایت از اداره خودمختار شمال و شرق سوریه، تلاش برای ازسرگیری روابط ترکیه و سوریه نتایج ملموسی نخواهد داشت. شکی نیست که آنکارا و دمشق قبل از برداشتن گام‌های جسورانه‌تر و علنی‌تر به سمت احیای روابط، به انتخابات آینده ریاست‌جمهوری ایالات متحده و اقدامات بعدی واشینگتن در سیاست خارجی چشم دارند.