مدیریت مراسم حج کاری ساده و آسانی نیست، بلکه ماموریتی است طاقت‌فرسا که دولت عربستان سعودی مسئولیت آن را برعهده گرفته است. مقام‌های عربستان سعودی پیوسته برای بهبود خدمات، بهره‌مندی از فناوری‌های مدرن و مطالعه برنامه‌های حج سال‌های گذشته به‌منظور پر کردن خلاهای پیشین، تلاش می‌کنند. افزون بر اینکه پروژه‌های توسعه در مکه و مدینه همواره جریان دارد.

البته پیشرفت در عملکرد برنامه‌های حج نتیجه تجارب به دست آمده در طول چندین دهه گذشته است و این واقعیت برای کسانی که در این پروژه‌ها کار می‌کنند، ساکنان شهرهایی که پروژه‌های توسعه در آن‌ها انجام می‌شوند و زائرانی که بیش از یک‌بار برای ادای مناسک حج به عربستان سعودی آمده‌اند، به وضوح قابل‌مشاهده است.

در همین راستا، شبکه الاخباریه عربستان سعودی، ۲۶ ژوئن ۲۰۲۳ (۵ تیر ۱۴۰۲)، در حساب کاربری‌اش در توییتر ویدیویی از یک زائر ایرانی پخش کرد که مناسک حج را در زمان چهار پادشاه عربستان سعودی (ملک خالد، ملک فهد، ملک عبدالله و ملک سلمان، فرزندان ملک عبدالعزیز بن عبدالرحمن، بنیان‌گذار پادشاهی عربستان سعودی) انجام داده است. این زائر ایرانی درباره «توسعه مداوم» که در طول ۴۰ ساله گذشته در اماکن مقدس انجام شده است، صحبت می‌کرد.

گفته‌های این زائر ایرانی که شاهد تحولات مثبت در مراحل مختلف توسعه و تغییر بوده است‌، به‌طور گسترده در رسانه‌های اجتماعی بازتاب یافت، به‌ویژه این که این شهروند ایرانی استاد دانشگاه است و دغدغه اصلی او تدوین تاریخ اماکن مقدس است. البته کسانی که روند پیشرفت‌های رو به گسترش در عرصه خدمات ساخت‌وساز، سازماندهی، حفظ امنیت، بهداشت، غذا و خدمات حمل‌و‌نقل ارائه شده در مدینه، مکه و سایر اماکن مرتبط با حج را دنبال می‌کنند، می‌توانند درستی گفته‌های این زائر را به‌خوبی درک کنند.

شکی نیست که اگر مسئولان و مجریان امور حج با جدیت تمام تلاش نمی‌کردند، چنین تحول مثبت و بزرگی در مراسم حج پدید نمی‌آمد.

به همین دلیل، رهبری عربستان سعودی توجه بسیاری به پیگیری مستقیم امور حج دارد. در همین چارچوب، سه‌شنبه گذشته ۲۷ ژوئن ۲۰۲۳، شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، به‌منظور اطمینان از فراهم بودن همه امکانات و خدمات لازم برای حجاج و زائران خانه خدا و ایجاد سهولت برای ادای مناسک حج، وارد «منا» شد. همچنین وزیران همه وزارتخانه‌های دخیل در امور حج نیز در اماکن مقدس حضور داشتند.

پایگاه خبری «عربستان سعودی»، ۲۷ ژوئن، یک ویدیو در حساب کاربری‌اش در توییتر منتشر کرد که در آن فهد الجلاجل، وزیر بهداشت عربستان سعودی، با لباس بسیار عادی در عرفات حضور داشت و هنگامی ‌که با خبرنگار شبکه العربیه روبرو شد، به او چتری هدیه داد تا دچار آفتاب‌سوختگی نشود.

بخش‌های امنیتی نیز برای حفظ امنیت زائران و جلوگیری از وقوع هرگونه اعمال خشونت‌آمیز،‌ تروریستی یا سردادن شعارهای سیاسی، به‌صورت شبانه‌روزی تلاش می‌کنند. سرلشکر محمد بن مقبول العمری، فرمانده نیروهای ویژه «ریاست اطلاعات عربستان سعودی»، در نشست خبری «فرماندهان نیروی امنیتی حج ۱۴۰۲» تصریح کرد: «امنیت حج خط قرمزی است که نباید کسی از آن عبور کند». او افزود: «دولت عربستان سعودی در موضوع (امنیت حج) هرگز مدارا نمی‌کند و اگر بداند یا اطلاعی به دست آورد که کسی درصدد ایجاد اخلال در امور حج است، بخش‌های امنیتی او را تحت نظارت قرار می‌دهند.»

از آنجا که همه ساله میلیون‌ها نفر از مسلمانان جهان برای ادای فریضه حج به عربستان سعودی می‌آیند، دولت این کشور آمادگی زیادی دارد تا از همه مهمانان خانه خدا پذایریی یکسانی شود، فارغ از اینکه به کدام کشور یا ملیت تعلق دارند. در پیوند به این موضوع، فرمانده نیروهای ویژه عربستان سعودی گفت: «ما در راستای خدمت به همه مهمانان خانه خدا از هیچ سعی و تلاشی دریغ نمی‌کنیم تا آن‌ها مناسک حج را به‌راحتی و در کمال آرامش انجام دهند.»

احترام به برابری افراد و اشتیاق به حفظ امنیت، دو کلید اصلی برای درک «برخورد امنیتی» در حج است. دولت عربستان سعودی از یک‌سو هیچ تفاوتی بین ملیت‌های مختلف قائل نیست و از سوی دیگر با همه متخلفان اعم از شهروندان عربستان سعودی یا شهروندان کشورهای دیگر به‌طور یکسان و بر اساس قانون برخورد می‌کند.

با این حال، کسانی که قصد سیاسی کردن حج را دارند نمی‌خواهند مراسم حج در فضای معنوی انجام شود. آن‌ها هنوز متقاعد نشده‌اند که در مراسم حج جایی برای سیاست‌بازی وجود ندارد، در غیر این‌صورت، آشفتگی و هرج‌ومرج بر همه تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل عربستان سعودی سیاست واضح و‌ آشکاری در قبال این مسئله دارد.

برخی از جریان‌های «اسلام سیاسی» در سال‌های گذشته سعی می‌کردند با استفاده از فرصت گردهمایی حج، نشست‌ سیاسی برگزار کنند و از یکدیگر حمایت مالی و تدارکاتی کنند. از سوی دیگر، برخی از این گروه‌ها شعارهای سیاسی و حزبی سر می‌دادند و برخی دیگر به‌دنبال سازماندهی تجمعات گسترده بودند تا علیه شماری از دولت‌ها و کشورها شعار دهند. این در حالی است که دولت عربستان سعودی هیچ‌یک از موارد یادشده را تایید نمی‌کند، زیرا چنین اقدام‌هایی مراسم حج را از اهداف معنوی و عبادی آن دور می‌کند و موجب آشفتگی و هرج‌ومرج می‌شود.

در چند دهه گذشته، مراسم حج در موارد متعددی شاهد حوادث ناگوار، انفجارها، تلاش برای قاچاق مواد منفجره و نفوذ برخی عناصر «تروریستی» بود، اما ریاست «اطلاعات عربستان سعودی» با همکاری بخش‌های امنیتی و اطلاعاتی و وزارت کشور تلاش کرد با تغییر روش‌های جمع‌آوری اطلاعات، پیش‌بینی وقوع خطر قبل از رخداد و بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن برای شناسایی افرادی که می‌خواهند با گذرنامه‌های جعلی وارد کشور شوند و امنیت زائران خانه خدا را به خطر اندازند، جلوگیری کند.

عربستان سعودی در حالی‌که از زائران خانه خدا به بهترین شکل پذیرایی می‌کند و در ارائه خدمات و حفظ امنیت حجاج از هیچ سعی و تلاشی دریغ نمی‌کند، بر لزوم جدایی حج از سیاست تاکید دارد. تردیدی نیست که هرگونه تلاش برای سیاسی کردن یا تفرقه‌افکنی مذهبی، امنیت حج و آرامش زائران خانه خدا را برهم می‌زند، بنابراین خودداری از چنین اقدام‌هایی به نفع همگان است.