با نزدیک‌ شدن زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات با استفاده از پرونده خروج شتابزده آمریکا از افغانستان، به تبلیغات منفی علیه یکدیگر می‌پردازند. در نزدیک به دوسال اخیر، اعضای این دو حزب پیوسته به تصمیم‌های دونالد ترامپ و جو بایدن در مورد زمان و نحوه خروج از افغانستان و تخلیه نظامی کابل انتقاد می‌کنند، اما تاکنون به درستی راستی‌آزمایی نشده است تا روشن شود که چه کسی در این پرونده مقصر است. اخیرا متحدان ترامپ در مجلس نمایندگان آمریکا نشست‌هایی برگزار کردند و از آنتونی بلینکن، وزیر خارجه دولت جو بایدن، خواستند که اسناد خروج آمریکا را از افغانستان به کمیته روابط خارجی این مجلس بسپارد، اما بلینکن تاکنون در این زمینه پاسخ نداده است.

در پی این تلاش‌ها، کاخ سفید گزارشی در مورد خروج از افغانستان منتشر کرد و همه تقصیرها را در این روند، متوجه دولت ترامپ دانست.

ترامپ در همان روزهای فروپاشی دولت پیشین افغانستان و عقب‌نشینی نیروهای خارجی که با کشته شدن ۱۳ سرباز آمریکایی همراه شد، از مدیریت این روند به دست جو بایدن انتقاد کرد و به ویژه گفت نباید تسلیحات نظامی آمریکایی به ارزش میلیارد‌ها دلار، به دست طالبان می‌افتاد. ترامپ گفت اگر او جای بایدن می‌بود، ضمن اینکه پایگاه هوایی بگرام را به دلیل نزدیکی به چین رها نمی‌کرد، اجازه نمی‌داد تسلیحات آمریکایی به دست طالبان بیفتد.

ترامپ همچنین بارها به بایدن تاخت و گفت که او متحدان آمریکا و شهروندان آمریکایی را در افغانستان رها کرده است.

با این حال نقش ترامپ در زمان ریاست جمهوری‌اش در زمینه‌سازی خروج نظامی از افغانستان چه بود؟

زلمی خلیلزاد، فرستاده پیشین آمریکا در امور صلح افغانستان، اواخر ۲۰۱۸ و با موافقت دونالد ترامپ به این مسند گمارده شد و کار خود را در کابل آغاز کرد. مصمم بودن ترامپ به خروج حتمی آمریکا از افغانستان و اصرار او بر توافق با طالبان، به خلیلزاد جرات داد که برنامه موردنظر خود را برای خروج از افغانستان عملی کند. خلیلزاد که به لابی‌گری برای طالبان و طرفداری از تداوم قدرت پشتون‌ها در افغانستان مشهور است، امتیازهایی در جریان مذاکرات صلح به طالبان داد که به این گروه توانایی بخشید تا به سرعت قدرت را در افغانستان تصاحب کند.

063_524974974.jpg

جان بولتون که مدتی مشاور امنیت ملی ترامپ بود، در کتاب خود با عنوان «اتاق حوادث» یا «اتاقی که در آن اتفاق افتاد»، در مورد دیدگاه ترامپ درباره خلیلزاد و نیاز به او برای توافق با طالبان، می‌نویسد: «شنیده‌ام که او شیاد است؛ هرچند، برای این کار به یک شیاد نیاز داریم.»

بولتون در مورد دیدگاه ترامپ در خروج از افغانستان و پایان دادن به جنگ، [به نقل از ترامپ] می‌نویسد: «من انتخاب شدم تا از افغانستان و بازی جنگ‌ها خارج شوم.»

به روایت بولتون، ترامپ حتی از حرف زدن درباره افغانستان و جنگی که به باور او به شکست آمریکا انجامیده بود، خسته بود.

هرچند ترامپ اکنون نقش خود را در خروج شتابزده آمریکا و بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان نمی‌پذیرد، سپتامبر ۲۰۱۹ از سران طالبان دعوت کرد تا در کمپ دیوید با او ملاقات کنند. این دعوت که از تایید طالبان هم برخوردار شد، پس از یک حمله انتحاری در کابل که در آن ۱۲ نفر، از جمله یک سرباز آمریکایی، کشته شدند، لغو شد. ترامپ در آن زمان، لغو این ملاقات را در یک رشته توییت اعلام کرد و گفت که به دلیل پایبند نبودن طالبان به تعهداتی که سپرده‌اند، گفت‌وگوهای صلح در دوحه نیز موقتا متوقف می‌شود.

گفت‌وگوها پس از مدتی ازسرگرفته شد و ترامپ نیز با ملا عبدالغنی برادر ۳۵ دقیقه تلفنی صحبت کرد. توافقنامه صلح میان آمریکا و طالبان که در نتیجه حدود یک‌ سال مذاکره به دست آمد، ۲۹ فوریه و با حضور مایک پومپئو، وزیر خارجه دولت ترامپ، فرماندهان ارشد ناتو در افغانستان، وزیران خارجه کشورهای منطقه و سران طالبان به امضا رسید. 

در این توافقنامه از گروه طالبان با عنوان «امارت اسلامی افغانستان» نام برده شد؛ هرچند، در ادامه ذکر شد که آمریکا دولتی را با این نام به رسمیت نمی‌شناسد. در توافقنامه صلح دوحه که میان دولت ترامپ و طالبان امضا شد، طالبان از سطح یک گروه تروریستی که ۲۴۰۲ سرباز آمریکایی و بیش از ۹۰ هزار سرباز افغان را در ۲۰ سال جنگ کشته‌اند، به سطح یک گروه سیاسی مشروع که قصد راه‌اندازی دولتی به نام «امارت اسلامی افغانستان» را دارد، ارتقا یافتند.

در جریان مذاکرات دولت ترامپ با طالبان، نام‌های سران این گروه از فهرست ممنوعیت‌های سفر که آمریکا و سازمان ملل در مورد آنان وضع کرده بودند، خارج شد و آنان توانستند با استفاده از این امتیاز، به کشورهای منطقه سفر، و توجه دولت‌های قدرتمند را جذب کنند که امروز با استفاده از آن، روابط دیپلماتیک و سفارت‌های افغانستان را در کنترل خود دارند.

در توافقنامه صلح آمریکا با طالبان که به «توافقنامه دوحه» مشهور است، طالبان تعهد کردند که تا زمان خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان، به هیچ نیروی وابسته به ناتو حمله نمی‌کنند و در مقابل، آمریکا متعهد شد که نیروهای خود را تا حداکثر ۱۴ ماه پس از امضای توافقنامه، از افغانستان خارج کند.

در نتیجه امضای توافقنامه صلح دوحه که طالبان در داخل و بیرون از افغانستان، آن را در حکم «پیروزی بر آمریکا و دولت تحت حمایت آن» جشن گرفتند، نیروهای این گروه شهرستان‌ها، روستاها و در ادامه شهرهای بزرگ افغانستان را یکی پس از دیگری تصرف کردند، چون در موج تبلیغاتی که با امضای این توافقنامه برای طالبان رقم خورد، روحیه جنگی در میان نیروهای نظامی افغان و حامیان دولت جمهوری به شدت تضعیف شد.

پس از این توافقنامه، دولت ترامپ حمایت‌های مالی از دولت افغانستان را کاهش داد و وزارت دفاع آمریکا نیز به تدریج کانال‌های حمایتی از نیروهای نظامی افغانستان را که در صفوف جنگ با طالبان بودند، قطع کرد.

جو بایدن پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری در نوامبر ۲۰۲۰، توافقنامه صلح میان ایالات متحده و طالبان را مرور کرد، اما تغییری در آن اعمال نکرد. کاخ سفید در گزارش اخیر خود که در مورد خروج از افغانستان منتشر کرد، همه انتقادها را به دولت ترامپ حواله داد و گفت که دولت بایدن، صرفا توافقنامه امضا‌شده را عملی کرده است، اما واقعیت این است که اگر بایدن با این توافقنامه مخالف ‌بود، می‌توانست در آن تغییراتی اعمال کند.

به نظر می‌رسد که کشمکش کنونی ترامپ و بایدن بر سر نحوه خروج از افغانستان، بیشتر تبلیغاتی است و دو طرف از این گزینه به مثابه ابزار انتخاباتی استفاده می‌کنند، وگرنه کسی نمی‌تواند صرفا با هیاهو آب رفته را به جوی بازگرداند.

از نحوه عملکرد دولت‌های گذشته و کنونی آمریکا در خروج از افغانستان و کمک به بازگشت طالبان به قدرت، چنین به نظر می‌رسد که اگر قرار باشد کسی در این زمینه مقصر دانسته شود، ترامپ و بایدن هر دو مقصرند، اما ممکن است تقصیر یکی کمتر و تقصیر دیگری بیشتر باشد، چون توافقنامه صلح با طالبان را دولت ترامپ به امضا رساند، و روند خروج از افغانستان را بایدن مدیریت کرد. در واقع، بایدن کاری را به پایان رساند که ترامپ با شکست در انتخابات ریاست جمهوری، در نیمه راه رها کرده بود.