زندگی و روحیه ایرانی را میتوان در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران دید. نوعی خوشباشی لحظهای برای مردمان کشوری که از یک سو در بحرانهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و اجتماعی دست و پا میزنند و از دیگر سو دم را غنیمت میدانند و شور و شررهای رخدادهای ملی را نمیخواهند به هیچ عنوان از کف بدهند.
نمایشگاه بیناللملی کتاب تهران از جمله همین رخدادهاست که از آن به عنوان مهمترین رخداد فرهنگی سال یاد میشود. نمایشگاهی که با تعاریف و استانداردهای نمایشگاههای کتاب موجود در هیچ نقطه جهان همسنخی ندارد و به قول معروف در دکان عطاری هیچ کشوری نمیتوان چنین نمایشگاهی را پیدا کرد که در فاصلهای ده روزه بالای یک میلیون نفر به دیدن آن بیایند، به جای نمایشگاه فروشگاه باشد و البته در کنار آن بیشترین سودها نصیب اغذیهفروشیهایی شود که در محوطه نمایشگاه بساط پهن کردهاند و با قیمتهای چندبرابر و با کیفیتهای نه چندان استاندارد فست فود به خورد خلقالله میدهند.
نمایشگاه چگونه آغاز شد
آغاز نمایشگاه سی و دوم با جهش قیمتها همراه بود. فروردین ماه ۱۳۹۷ اگر کاغذ ۷۰ گرمی( که بیشترین مصرف را در نشر ایران دارد) بندی ۱۲۲ هزار تومان بود، در اسفندماه ۱۳۹۷ همان کاغذ به رقم ۳۷۰ هزار تومان برای هر بند رسید. این یعنی رشدی بالای ۳۰۰ درصد که به گفته ناشران در زمان نمایشگاه تا به رشد ۵۰۰ درصدی رسید. به همین دلیل بود که برخی ناشران در زمان برپایی نمایشگاه کتابهایشان را بین ۲۰ تا ۵۰ درصد گرانتر عرضه کردند تا خود را با تورم و افزایش قیمت در سطوح دیگر هماهنگ کنند.
در چنین اوضاع و احوالی است که ۲۴۰۰ ناشر داخلی و ۸۰۰ ناشر خارجی گام در ماراتنی ۱۱ روزه نهادند و از ۴ تا ۱۴ اردیبهشت در مصلی تهران سفره خود را برای مخاطبان و خریداران پهن کردند.
فریاد اعتراض مخاطبان و خریداران از قیمتهای بالای کتاب را میتوان در فضای مجازی بیشتر حس کرد، آنجاکه برای نمونه یکی از مخاطبان رمانهای نشر چشمه مینویسد با چنین رقمهایی باید خواب کتابخوانی را دید و یا به انتظار نشست که در کتابخانههای عمومی این آثار را به امانت گرفت و خواند. اما در مقابل همین روایت مدیر بخش فروش نمایشگاه کتاب همین ناشر از فروش آثارش ابراز رضایت میکند و میگوید که تعداد نسخههایی که از کتاب فروش رفت برابر با تعداد نسخههای نمایشگاه سال پیش بود.
نگاهی به عکسهای منتشر شده در رسانهها و نیز صفحات اینستاگرام ناشران اسم و رسمدار بخش خصوصی چون مرکز، نی، فرهنگ معاصر،نشر نو، ثالث، نیلوفر، نگاه، هرمس، ماهی، آموت، مروارید، سخن، علمی و نیز چند ناشر دولتی و شبه دولتی شناخته شده چون امیرکبیر،سروش، مهر و … از ازدحام و تعداد بالای مخاطبان و خریداران خبر میدهد. بازار امضاء گرفتن و دیدارهای مخاطبان با نویسندگان محبوبشان نیز گرم بود. مخاطبان برخی از این نویسندگان و تولیدکنندگان صفهای طولانی تشکیل داده بودند تا عملا نشان دهند نمایشگاه گرم و پویا و زنده به کارش ادامه میدهد و فضای اقتصاد اگرچه رمق ایرانیان و بویژه طبقه متوسط را گرفته است،اما در سوی دیگر فضای فرهنگی و به خصوص کتاب سر زنده و شاداب و طربناک به مسیر خود ادامه میدهد.
آثار جدید بزرگان ادب و کتاب ، از محمود دولت آبادی تا شفیعی کدکنی
ناشران برجسته به سیاق سالهای گذشته سعی کردند همزمان با نمایشگاه چند کار برجسته وشاخص خود را در نمایشگاه عرضه کنند و این کتابها بدون استثنا و حتی به رغم قیمتهای بالا با اقبال مخاطبان روبرو شدند.
محمود دولت آبادی که در دو سال اخیر فعالتر از گذشته شده است، همزمان با روزهای نمایشگاه رمان «بیرون در» را از سوی نشر چشمه به نمایشگاه رساند. هوشنگ مرادی کرمانی که هم خود و هم ناشرش گفتند دیگر قلم و نوشتن را زمین میگذارند، آخرین رمانش را با عنوان قاشق چایخوری به غرفه نشر معین رساند، و دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی که به گفته خودش چهل سالی درگیر تصحیح و پژوهش درباره کتاب «تذکرهالاولیا»ی شیخ عطار بود، چشم مخاطبان و منتظران را به جمال این کتاب در سومین روز نمایشگاه در غرفه انتشارات سخن روشن ساخت.
تازهترین کتاب آیتالله هاشمی رفسنجانی( روزنوشتهای سال ۱۳۷۵) نیز در همین نمایشگاه رونمایی شد. کتابی که گفته میشود برخی اسرار پشت پرده رخدادهای سیاسی مهم سال ۷۵ را بازگو کرده است.
انتشار یک نسخه تازهیافته شده از دیوان ملکالشعرای بهار که بالای ۳۰۰۰ بیت اضافه بر دیوانهای قبلی دارد نیز از جمله اتفاقات فرخنده نمایشگاه بود.
آنهایی که بازماندند، آنهایی که محروم شدند
در مقابل اما برخی نویسندگان و کتابهایشان فرصت بروز در صحنه نمایشگاه را نیافتند که از جمله مهمترینآنها آثار عبدالکریم سروش و محسن کدیور بود. آقای سروش بعد از آنکه حتی جلو توزیع کتاب مثنوی تصحیح او را در نمایشگاه کتاب گرفتند و بسیاری از آثار او در سالیان اخیر بدون آنکه مشکل خاصی داشته باشد،امکان دریافت مجوز نشر را پیدا نکرد، برای نخستین بار کتاب«کلام محمد، رویای محمد» را که حاصل مقالات او و نیز منتقدانش در زمینه نظریه رویای رسولانه است را از سوی انتشارات سقراط در خارج از ایران منتشر ساخت. محسن کدیور هم چند اثرش اجازه انتشار نیافتند و دیگر آثارش نیز امکان عرضه در نمایشگاه کتاب را پیدا نکردند.
حواشی جذاب؛ آیتالله خامنّهای و عکس کتاب شاملو
نمایشگاه کتاب تهران همانند دورههای گذشته بدون حاشیه هم نبود، از دستگیری ۳۲ سارق در این ایام که از سوی پلیس مستقر در نمایشگاه انجام شد تا حضور موثر چینیها که امسال به عنوان مهمان ویژه در نمایشگاه شرکت کردند و برگردان چینی رمان سمفونی مردگان عباس معروفی که یک هدیه ویژه ای بود از سوی نشر ققنوس برای چینیها،تا محرومیت بیش از ۵۰ ناشر به دلیل تخلفات گسترده در ایام نمایشگاه و اما شاید یکی از مهمترین حاشیهها همانا دیدار آیتالله خامنهای از نمایشگاه و انتشار عکسی از او باشد در حالی که کتابی از احمد شاملو(شاعر نامی ایرانی) را میخواند. این عکس هنگام بازدید آقای خامنهای از غرفه انتشارات مروارید گرفته شد و سریع در فضای مجازی دست به دست شد. حتی برخی افراد شعری را که آقای خامنهای در حال خواندن آن بود را نیز ثبت و ضبط کردند. انتشار این عکس از آن جهت اهمیت داشت که عموما آقای خامنهای از نویسندگان و شعرای منتقد جمهوری اسلامی سخنی نمیگوید و تیم تبلیغاتی دفتر رهبری نیز سعی میکند در چنین مواقعی از انتشار چنین عکسهایی جلوگیری کند.
بر خلاف دورههای گذشته که عموم عکسهای آقای خامنهآی باید از صافی مدیران سایت و روابط عمومی بیت میگذشت، این بار این اتفاق نیفتاد و یا هیچ گونه سانسوری برای انعکاس این عکسها صورت نگرفت و رسانهها نیز تفسیرو تعبیرهای خود را از این رخداد بیان کردند.
سایت آقای خامنهای نیز گزارشی مبسوط به همراه عکسهایی ویژه از این تور دو نیم ساعته کتابی تهیه کرد و در آن آورد که آقای خامنهای چه کتابهایی را دیدند و درباره هر کتاب یا ناشر کتاب چه نکاتی را گفتند.
نکته مهمتر دیدار آقای خامنهای حساسیت او نسبت به قیمت کاغذ بود، از قرار چند تن از ناشران نسبت به این مسئله ابراز نگرانی کردند و او در سخنانی که بیشتر به دستور شبیه بود، وزرای ارشاد و صنعت را خطاب قرار داد که سریعتر این مشکل را حل کنند.
یک روز بعد از این سخنان دستیار وزیر ارشاد از تخلفات گسترده در زمینه واردات کاغذ خبر داد و حتی گفت واردکنندگان برای واردات دلار ۴۲۰۰ تومانی گرفتند اما کاغذها را به قیمت ارز آزاد فروختند.
به گفته آقای حسین انتظامی بیش از ۲۵۰ هزار تن کاغذ وارد شده است که از این میان بالای ۵۰ وارد کننده تخلف بالای ۱۰۰۰ تنی داشتند. او در پایان نمایشگاه اعلام کرد ۶ هزار تن کاغذ از گمرک ترخیص شده است تا آبی باشد بر افزایش چند برابر قیمت کاغذ در بازار نشر ایران.