تازه‌ترین گزارش رصدخانه مهاجرت ایران در قالب «سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱» می‌گوید الگو‌های مهاجرت ایرانی‌ها در آینده شاهد تغییراتی گسترده‌ خواهد بود و کشور‌های همسایه ایران مانند عربستان سعودی و امارات به‌عنوان قطب‌های جدید علم و فناوری، به گزینه‌های اصلی برای جذب نیروی انسانی ایران تبدیل خواهند شد.

در سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱، دلایل افزایش مهاجرت ایرانیان به کشورهای دیگر به ترتیب این موارد اعلام شده‌اند: شیوه حکمرانی، وجود فساد نهادینه‌شده در کشور، دستیابی به رفاه و امنیت بیشتر، وجود تبعیض‌های حرفه‌ای و اجتماعی، کیفیت زندگی بهتر در خارج کشور، نوسان قیمت ارز، تورم و شرایط اقتصادی، شرایط تحریم، سطح حقوق و دستمزد و بی‌ثباتی اقتصادی.

آمارهای رصدخانه مهاجرت ایران در سال‌های اخیر که نشانگر رشد چشمگیر مهاجرت اصناف مختلف به خارج از ایران است، به مذاق مسئولان حکومتی و دولتی در ایران خوش نمی‌آید. در همین راستا، رسانه‌های داخل ایران دهم اسفند ۱۴۰۱ خبر دادند که مسئول «یکی از معاونت‌های دولت»، بهرام صلواتی، مدیر این رصدخانه مهاجرت ایران، را ممنوع‌المصاحبه کرده ‌است.

طبق نتایج سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱، سیر مهاجرت ایرانی‌ها در چند سال گذشته در همه مقاصد اصلی مهاجران ایرانی، صعودی بوده و از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱، سالانه به‌طور متوسط حدود ۸۶ هزار ویزا یا اجازه اقامت غیرتوریستی در اروپا و آمریکا برای ایرانیان صادر شده است.

بر این اساس، بدون احتساب ترکیه، تعداد مهاجران ایرانی به این مقاصد سالانه حدود ۶۵ هزار نفر بوده و طی این مدت، جمعیت ایرانیان در آمریکا ۱۱.۵ درصد، در کانادا، ۷۷ درصد و در بریتانیا، ۲.۵ درصد رشد داشته است.

ترکیه در صدر

نکته قابل‌توجه در این گزارش حضور ترکیه بین مقاصد اصلی مهاجران ایرانی است؛ به‌ طوری که جمعیت ایرانیان در این کشور در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۱۴، بیش از پنج برابر شده است. بنا بر اعلام مرکز آمار ترکیه، جمعیت ایرانیان در ترکیه در سال ۲۰۲۱، حدود ۱۵۵ هزار نفر بوده است.

ترکیه از سال ۲۰۱۹ به مقصد موردعلاقه مهاجران ایرانی تبدیل شد، تا جایی که جمعیت ایرانی‌های ساکن ترکیه بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱، بیشتر از جمعیت ایرانیان در اتحادیه اروپا، بریتانیا و استرالیا اعلام شد.

آخرین آمار دولتی اعلام‌شده درباره تعداد ایرانیان ساکن کشورهای خارجی رقم بیشتر از چهار میلیون نفر بوده است که به‌ گفته سالنامه مهاجرت ایران، چندان دقیق و قابل راستی‌آزمایی نیست و به نظر می‌رسد شمار ایرانیان مهاجر بسیار بیشتر باشد.

۱۰ مقصد اول مهاجران ایرانی

به‌ گزارش سالنامه مهاجرت ایران، از سال ۲۰۱۸ تا سال ۲۰۲۱، امارات، آمریکا، کانادا، آلمان، ترکیه، بریتانیا، سوئد، استرالیا، اسرائیل و کویت ۱۰ کشور اولی بوده‌اند که ایرانیان برای مهاجرت انتخاب کرده‌اند.

در میان کشور‌های عضو اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۱، آلمان اولین مقصد ایرانی‌ها برای مهاجرت بوده است و سپس کشورهای سوئد، هلند و فرانسه قرار دارند.

در زمینه مهاجرت‌های اجباری، پناهجویی و پناهندگی نیز گفته شد که در سال ۲۰۲۱ همچون سال ۲۰۲۰، کشور‌های ترکیه، آلمان، بریتانیا، ایرلند شمالی، استرالیا، سوئد، اتریش عراق و آمریکا، مقصد اصلی اتباع ایرانی در وضعیت‌های پناهجویی و پناهندگی بوده‌اند.

سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که ۱۰ مقصد اول دانشجویان ایرانی در سال‌های بین ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱، بر اساس داده‌های ملی کشور‌های مقصد، کانادا، آلمان، آمریکا، ترکیه، ایتالیا، مجارستان، روسیه، بریتانیا، استرالیا و فرانسه بوده‌اند.

تغییرات گسترده الگوی مهاجرت ایرانیان

طبق بررسی‌های کارشناسان سالنامه مهاجرت ایران ۱۴۰۱، الگو‌های مهاجرت ایرانی‌ها در آینده تغییراتی گسترده‌ را شاهد خواهد بود و کشور‌های منطقه خاورمیانه به‌ دلیل نزدیکی جغرافیایی و تا حدودی فرهنگی، به یکی از قطب‌های اصلی جذب‌کننده مهاجران ایرانی تبدیل خواهند شد.

در این بین، عربستان سعودی و امارات به‌عنوان قطب‌های جدید علم و فناوری، دو گزینه اصلی برای جذب نیروی انسانی از ایران خواهند بود. رصدخانه مهاجرت ایران می‌گوید این کشور‌ها برای تحقق اهداف توسعه شهری خود به جذب متخصصان و مستعدان مختلف از سراسر جهان نیاز دارند و با ارائه تسهیلات جذاب سعی دارند مقصد مهاجرت نیرو‌های مستعد، نوآور و خلاق را به سمت خود تغییر دهند.

پنهان کردن آمارها به‌جای رفع مشکلات

پایگاه خبری آفتاب در ایران روز پنجشنبه دهم فروردین، ضمن انتشار محتویات سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱، درباره فشارهای امنیتی بر رصدخانه مهاجرت ایران نوشت: «در حالی که کشور همچنان با پدیده مهاجرت مواجه است، ارائه اخباری از ممنوع‌المصاحبه شدن مدیر رصدخانه مهاجرت نمی‌تواند از رنگ و لعاب پدیده مهاجرت نخبگان بکاهد و حتی این‌گونه به نظر می‌رسد که ارائه همین آمار‌های بی‌رمق می‌تواند نمایی کلی از وضعیت خروج نخبگان از ایران را ارائه دهد و بهتر است به جای پاک کردن صورت مسئله، به ریشه‌یابی مهاجرت‌ها و ارائه راهکار‌های روشن برای نگه داشتن آن‌ها در کشور پرداخت. نخبگان، دانشجویان، کارآفرینان صاحبان ایده و نوآوری و همه مردم، سرمایه‌های کشورند و رفتن هر یک از آن‌ها، به معنای سخت‌تر شدن مسیر پرشیب توسعه خواهد بود.»

مسئولان و مدیران حکومتی و دولتی ایران، طی یک دهه گذشته به‌ جای رفع مشکلات اقتصادی و افزایش آزادی‌های اجتماعی و سیاسی که تاثیر مهمی در کاهش مهاجرت دارند، به پنهان کردن آمارهای واقعی رشد مهاجرت یا افزایش هزینه آزادسازی مدارک تحصیلی روی آورده‌اند.

پیش از این، بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، اعلام کرده بود که «پس از موج بزرگ مهاجرت افراد، در حال تجربه مهاجرت شرکت‌ها و کسب‌کارهای اینرنتی و متخصصان آی‌تی به کشورهای همسایه‌ایم.»

این محقق همچنین پیش‌بینی کرد که اعتراض‌های سراسری ایرانیان و کاهش سرعت اینترنت، دو عامل اصلی افزایش مهاجرت ایرانیان در سال ۱۴۰۱ باشند. بر اساس گزارش نهادهای آماری در ایران، طی یک سال گذشته رشد مهاجرت میان ایرانیان به نسبت سال پیش از آن، ۱.۵ برابر شده است.

برخی از اعضای سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در ایران نیز با اعلام اینکه فیلترینگ و کاهش سرعت اینترنت به مستقر شدن بخشی از نیروهای شرکت‌های خدمات آی‌تی در خارج از ایران منجر شده، درباره ورشکستگی و تعطیلی مجموعه‌های اقتصادی وابسته به اینترنت هشدار داد.

به گفته اقتصاددانان، نشانه‌های گزارش رصدخانه مهاجرت را می‌توان در افزایش تمایل ایرانیان به خرید املاک در کشورهای ترکیه و قبرس مشاهده کرد.