«نمی‌خواهم مسئول نابودی اقتصاد ترکیه باشم، البته این کار را خواهم کرد. نمونه کوچکی از آن را در ماجرای کشیش برانسون به تو نشان دادم.» این بخشی از پاراگراف اول نامه‌ای است که حدود یک‌ماه پیش دونالد ترامپ در واکنش به عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه خطاب به اردوغان نوشت. این نامه سه  پاراگرافی به شکل مودبانه‌ای هم به پایان نرسید و ترامپ از اردوغان خواست که «احمق» نباشد.

اردوغان به این نامه واکنشی نشان نداد ولی نزدیکان او اعلام کردند که رییس‌جمهوری ترکیه نامه را به سطل زباله انداخته است. حال رجب طیب اردوغان می‌گوید این نامه را با خود به واشنگتن برده تا روی میز کار ترامپ در اتاق بیضی کاخ سفید قرار دهد. رییس‌جمهوری ترکیه روز چهارشنبه در حالی به واشنگتن می‌رسد که نمایندگان کنگره نارضایتی خود را از این سفر ابراز کرده‌ و خواهان لغو آن شده بودند.

آغاز بحران در روز ششم

روشن است که روابط ترکیه و آمریکا هیچ‌گاه این‌چنین متزلزل و ناپایدار نبوده است. با وجود اینکه در ۱۷ سالی که حزب عدالت و توسعه زمام امور را در دست داشته، روابط ترکیه و آمریکا همواره با فراز و نشیب‌های بسیار همراه بوده است ولی این دو متحد استراتژیک همواره ترجیح ‌داده‌اند تا اختلافات را به شکلی مدیریت کنند تا رشته مودت و دوستی از هم نگسلد.

شروع واگرایی میان آمریکا و ترکیه به حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ باز می‌گردد. این حمله در نخستین ماه به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه رخ داد. آمریکا از ترکیه خواست که مانند جنگ اول خلیج فارس به آمریکا اجازه بدهد تا از حریم هوایی و پایگاه‌های نظامی‌اش در ترکیه استفاده کند. رجب طیب اردوغان که تازه ۶ روز از آغاز نخست‌وزیری‌اش می‌گذشت بررسی این درخواست را منوط به موافقت پارلمان کرد. پارلمان هم که اکثریت آن در اختیار حزب عدالت و توسعه بود این درخواست را رد کرد.

رد این درخواست برای آمریکا چنان ناباورانه بود که یکی از مقامات دولت بوش گفت که ترکیه بهای سختی برای آن خواهد پرداخت. اما چرا حزب اردوغان در آن زمان چنین تصمیمی گرفت؟ نگرانی امنیتی از وضعیت کردها و احتمال ایجاد کشور مستقل کردی در شمال عراق و گسترش آن به شرق و جنوب‌شرق ترکیه اصلی‌ترین دلیل برای اتخاذ این تصمیم بود. این نگرانی در ۱۷ سال گذشته همواره با رجب طیب اردوغان و حزبش باقی مانده است.

نگاه ترکیه به سیاست‌ها و اقدامات آمریکا در خاورمیانه پس از جنگ عراق همواره با این معیار سنجیده شده است که «آیا کردها از آن منتفع می‌شوند؟». در حقیقت «روابط راهبردی» ترکیه و آمریکا پس از تصمیم سال ۲۰۰۳ به روابط «راهبردیِ مشروط»، تغییر یافت. شرط تداوم همراهی از سوی ترکیه نادیده گرفتن یا سرکوب کردها بوده است. در نقطه مقابل آمریکا کردها را متحدی ارزشمند برای اجرای سیاست‌های جدیدش در خاورمیانه می‌داند و حاضر به کوتاه آمدن از این مهره ارزشمند نیست.

همزمان با این دیدار گروهی از مخالفان سیاست‌های اردوغان روبروی کاخ سفید تجمع کردند - AFP/ Eric Baradat

اما به جز این زخم کهنه، احتمالا در سفر اردوغان به واشنگتن جدیدترین بحران‌های رخ داده در روابط ۲ کشور روی میز مذاکره خواهند بود.

شاید عاجل‌ترین موضوع برای اردوغان منصرف کردن ترامپ از اعطای درآمد چاه‌های نفت شمال سوریه به نیروهای دموکراتیک سوریه است. ترکیه یگان‌های مدافع خلق (YPG) و یگان‌های مدافع زنان کرد (YPJ) را از زیرشاخه‌های حزب کارگران کردستان (PKK) می‌داند. این دو یگان، اصلی‌ترین بخش از نیروهای دموکراتیک سوریه را شکل می‌هند که مورد حمایت آمریکا هستند. تثبیت منطقه امن در شمال سوریه و همراهی آمریکا با کوچ آوارگان عمدتا عرب سوری به شرق فرات و منطقه حائل میان شمال‌شرق و شمال‌غرب سوریه موضوع دیگری است که در واشنگتن بررسی خواهد شد. در حالی که سکوت ترامپ در حمله ماه گذشته ترکیه به مناطق کردی در شمال سوریه، هزینه‌های حیثیتی برای واشنگتن به همراه داشته است، نمی‌توان انتظار داشت که اردوغان به سهولت و سرعتی که انتظار دارد به این خواسته برسد. 

ازسرگرفته شدن فروش هواپیمای اف۳۵ به ترکیه درخواست دیگر اردوغان از آمریکا است. با توجه به معلق شدن این قرارداد از سوی کنگره آمریکا و نامحبوب بودن اردوغان در این نهاد مهم، چشم‌انداز مثبتی برای مجاب کردن ترامپ به صدور یک فرمان اجرایی در مقابل تصمیم کنگره وجود ندارد. بی‌تردید ترامپ در زمانی که کنگره مقدمات برگزاری جلسه استماع کنگره برای استیضاح را فراهم می‌کند دست به چنین اقدامی نخواهد زد.

اردوغان برای پیش‌بردن این موضوع احتمالا دست به دامن لابی‌های نظامی در کنگره خواهد شد تا با وعده خرید سیستم‌های دفاع موشکی پاتریوت، دل نمایندگان کنگره را اندکی نرم کند.

هالک بانک و رضا ضراب موضوع دیگری است که اردوغان به حل آن در این سفر امید بسته است. واشنگتن حل این پرونده را به تغییر در سیاست ترکیه و همراهی کامل با سیاست فشار حداکثری به ایران مشروط کرده است. روابط تجاری میان ترکیه و ایران، موضع تقریبا مشترک در مقابل کردها و نگرانی امنیتی از بی‌ثباتی در ایران سبب شده تا ترکیه مایل نباشد به اندازه‌ای که آمریکا توقع دارد با این سیاست همراه باشد.

استرداد فتح‌الله گولن موضوع دیگری است که در این سفر به آن پرداخته خواهد شد. از زمان کودتای ناکام در سال ۲۰۱۶ اردوغان بارها از آمریکا خواسته تا گولن را به جرم راه انداختن این کودتا به این کشور مسترد کند. آمریکا همواره با این درخواست مخالفت کرده است. قمار اردوغان برای گروگان گرفتن کشیش آمریکایی به امید معاوضه او با گولن نیز به شدت ناموفق بود. پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶، سازمان امنیت ترکیه، کشیش برانسون را به جرم همراهی با کودتاگران دستگیر کرد. آمریکا در واکنش به این اقدام، نه تنها گزینه معاوضه او با گولن را در نظر نگرفت بلکه ترامپ تحریم‌های اقتصادی علیه ترکیه وضع کرد. این تحریم‌ها به سقوط ارزش لیر منجر شد. ترکیه نهایتا بدون آنکه به هدفش در بازگرداندن گولن به ترکیه ذره‌ای نزدیک شود، کشیش برانسون را از زندان آزاد کرد.

ترکیه در دوره زمامداری حزب عدالت و توسعه تصمیم گرفته که خود را از متحدِ تابعِ آمریکا به متحدی قابل احترام با منافع بعضا مستقل تبدیل کند. هضم این موضوع برای آمریکا آسان نیست. در ۱۷ سال گذشته ترکیه راه‌های مختلفی برای دست‌یابی به این راهبرد جدید آزموده و تقریبا در همه آن‌ها ناکام  مانده است. از امتحان کردن نقش قهرمان حل مناقشه اسرائیل و فلسطین تا گسترش عمق راهبردی و امنیتی به سوریه و عراق، آن‌چنان که اردوغان می‌پنداشت، خوب پیش نرفت. آخرین برگی که اردوغان در دست دارد تهدید آمریکا به وارد شدن به ائتلاف رقیب آمریکا در خاورمیانه است. ائتلاف ایران-روسیه و نقش این دو کشور در مناسبات خاورمیانه پس از بحران سوریه و عراق، این امکان را فراهم کرده تا ترکیه بتواند موضوعی برای چانه زدن در برابر رییس‌جمهور آمریکا داشته باشد.  

در سایه این اختلافات عمیق، اگر تنها دستاورد رییس‌جمهور ترکیه از سفر به آمریکا جلوگیری از گسترده‌شدن اختلافات میان دو کشور باشد می‌توان سفر او را موفق دانست. آخرین سفر اردوغان به آمریکا ۲ سال پیش رخ داد. درگیری محافظان رییس‌جمهوری ترکیه با معترضانی که در جلوی اقامتگاه او جمع‌ شده بودند، آن سفر را به رویدادی تلخ برای هر دو طرف تبدیل کرد. این سفر اردوغان نیز در میانه تنش‌های فراوان میان دو کشور رخ داده است و سلطان عثمانی نمی‌تواند انتظار داشته باشد که هوای واشنگتن آفتابی و گرم باشد.