روزنامه واشنگتن‌پست در مطلبی تحلیلی، این پرسش را مطرح کرد که آیا توافق اتمی با جمهوری اسلامی ایران واقعا ارزش نجات دادن دارد؟

نویسنده مقاله به این نکته اشاره می‌کند که تقریبا پس از ۱۷ ماه مذاکرات دیپلماتیک، بارقه‌های امید برای احیای برجام روشن شده است و مقام‌ها آمریکایی گفته‌اند که پاسخ خود به اظهارات تهران درباره پیش‌نویس پیشنهادی اروپا را تحویل داده‌اند. مذاکرات رفت‌وبرگشت درباره پاسخ‌های طرفین ممکن است مقدمه دور دیگری از گفت‌وگوها در وین برای بازگشت به برجام اولیه باشد.

برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام در سال ۲۰۱۵ امضا شد و دولت سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد؛ آن هم در شرایطی که گفته می‌شد ایران به تعهدات برجامی خود پایبند است. این اقدام آمریکا مخالفت طرف‌های اروپایی، روس و چینی را به دنبال داشت اما گروهی از قدرت‌های منطقه‌ای- از جمله اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی- که در خصوص اقدام‌های جمهوری اسلامی ایران در منطقه مواضعی مشترک و یکسان دارند، از آن استقبال کردند.

دولت دونالد ترامپ در آن زمان (۲۰۱۸)، مدعی شد که ایران جرات ندارد فعالیت‌های هسته‌ای ممنوعه خود را شروع کند؛ اما ایران تا سال ۲۰۱۹ با نصب سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر و افزایش غنی‌سازی اورانیوم، به تعهدات برجامی خود پشت کرد. بر اساس برجام سال ۲۰۱۵، زمان موسوم به «شکست هسته‌ای» برای تولید سوخت کافی به منظور ساخت بمب، چند ماه و حتی نزدیک به یک سال برآورد شده بود. تحلیلگران ادعا می‌کنند که این زمان اکنون به چند هفته تقلیل یافته است.

وقتی جو بایدن در سال ۲۰۲۱ روی کار آمد، قول داد که به توافق برگردد و از افزایش غنی‌سازی در ایران جلوگیری کند. اما نیروهای سیاسی داخلی هر دو کشور مانع شدند؛ آمریکا تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی را لغو نکرد و تندروها در تهران هم پس از انتخاب یک رئیس‌جمهوری اصولگرا، بساط نیروهای موسوم به عملگرا و اصلاح‌طلب را برچیدند. نتایج یک نظرسنجی اخیرا نشان داد که کمتر از نیمی از مردم ایران به احیای برجام باور دارند و بیش از دوسوم آنان درباره پایبندی آمریکا به تعهداتش ابراز تردید کرده‌اند.

رابرت مالی، نماینده ویژه بایدن در امور ایران، سال ۲۰۲۱ در مصاحبه با نیویورکر، هشدار داد که ایرانی‌ها در حال «خالی کردن توافق از مزایای منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای‌اند که ما برایش چانه‌زنی کردیم». او اذعان کرد که آینده دیپلماسی بر سر این مسئله معادل «تلاش برای احیای جسدی بی‌جان» خواهد بود.

واشنگتن‌پست می‌نویسد مشخص است که دولت بایدن هنوز باور ندارد که به این نقطه رسیده؛ اما چشم‌انداز احیای برجام به بحث‌های آتشینی درباره اقدام اولیه در این خصوص دامن زده است. قانونگذاران جمهوری‌خواه خشم خود را از هرگونه توافقی که خارج از نظارت کنگره باشد، ابراز کرده‌اند. داوید بارنیا، رئیس موساد، سازمان اطلاعات و امنیت خارجی اسرائیل، نیز روز پنجشنبه هشدار داد که توافق احتمالی یک «فاجعه راهبردی» خواهد بود. رهبران ارشد اسرائیل از جمله یائیر لاپید، نخست‌وزیر، ایالات متحده را به ترک میز مذاکره ترغیب کرده‌اند.

امیر تیبون، روزنامه‌نگار هاآرتص می‌نویسد که ترامپ با تشویق نتانیاهو و در شرایطی که «نهادهای امنیتی و دفاعی اسرائیل متفق‌القول بودند که ترک توافق اشتباهی بزرگ است» از برجام خارج شد. حالا ممکن است برجام با توافقی جایگزین شود که «برخی کارشناسان هشدار داده‌اند برای اسرائیل بدتر خواهد بود و خاورمیانه خطرناک‌تری را رقم خواهد زد».

واشنگتن‌پست در گزارش دیگری گفته بود که اسرائیل و مخالفان توافق جدید در کنگره گفته‌اند که لغو تحریم‌های هسته‌ای صدها میلیارد دلار برای تامین مالی فعالیت‌های تروریستی در اختیار ایران قرار می‌دهد و انقضای زودهنگام برخی از مفاد آن به ایران اجازه می‌دهد تا طرح‌های ساخت سلاح هسته‌ای خود را به‌سرعت احیا کند.

مقامات دولت آمریکا ‌می‌گویند بازگرداندن محدودیت‌ها به برنامه هسته‌ای ایران حتی با وجود برخی تاریخ‌‌انقضاهای زودهنگام، یک تهدید قریب‌الوقوع هسته‌ای را تا چند سال به تاخیر می‌اندازد و فضا را برای مذاکرات بیشتر مهیا می‌کند.

واشنگتن‌پست در بیان موضع مخالفان ترامپ می‌گوید که اقدام‌های دولت او به گسترش فعالیت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران منجر شد و به اعتقاد آنان، برجام بهترین راه بازدارندگی بود.

هم‌زمان، موافقان خروج آمریکا از برجام می‌گویند که تندروها در واشنگتن دقیقا به آنچه می‌خواستند رسیدند و از نظر آنان، این یک اقدام بسیار موفق بوده است.

خروج آمریکا از برجام هر گونه چشم‌انداز نزدیک شدن تهران و واشنگتن را کنار گذاشت، همکاری اسرائیل و متحدان آمریکا در خلیج فارس را تشدید کرد و احتمال اقدام مخفیانه اسرائیل یا حتی آمریکا در آینده علیه ایران را افزایش داد. همچنین تنش‌هایی جدید بروز کرد؛ از توطئه‌های خشونت‌آمیز جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور و ستیزه‌جویی نیروهای نیابتی آن در خاورمیانه تا اقدام‌های تلافی‌جویانه ایالات متحده از جمله حملات اخیرش به گروه‌های تحت حمایت تهران در شمال‌شرق سوریه.

واشنگتن‌پست به نقل از کارشناسان می‌نویسد که اکنون جمهوری اسلامی در ایران و دولت بایدن در آمریکا صرفا تلاش می‌کنند تا نیازهای فوری و اولیه خود را تامین‌ کنند. بایدن می‌خواهد جلو رسیدن تهران به قابلیت تولید سلاح اتمی را بگیرد و جمهوری اسلامی دنبال لغو تحریم‌های اقتصادی و صادرات نفت است.

واشنگتن‌پست به نقل از کارشناسان نوشت که جهان در مقایسه با سال ۲۰۰۹ یا ۲۰۱۵، زمانی که دولت اوباما به یک فرایند دیپلماتیک با اروپا و روسیه و چین وارد شد، کاملا عوض شده است. دولت اوباما معتقد بود که توافق هسته‌ای می‌تواند مبنای یک استراتژی گسترده‌تر باشد که نگرانی‌ها درباره فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران را برطرف کند. امروز دیگر از این گزاره خبری نیست و استراتژیست‌ها و سیاست‌گذاران ‌‌‌هر دو کشور مدت‌ها است که اولویت‌های خود را تغییر داده‌اند؛ واشنگتن از خاورمیانه چشم برداشته و تهران به هماهنگی بیشتر با برخی همسایگان و روابط نزدیک‌تر با چین روی آورده است.