با وجود گزارش‌های متعدد از افت میزان فروش نفت جمهوری اسلامی ایران به چین به‌دلیل واردشدن و جایگزینی نفت روسیه در این بازار، خبرگزاری دولتی جمهوری اسلامی، این خبرها را نوعی «جنگ رسانه‌ای» علیه دولت ابراهیم رئیسی خوانده و مدعی شده که «نفت روسیه در هیچ بازاری جای نفت ایران را نگرفته است»، بلکه دو کشوری که با تحریم‌های نفتی مواجه‌اند، «با همکاری هم» صادرات نفتشان را بیشتر کرده‌اند.

خبرگزاری دولتی جمهوری اسلامی، ایرنا، روز دوشنبه، ۲۳ خردادماه، در گزارشی نوشت: «درحالی‌که برخی منتقدان دولت سیزدهم به‌دنبال زیر سوال بردن دستاوردهای این دولت در افزایش صادرات نفت با تکیه‌بر جنگ رسانه‌ای جایگزینی نفت ایران توسط جنگ روسیه هستند، آمار موسسات بین‌المللی نشان می‌دهد که نفت روسیه در هیچ بازاری جای نفت ایران را نگرفته است.»   

از آغاز حمله روسیه به اوکراین ۱۱۰ روز می‌گذرد و ادامه این جنگ، بیش از هر چیز بر بازار جهانی نفت تاثیر گذاشته و قیمت نفت خام را از زیر ۸۰ دلار تا بالای ۱۲۰ دلار در هر بشکه بالا برده است.

جنگ روسیه در اوکراین علاوه‌بر افزایش ۵۰درصدی قیمت نفت، موازنه بازار را نیز تغییر داده است؛ زیرا باتوجه‌به تحریم‌های غرب بر صنعت نفت و گاز روسیه، مسکو به‌دنبال بازارهای جدید برای فروش نفت خود رفته است.

ایرنا نوشته است که در این میان، «نزدیکی بازارهای بزرگ آسیا شامل چین و هند» باعث شده تا توجه روسیه به این دو بازار که به‌طور سنتی بخش عمده نفت خود را از تولیدکنندگان خاورمیانه وارد می‌کنند، بیشتر شود و این موضوع «نگرانی‌هایی درمورد جایگزینی نفت روسیه به‌جای ایران در بازار چین» ایجاد کرده است، که به‌زعم نویسندگان گزارش، «با نگاهی به آمارها، چندان درست نیست».

براساس آمار سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک، تولید نفت ایران در ماه‌های اخیر افزایش پیدا کرده است. ایرنا می‌نویسد: «باتوجه‌به این‌که میزان مصرف داخلی ثابت بوده، نفت تولیدشده بیشتر صرف صادرات شده است.»

در گزارش ایرنا به گزارشی از موسسه مطالعات انرژی آکسفورد اشاره شده که تاثیر تهاجم روسیه به اوکراین بر تحولات بازار نفت را بررسی کرده است. این گزارش که ۱۸ خردادماه (هشتم ژوئن) منتشر شده، به وضوح به کاهش صادرات نفت ایران در دو ماه اخیر (براساس داده‌های موسسات تانکرترکرز و کپلر که بازار نفت را تحلیل می‌کنند) اشاره شده است؛ با این‌حال، در گزارش ایرنا آمده است: «تغییر بازار نفت روسیه از اروپا به آسیا تاثیری بر بازار نفت ایران نداشته و تا پایان سال نیز این تاثیر بین ۵۰ تا ۱۵۰ هزار بشکه در روز خواهد بود.»

نمودار شماره ۱- میزان تولید و صادرات نفت ایران براساس آمارهای موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، تانکرترکرز و کپلر- oxfordenergy.org

 

نویسندگان گزارش ایرنا همچنین اشاره می‌کنند که براساس بررسی موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، مقصد اصلی افزایش صادرات نفت روسیه کشور هند بوده و حدود ۷۰۰هزار بشکه در روز افزایش داشته، اما صادرات به چین تغییر خاصی نکرده است؛ این درحالی است که بخش نخست این گزاره درست، اما بخش دومش تحریف‌شده به نظر می‌رسد. نمودارهایی که موسسه مطالعات انرژی آکسفورد منتشر کرده است، از حدود ۷۰۰هزار بشکه‌ و ۵۰۰هزار بشکه در روز افزایش صادرات نفت روسیه به هند و چین حکایت دارد.   

در ادامه گزارش ایرنا با اشاره به این‌که بازار نفت ایران بیشتر بر چین متمرکز است و آن کشور حتی در شرایط تحریم نیز واردات نفت از ایران را متوقف نکرده، نتیجه‌گیری می‌شود: «از همین رو، چرخش صادرات نفت روسیه از اروپا به‌سمت بازارهای آسیا، صادرات نفت ایران را تحت تاثیر قرار نداده است و با تکیه بر همین آمار می‌توان شایعات مربوط به کاهش صادرات نفت ایران با توجه به تحریم‌های روسیه را تکذیب کرد.»

این درحالی است که خبرگزاری رویترز حدود یک‌ماه پیش، ۲۰ اردیبهشت‌ماه، در گزارشی به استناد داده‌های دو شرکت تحلیلگر داده‌های بازار نفت و انرژی، ورتکسا و کپلر، از کاهش واردات نفت چین از ایران در ماه‌های مارس و آوریل خبر داده بود. 

گزارش خبرگزاری ایرنا همچنین به این نکته اشاره می‌کند که بخش زیادی از صادرات نفت روسیه به چین ازطریق خط لوله ثابت انجام می‌شود که تغییر چندانی نسبت‌به گذشته نکرده و مدعی می‌شود که تنها «صادرات دریایی روسیه به مسیرهای دورتر مانند هند»، از زمستان سال گذشته افزایش یافته است.

اما با توجه به نمودار زیر می‌بینیم که صادرات نفت روسیه به چین ازطریق دریایی دست‌کم در طول ۱۲ ماه گذشته، همواره از مجموع صادراتش ازطریق دو خط لوله انتقال نفت، بیشتر بوده و طی ماه‌های اخیر نیز افزایش یافته است.

نمودار شماره ۲- میزان واردات دو کشور آسیایی هند و چین  براساس آمارهای موسسه کپلر- oxfordenergy.org

 

در گزارش ایرنا، همچنین به آمارهایی از موسسات تانکرترکرز و کپلر مبنی بر صادرات ۱.۱ میلیون و ۸۰۰هزار بشکه‌ای نفت ایران در ماه آوریل اشاره کرده است و این‌که «صادرات نفت ایران در دولت قبل تا زیر ۵۰۰ هزار بشکه در روز پایین آمده بود، اما دولت سیزدهم با تکیه بر توان داخلی و بدون توجه به ادامه تحریم‌ها، صادرات نفت را افزایش داد».

به‌میان آوردن این آمارهای گزینشی درحالی است که نمودار شماره یک به‌وضوح نشان می‌دهد میزان صادرات نفت ایران در دولت سیزدهم به‌طورکلی از دولت پیشین پایین‌تر بوده است. ایرنا به این اشاره کرده است که صادرات نفت ایران در دولت قبل تا زیر ۵۰۰هزار بشکه در روز پایین آمده بود، اما به این اشاره نکرده است که براساس آمارهای تانکرترکرز این رقم در ژانویه و مارس ۲۰۲۱ به بالاتر از ۱.۵میلیون بشکه در روز رسیده بود (نمودار شماره ۱). 

در جمله پایانی گزارش ایرنا نیز آمده است: «بنابراین نه‌تنها روسیه وارد بازار نفت ایران نشده، بلکه ایران و روسیه توانستند در این مدت با همکاری هم صادرات نفت بیشتری داشته باشند.» البته درمورد جزئیات این همکاری‌ها توضیحی داده نشده است، اما ممکن است اشاره‌ای ضمنی به کمک‌های «ناوگان ارواح» ایران برای دور زدن تحریم‌ها به روسیه باشد. 

سازمان غیرانتفاعی «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» (UANI) هفته گذشته اعلام کرده بود که درپی اعمال تحریم‌های نفتی غرب بر روسیه، شرکت‌های مرتبط با کرملین در حال انتقال نفت خود در ناوگان نفتکش‌های بازار سیاه ایران‌اند، کشتی‌هایی که با شگردهایی مانند تعویض پرچم و دستکاری موقعیت روی سامانه‌های موقعیت‌یابی (جی‌پی‌اس) تحریم‌ها را دور می‌زنند.

گزارش خبرگزاری ایرنا در شرایط بحران اقتصادی فعلی ایران و درحالی‌که روزبه‌روز بر تردیدها درمورد به‌نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام و رفع تحریم‌ها (ازحمله تحریم‌های نفتی) افزوده می‌شود، بیشتر نوعی رپرتاژآگهی (گزارش تبلیغاتی) برای پررنگ‌کردن «تلاش‌های» نه‌چندان واقعی دولت ابراهیم رئیسی در راستای افزایش صادرات نفت ایران به نظر می‌رسد. حتی اگر فرض کنیم آمارها و تحلیل‌ ایرنا درست باشد هم این پرسش مطرح می‌شود که اگر دولت سیزدهم توانسته است صادرات نفت ایران را نسبت‌به گذشته افزایش دهد و با توجه به بالاتر رفتن قیمت جهانی نفت، درآمد بیشتری کسب کند، پس این پول‌ها در کجا هزینه شده است و چرا وضعیت کلی اقتصادی در ایران روزبه‌روز اسف‌بارتر و دامنه اعتراض‌های مردمی به آن گسترده‌تر می‌شود.