پس از چهار دهه جست‌وجو و جنگ حقوقی بین‌المللی، آجرهای لعاب‌دار تزیین‌شده با قدمتی تقریبا سه هزار ساله در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شدند.

این ۵۱ آجر مربع‌شکل با پوشش لعابی و طرح‌هایی مانند شیر و گاوهای بالدار با سر انسان، مردان و زنان زانوزده و شخصیت‌های اساطیری آثاری باستانی‌اند که مانایی‌ها، قومی که هزاره اول پیش از میلاد در شمال‌غربی ایران می‌زیستند، خلق کرده‌اند.

یوسف حسن‌زاده، باستان‌شناس موزه ملی ایران، در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه درباره این آثار گفت: «در سال ۱۹۹۱، وقتی موزه بریتانیا متوجه شد که یک خانواده ایرانی پیشنهاد فروش مجموعه‌ای از آجرهای لعاب‌دار در مرز ایتالیا و سوییس را مطرح کرده، کارشناس خود را برای خرید این مجموعه فرستاد اما او متوجه شد که این آجرها از آذربایجان غربی آمده‌اند و به موزه بریتانیا و دیگر موزه‌های اروپایی توصیه کرد آن‌ها را نخرند، زیرا مجموعه منحصربه‌فردی است که باید به کشور اصلی بازگردانده شود.»

با این حال صاحب ایرانی این مجموعه نظر دیگری داشت و مایل نبود این آثار را بازگرداند؛ تا اینکه در سال ۲۰۰۸، پلیس سوییس این اشیا را توقیف کرد و این آثار در نهایت در سال ۲۰۲۰ به ایران بازگردانده شدند.

جبرائیل نوکنده، رئيس موزه ملی ایران، درباره یک پرونده حقوقی دیگر که در اکتبر ۲۰۱۹ به پایان رسید هم گفت که حدود ۳۰۰ لوح گلی خط میخی از ایالات متحده به ایران بازگردانده شد. او همچنین گفت که یکی از نوادگان فردی فرانسوی که در طول جنگ جهانی دوم در ایران زندگی می‌کرده، سال گذشته به رایزن فرهنگی ایران در پاریس مراجعه کرده است تا بگوید مجموعه‌ای از آثار باستانی ایرانی در اختیار دارد. این آثار ۲۹ قطعه متعلق به عصر برنز تا دوره اسلامی‌اند.

به گفته رئیس موزه ملی ایران، «مذاکرات برای بازگرداندن سایر آثار باستانی از آمریکا و استرالیا در حال انجام است».

این مسئول ایرانی در حالی از تلاش ایران برای بازگرداندن آثار باستانی خبر می‌دهد که علاوه مجموعه‌های بازگردانده شده، هنوز بسیاری از آثار باستانی ایران در مجموعه‌های شخصی و موزه‌های کشورهای دیگر نگهداری می‌شود و سیاستمداران ایرانی تاکنون موفق نشده‌اند آن‌ها را به مبدا بازگردانند.

ایران یکی از آخرین کشورهای خاورمیانه و آفریقا است که برای باز پس گرفتن آثار باستانی مسروقه‌اش که به کشورهای غربی رسیده‌اند، وارد عمل می‌شود.

مرتضی ادیب‌زاده، سرپرست اداره کل موزه‌ها، در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۴۰۰، هم‌زمان با نمایش ۵۱ قطعه آجر لعاب‌دار سه‌ هزار ساله استردادی از سوییس، از آمادگی دانشگاه شیکاگو برای بازگرداندن باقی‌مانده کتیبه‌های هخامنشی به ایران خبر داد. او همچنین از پیگیری ۱۳ پرونده استرداد آثار تاریخی ایران از جمله حدود ۱۰۰ قطعه مشخص از کشورهای آمریکا، مجارستان، فرانسه، انگلستان و نروژ خبر داد و گفت که کارهای حقوقی این پرونده‌ها انجام شده است و انتقال آن‌ها در سال ۱۴۰۱ انجام می‌شود.

با اینکه معاهده مقابله با قاچاق اشیای تاریخی و هنری یونسکو که در ۱۴ نوامبر ۱۹۷۰ به تصویب رسید، یک ابزار قانونی برای مبارزه با غارت و قاچاق غیرقانونی اشیای تاریخی است، ایران هنوز در بازپس‌گیری اموال تاریخی‌ خود چندان موفق نبوده است.

مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل، آذر ۱۴۰۰ در نشست مجموع عمومی این سازمان، درباره کنوانسیون ۱۹۷۰ گفت که این توافقنامه نباید کشورهای عضو را از تعهد به بازگرداندن اموال فرهنگی به‌سرقت‌رفته قبل از لازم‌الاجرا شدن آن مبرا کند و لازم است که وقایع پیش از آن نیز مشمول این قانون شوند.

اشاره او به الواح هخامنشی باقی‌مانده در آمریکا بود. الواح هخامنشی از جمله آثاری‌اند که حدود ۹۰ سال پیش با موافقت دولت وقت ایران از کشور خارج و برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت سپرده شدند و قرار بود سه سال پس از مطالعه به ایران برگردانده شوند؛ اما تا امروز، فقط بخشی از این الواح به کشور بازگردانده شده و حدود ۱۷ هزار لوح دیگر هنوز در آمریکا باقی مانده‌اند و سرنوشت مبهمی دارند.

به گفته مقام‌های جمهوری اسلامی ایران، از سال ۱۳۸۴ تاکنون سه‌هزار اثر مسروقه که از ایران خارج شده بودند، بازگردانده و به نمایش عمومی گذاشته شدند؛ اما آثار مسروقه ایرانی بیشتر از این مقدارند و باید دید آیا ایران می‌تواند وعده‌هایش مبنی بر تصاحب دوباره گنجینه میراث تاریخی را عملی کند؟